جمع بندی آيا اين جمله خلاف اخلاق و انسانيّت هست؟ (به بدبختی های دیگران نگاه کن)

کارشناس بحث: استاد سمیع

باسمه تعالی

با عرض سلام و خسته نباشید

به خاطر اینکه انسان دچار رذیله اخلاقی چشم و هم چشمی که آفتی در زندگی انسان است و ریشه بسیاری از مشکلات و گاها طلاق‌ها، نشود و به خاطر اینکه انسان قدر نعمت‌هایی که خداوند به او داده است را بداند ، در اسلام توصیه شده که در مسائل مادی به پایین تر از خود نگاه کن.
این توصیه و دستور تربیتی اگر در مسائل و امور مادی عملی شود، خیلی از معضلات حل می شود و آرامش درونی و تسکین قلبی به انسان می دهد. و طبیعی است اگر در مسائل مادی ما به بالاتر از خود نگاه کنیم، چنین دستاوردی نصیب انسان نخواهد گشت.

[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif][=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif]
در بیانی حق تعالی به حضرت عیسی علیه السلام می‌فرماید:


«یا عیسى، أذلّ إلیّ قلبك بالخشیة، و انظر إلى من هو دونك، و لا تنظر إلى من هو فوقك، و اعلم أنّ رأس كلّ خطیئة أو ذنب هو حبّ الدنیا، فلا تحبّها فإنّی لا أحبّها »،[1]

« اى عیسى، قلب خود را با خوف و وحشت در مقابل من ذلیل كن، و به اشخاصى كه از تو پایین‏تر هستند نگاه كن نه به اشخاص بالاتر از خودت. بدان كه ریشه هر خطا و گناه، دوست داشتن دنیاست. پس دنیا را دوست مدار، چون من آن را دوست نمى‏‌دارم»

[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif]

امام علی علیه السلام [=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif]در نامه ای به حارث همدانی می فرمایند:

[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif][=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif]«وَ أَكْثِرْ أَنْ تَنْظُرَ إِلَى مَنْ فُضِّلْتَ عَلَيْهِ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ أَبْوَابِ الشُّكْر »،[2]؛[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif] « به کسانی که بر آنان برتری داری، بسیار نظر کن که این از اسباب شکرگزاری است.»

[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif] و نیز امام صادق عَلَیهِ السَّلام آثار این شیوه را چنین تبیین فرموده اند:

« و إیَّاکُم أن تَمُدُّوا أطرَافَکُم إلَی فی أیدِی أبنَاءِ الدُّنیا؛ فَمَن مَدَّ طرفَهُ إلَی ذلک، طَالَ حَزَنُهُ، وَ لَم یُشفَ غیظُهُ، وَ استَصغَرَ نِعمَهَ اللهِ عِندَهُ، فَیَقِلُّ شَکرُهُ للهِ، وانظُر إلی مَن هُوَ دُونَکَ فَتَکُونَ لأنعُمِ اللهِ شَاکِراً، وَ لِمَزیدهِ مستوجِباً، وَ لِجُودِهِ سَاکِناً»،[3]؛

« و برحذر باشید از این که به آنچه در دست دنیادوستان است چشم بدوزید که هر کس به آن چشم بدوزد اندوهش طولانی شود و خشمش فرو ننشیند و نعمت خدا در نزد او کوچک شود و در نتیجه، شکرگزاری او نسبت به خدا کم شود و به آن کس که پایین تر از شماست بنگرید تا شکرگزار نعمت های خدا، سزاوار زیاد شدن نعمت ها و برخوردار همیشگی جود و بخشش خداوند شوید.»

امام صادق علیه السلام در بیانی دیگر به حمران بن اعین می فرماید:

« یَا حُمْرَانُ انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَكَ فِی الْمَقْدُرَةِ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَكَ فِی الْمَقْدُرَةِ فَإِنَّ ذَلِكَ أَقْنَعُ لَكَ بِمَا قُسِمَ لَكَ وَ أَحْرَى أَنْ تَسْتَوْجِبَ الزِّیَادَةَ مِنْ رَبِّكَ عَزَّ وَ جَلَّ»،[4]؛

«اى حمران به كسانى كه پائین‏تر از تو هستند و توانائى آنها از شما كمتر مى‏باشد توجه كنید و به بالاتر از خود هرگز توجه نداشته باشید، اگر چنان كنى به آنچه در دست دارى قناعت خواهى كرد. در این صورت شایستگى زیادت از سوی خداوند، پیدا خواهى كرد.»

