جمع بندی چرا در زمان امامت امام حسن(ع) یا امام حسین(ع) نمازجمعه توسط ایشان اقامه نمی شد؟
تبهای اولیه
چرادرزمان امامت امام حسن یاامام حسین نمازجمعه توسط این بزرگواران اقامه نمیشده بلکه توسط والی خوانده میشده
سؤال:
چرا در زمان امامت امام حسن یا امام حسین (علیهما السلام)، نماز جمعه توسط آنان اقامه نمیشده؛ بلکه توسط والی خوانده میشده است؟
پاسخ:
پس از عصر نبوی، بر اساس گزارشهای تاریخی، اقامه نماز جمعه در دوره خلفاء نخستین و نیز در دوره حکومت حضرت علی (۳۵ ـ ۴۰) و امام حسن (سال ۴۰) (علیهما السلام) متداول بود. (1)
در دوران امویان (۴۱ ـ ۱۳۲)، عباسیان (۱۳۲ ـ ۶۵۶) و حکومت عثمانیان نیز نماز جمعه را خلفا یا کارگزاران آنها اقامه میکردند که با خطبه خواندن به نام خلیفه وقت یا دعا کردن برای او همراه بود. (2)
اما این که در زمان ائمه (علیهم السلام) بعد از امام علی و امام حسن (علیهما السلام)، آن بزرگواران نماز جمعه را اقامه نمیکردند، به این مطلب بر میگردد که اقامه نماز جمعه، از اختیارات حکومت است.
توضیح بیشتر این که:
نماز جمعه از جلوههای سیاسی اسلام است. این فریضه شکوهمند، پیوند و یژهای با حکومت و نظام اسلامی دارد. در دورههای نخستین و حتّی پس از آن، محلّ برگزاری نمازهای جمعه در هر شهری در کنار دار الامارهها و مقرهای حکومتی بود. حاکمان و والیان حکومتی، عهدهدار برگزاری آن بودند، در واقع، اجرا و برگزاری نماز جمعه از شوؤن حکومت به شمار میآمد.
از دیدگاه اسلام، همان گونه که حاکم اسلامی، اجرای حدود و تعزیرات و دستور به جهاد در راه خدا، برگزاری حجّ و… را بر عهده میگیرد، همچنین به عنوان وظیفهای حکومتی، نماز جمعه را بر پا میدارد.
سلیم بن قیس هلالی از امام علی (علیه السلام) نقل میکند که آن حضرت فرمود: بر مسلمانان واجب است پس از فوت رهبرشان، هیچ کاری انجام ندهند، پیش از آن که رهبر و امامی برگزینند تا مالیاتها را گرد آورد، حجّ، نماز جمعه و … را بر پادارد. (3)
امام صادق (علیه السلام) میفرماید: «لاجمعة إلاّ مع امام عدل تقی» (4)؛ نماز جمعه بر پا نمیشود، مگر با پیشوای عادل و با تقوا.
در این دو روایت و چندین روایت دیگر (5) بر پاداشتن نماز جمعه از وظایف حاکم اسلامی، شمرده شده است.
فتاوای فقیهان شیعه نیز بر اساس همین روایات شکل گرفته است، از باب نمونه:
امام خمینی (قدس سره) مینویسد: «منصب امامت جمعه، بدون نصب ولی امر مسلمانان ثابت نمیشود.»
موضع انتقادی شیعیان در برابر حکومتهای اموی و عباسی و ویژگیهایی که امام جمعه باید داشته باشد، سبب شد که چگونگی حضور در نماز جمعه، از مسائل جدّی شیعیان باشد. مسألهای که در دوره حضور امامان (علیهم السلام) مطرح بود و پس از آن نیز ادامه داشت. در دوره غیبت، شیعیان در نماز جمعههایی که از سوی حاکمان ستم بر پا میشد، شرکت نمیکردند؛ چرا که نه امام جمعه، ویژگیهای لازم را داشت و نه مسائلی که از سوی خطیب جمعه عنوان میشد، گرهی از کار مسلمانان میگشود. نماز جمعه، سنگری شده بود برای ستایش از ستمگران، هجوم به معارف اصیل اسلامی و… سالهای سال، وضع به همین گونه بود و امکان برگزاری آن، برای شیعیان بسیار محدود بود.
منابع:
1. طبری، محمد، تاریخ طبری، ج۳، ص ۴۴۷؛ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، ج ۴، ص ۵۴؛ دمشقی، اسماعیل بن عمر (ابن کثیر)، البدایة و النهایه، ج ۴، جزء ۷، ص ۱۸۹، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت؛ محمودی، محمدباقر، نهج السعادة فی مستدرک نهجالبلاغه، ج ۱، ص ۴۲۷، بیروت.
2. یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۶۵؛ طبری، محمد، تاریخ طبری، ج ۸، ص ۵۷۹؛ حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۳۴؛ فرید بک محامی، محمد، تاریخ الدولة العلیة العثمانیه، ج ۱، ص ۱۱۸، چاپ احسان حقی، بیروت ۱۴۰۸ ق/ ۱۹۸۸ م.
3. نوری، حسین، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)، قم، ج 7، ص 123 ـ 124.
4. همان، ج 6، ص 13.
5. همان.