به تعبیر جناب سعدی:
«[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif]هرگز از دور ننالیدم و روی از گردش آسمان در هم نکشیدم، مگر وقتی که پایم برهنه بود و استطاعت پای پوشی نداشتم تا به جامع کوفه درآمدم دلتنگ، یکی را دیدم که پای نداشت! سپاس نعمت حق به جای آوردم و بر بی کفشی صبر کردم.»

[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif]
[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif]ممکن است کسی بگوید: چنین دیدی انسان را از پیشرفت باز می دارد و همواره وی را در یک حالت نگه می دارد؛ چرا که به بالاتر از خود نگاه نمی کند تا بخواهد رشد کند. در پاسخ باید گفت: پیشرفت –به ویژه برای آسایش جامعه اسلامی- وظیفه هر مسلمان است. ضرورت ندارد چشم و هم چشمی داشته باشیم تا پیشرفت کنیم. این گونه نیست که حرکت به سمت کمال، تنها انگیزه اش چشم و هم چشمی باشد. انگیزه های دیگر، رضایتمندی پایدارتری را به همراه دارد.

[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif]

پی‌نوشت:
1-الجواهر السنیة- كلیات حدیث قدسى، ص207، الباب العاشر فیما ورد فی شأن عیسى علیه السلام‏
2-[=tahoma, verdana, arial, helvetica, sans-serif]نهج البلاغه، نامه69
3-مستدرک الوسائل، ج 8، ح 9595 و ج 12، ح 14167.
4-ترجمه الإیمان و الكفر بحار الانوار، ج‏1، ص529

من حرف شما رو قبول دارم چشم و هم چشمی کار پسندیده ای نیست و حتی شاید موجب حسادت به فرد مقابل هم بشه اما خب همه افراد که به دید چشم و هم چشمی به بالاتر از خودشون نگاه نمی کنن ، بعضی فردی رو که پیشرفت کرده و به جای بالای رو رسیده الگو قرار می ده و خودش هم سعی می کنه که پیشرفت کنه .

سلام علیکم،
توصیه اینطور شده که در مادیات به پایین‌دست خودتان نگاه کنید و در معنویات به بالادست خودتون،
یعنی اگر سختی دارید در دنیا به کسانی که سختی بیشتری دارند نگاه کنید، اینطوری خود را غنی خواهید یافت که اگر عکس آن عمل کنید خود را فقیرتر از آن که بودید خواهید یافت و اعتراضتان به خدا بیشتر خواهد شد و شکرگزاریتان کمتر ...
در امور اخروی هم اگر نمازی می‌خوانید و قرآنی می‌خوانید و ... به این قناعت نکنید و به کسانی نگاه کنید که عشقشان به خدا بیشتر است و عبادتشان سنگین‌تر است و ... تا به کم قناعت نکند. بعضی‌ها خودشان را در این زمینه با کمتر از خودشون مقایسه می‌کنند، مثلاً می‌گویند کلی از مردم اصلاً نماز هم نمی‌خوانند اما من روزه‌هایم را هم کامل می‌گیرم. یا کسی گمان می‌کرد که ماه مبارک یک ختم قرآن انجام داده کار شاقی کرده بعد دید عالمی را که در تمام طول سال هر چند روز یک بار ختم قرآن می‌کند و ...

اینکه می‌گویند به بدبختی دیگران نگاه نکنید درست نیست، هم باید نگاه کرد تا در جایگاه خودشان شکرشان بیشتر شود و هم اگر کاری از دستشان بر می‌آید برای کاهش ابتلائات آن افراد انجام دهند، اتفاقا نگاه کردن به سختی مردم باعث می‌شود که انسان غافل نشود و به طغیان روی نیاورد. آنچه که در این میان از آن نهی شده‌ایم این است که به آن بدبختی‌ها نگاه کنیم و بترسیم که مانند آنها بشویم، بلکه گفته شده به جای ترس از بلا بخاطر نعمتی که داری شکرگزار باش. ظاهراً از سنت‌های خداست که کسی اگر از چیزی بترسد (قلت اعتماد به خدا و ندیدن خدا پشت اسباب و وسایل عالم و ...) سرش خواهد آمد ...
یا علی
[SPOILER]
مطمئن نیستم ولی احتمالاً برای این نگاه کردن به مشکلات مردم هم باید حدی داشته باشد متناسب با ظرفیت اطراف، برخی وقتی همه‌اش سختی‌ها را ببینند دیگر خودشان افسرده می‌شوند و به پوچگرایی و ... می‌رسند. اصل نگاه کردن به مشکلات دیگران برای دو هدف است:
۱. تنظیم زندگی خود که اهل غفلت و طغیان نشویم و دلهایمان نرم‌تر و شکرگزارتر و خاشع‌تر نسبت به خدا شود
۲. کمک کنیم به مردم تا از دستمان برمی‌آید و زندگی را به بطالت و اسراف نعمات خدا نگذرانیم
ولی اگر نمی‌توانیم کاری کنیم و به اندازه‌ی کافی هم از مشکلات مردم دیده‌ایم که از دیدن لذات دنیا حالت سرمستی بهمان دست ندهد قاعدتاً دیگر دیدن مداوم آن سختی‌ها شاید خارج از ظرفیتمان باشد و از قضا سرکنگبین صفرا بزاید، یعنی مشکل جدیدی مطرح شود به نام افسردگی که تا کنون مطرح نبود، یا ناامیدی که در حد کفر است ...[/SPOILER]

باسمه تعالی
بله همان طور که عرض کردم چنین دستورات تربیتی برای جلوگیری از رذیله های اخلاقی مانند چشم و هم چشمی ، حرص و طمع و حسادت، ناشکری، کفران نعمت و ...است ولی اگر انگیزه های مثبت دخیل باشد،نگاه به بالا دست اشکال نخواهد داشت.
موفق باشید.

سلام

اگه زمینه شکرگزاری وتوجه پیداکردن به نعمت هایی که بهرمند است باشد مشکلی ندارد...

پرسش:
چرا خودمان را با افرادى كه وضع سلامتى آنان بهتر از ما است مقايسه نكنيم؟

پاسخ:
به خاطر این که انسان دچار رذیله اخلاقی چشم و هم چشمی که آفتی در زندگی انسان است و ریشه بسیاری از مشکلات و گاها طلاق‌ها، نشود و به خاطر اینکه انسان قدر نعمت‌هایی که خداوند به او داده است را بداند، در اسلام توصیه شده که در مسائل مادی به پایین تر از خود نگاه کن.
این توصیه و دستور تربیتی اگر در مسائل و امور مادی عملی شود، خیلی از معضلات حل می‌شود و آرامش درونی و تسکین قلبی به انسان می‌دهد. و طبیعی است اگر در مسائل مادی ما به بالاتر از خود نگاه کنیم، چنین دستاوردی نصیب انسان نخواهد گشت.
در بیانی حق تعالی به حضرت عیسی (علیه السلام) می‌فرماید: «یا عیسى، أذلّ إلیّ قلبك بالخشیة، و انظر إلى من هو دونك، و لا تنظر إلى من هو فوقك، و اعلم أنّ رأس كلّ خطیئة أو ذنب هو حبّ الدنیا، فلا تحبّها فإنّی لا أحبّها (1) اى عیسى، قلب خود را با خوف و وحشت در مقابل من ذلیل كن، و به اشخاصى كه از تو پایین‏‌تر هستند نگاه كن نه به اشخاص بالاتر از خودت. بدان كه ریشه هر خطا و گناه، دوست داشتن دنیاست. پس دنیا را دوست مدار، چون من آن را دوست نمى‏‌دارم»
امام علی (علیه السلام) در نامه‌ای به حارث همدانی می‌فرماید: «وَ أَكْثِرْ أَنْ تَنْظُرَ إِلَى مَنْ فُضِّلْتَ عَلَيْهِ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ أَبْوَابِ الشُّكْر؛(2) به کسانی که بر آنان برتری داری، بسیار نظر کن که این از اسباب شکرگزاری است.»
امام صادق (علیه السَّلام) آثار این شیوه را چنین تبیین فرمود: «و إیَّاکُم أن تَمُدُّوا أطرَافَکُم إلَی فی أیدِی أبنَاءِ الدُّنیا؛ فَمَن مَدَّ طرفَهُ إلَی ذلک، طَالَ حَزَنُهُ، وَ لَم یُشفَ غیظُهُ، وَ استَصغَرَ نِعمَهَ اللهِ عِندَهُ، فَیَقِلُّ شَکرُهُ للهِ، وانظُر إلی مَن هُوَ دُونَکَ فَتَکُونَ لأنعُمِ اللهِ شَاکِراً، وَ لِمَزیدهِ مستوجِباً، وَ لِجُودِهِ سَاکِناً (3) و برحذر باشید از این که به آن چه در دست دنیادوستان است چشم بدوزید که هر کس به آن چشم بدوزد اندوهش طولانی شود و خشمش فرو ننشیند و نعمت خدا در نزد او کوچک شود و در نتیجه، شکرگزاری او نسبت به خدا کم شود و به آن کس که پایین‌تر از شماست بنگرید تا شکرگزار نعمت‌های خدا، سزاوار زیاد شدن نعمت‌ها و برخوردار همیشگی جود و بخشش خداوند شوید.»
امام صادق (علیه السلام) در بیانی دیگر به حمران بن اعین می‌فرماید: «یَا حُمْرَانُ انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَكَ فِی الْمَقْدُرَةِ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَكَ فِی الْمَقْدُرَةِ فَإِنَّ ذَلِكَ أَقْنَعُ لَكَ بِمَا قُسِمَ لَكَ وَ أَحْرَى أَنْ تَسْتَوْجِبَ الزِّیَادَةَ مِنْ رَبِّكَ عَزَّ وَ جَلَّ (4) اى حمران به كسانى كه پائین‌‏تر از تو هستند و توانائى آنها از شما كمتر است، توجه كنید و به بالاتر از خود هرگز توجه نداشته باشید، اگر چنان كنى به آن چه در دست دارى قناعت خواهى كرد. در این صورت شایستگى زیادت از سوی خداوند، پیدا خواهى كرد.»
به تعبیر جناب سعدی: «هرگز از دور ننالیدم و روی از گردش آسمان در هم نکشیدم، مگر وقتی که پایم برهنه بود و استطاعت پای پوشی نداشتم تا به جامع کوفه درآمدم دلتنگ، یکی را دیدم که پای نداشت! سپاس نعمت حق به جای آوردم و بر بی‌کفشی صبر کردم.» (5)
ممکن است کسی بگوید: چنین دیدی انسان را از پیشرفت باز می‌دارد و همواره وی را در یک حالت نگه می‌دارد؛ چرا که به بالاتر از خود نگاه نمی کند تا بخواهد رشد کند. در پاسخ باید گفت: پیشرفت ـ به ویژه برای آسایش جامعه اسلامی ـ وظیفه هر مسلمان است. ضرورت ندارد چشم و هم چشمی داشته باشیم تا پیشرفت کنیم. این گونه نیست که حرکت به سمت کمال، تنها انگیزه اش چشم و هم چشمی باشد. انگیزه‌های دیگر، رضایتمندی پایدارتری را به همراه دارد.
بنابراین چنین دستورات تربیتی برای جلوگیری از رذیله‌های اخلاقی مانند چشم و هم چشمی، حرص و طمع و حسادت، ناشکری، کفران نعمت و ... است ولی اگر انگیزه‌های مثبت مانند پیشرفت، دخیل باشد، نگاه به بالا دست اشکال نخواهد داشت.

پی نوشت:
1. حر عاملی، محمد، الجواهر السنیه، كلیات حدیث قدسى، ص 207، الباب العاشر فیما ورد فی شأن عیسى (علیه السلام‏)،انتشارات دهقان، تهران.
2.شريف الرضي، محمد بن حسين‏،نهج البلاغة (للصبحي صالح)،ص460،هجرت‏، قم،‏1414 ق‏.
3. نورى، حسين بن محمد تقى‏، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل‏،ج12،ص310، مؤسسة آل البيت (عليهم السلام‏)،قم،1408ق.
4.كلينى، محمد بن يعقوب،‏الكافي(ط- الإسلامية)،ج8،ص244، دار الكتب الإسلامية، تهران‏، 140 ق‏.
5.سعدی،گلستان،باب سوم در فضیلت قناعت.