ذبیحه‌ی اهل کتاب و گوشت حلال

سلاسم مطلب زیر را در وبسایت http://mkadivar.wpengine.com/?p=10182 دیدم و سوال برایم پیش آمد که آیا می شود از گوشتی که در کشورهای آمریکای شمالی است خورد؟

پرسش:
آیا خارج از سرزمینهای اسلامی می توان از گوشت موجود در بازار مسیحیان و یهودیان استفاده کرد؟ آیا ذبیحه‌ی اهل کتاب برای مسلمانان حلال است یا مسلمانان موظفند منحصرا از ذبیحه‌ی شرعی استفاده کنند؟ دلیل مسئله در قرآن و سنت چیست؟

پاسخ:
باسمه تعالی
با توجه به کثرت پرسش در این زمینه کمی مشروح تر پاسخ می دهم. البته پاسخ تفصیلی مجالی دیگر می طلبد. در حرمت گوشت حیوانی که توسط کافرین و مشرکین و بنام غیرخدا (مثلا برای بتها) ذبح شده باشد تردیدی نیست، همچنانکه در حلیت حیوانی که توسط مسلمان بنام خدا ذبح شده باشد. اما ذبیحه‌ی اهل کتاب محل اختلاف است. اهل سنت ذبیحه‌ی اهل کتاب را فی الجمله حلال می دانند. اکثر فقهای شیعه مسلمان بودن ذابح را شرط ذبح شرعی دانسته اند. گروهی از فقهای شیعه اکل ذبیحه‌ی اهل کتاب را با شرط تسمیه یا مطلقا مجاز دانسته‌اند:
یک. شیخ صدوق در دو کتاب هدایه و مقنع خود ذبیحه‌ی اهل کتاب را به شرطی که ذبح بنام خدا صورت گرفته باشد مجاز می داند.
دو. ابن جنید اسکافی به نقل علامه حلی در مختلف مسلمان بودن ذابح را احوط دانسته، که معنایش حلیت اکل ذبیحه‌ی اهل کتاب است.
سه. ابن ابی عقیل ذبیحه‌ی یهود و نصاری را حلال دانسته است.
چهار. محقق اردبیلی در مجمع الفائدة و البرهان مذهب صدوق را موافق قوانین و قوی از جهت علم دانسته و روایات تحریم را حمل بر کراهت کرده، اما به دلیل نادر بودن قائلان این مذهب عمل به آن را مشکل دانسته است!
پنج. شهید ثانی در مسالک الافهام در بحثی تفصیلی در آیات مورد بحث دلالتی بر تسمیه نیافته، به نظر وی روایات صحیح دلالتی بر تحریم ندارند، و روایات غیر صحیح اگر دلالتشان سالم هم باشد قابل اتکا نیستند. به نظر وی آیه‌ی ۵ سوره‌ی مائده نص در جواز اکل ذبیحه‌ی اهل کتاب است و حمل طعام بر حبوبات حکم آیه را بی فایده می کند. به نظر وی روایت مستفیض یا متواتر بر اکل ذبیحه‌ی یهودیه توسط پیامبر (ص) دلالت می کند. اصل در مسئله اصالت الاباحه است و مانعی از اجرای ان نیست. به نظر شهید ثانی اخبار حلیت ذبائح اهل کتاب به لحاظ سندی اصح و به لحاظ دلالت اوضح هستند. او حمل اخبار حلیت را بر حالت ضرورت یا تقیه صحیح نمی داند. اما در نهایت با توجه به فتوای معظم اصحاب فتوا به تحریم می دهد!
شش. محقق سبزواری در کفایة الاحکام با نقل مویدات دو قول تحریم و تحلیل ذبائح اهل کتاب ظاهرا متمایل به حلیت است.
هفت. فاضل هندی در کشف اللثام اخبار حلیت را اکثر و اصح از اخبار حرمت ارزیابی می کند.
هشت. بالاخره سید علی طباطبائی در ریاض المسائل بعد از نقد استدلالهای شهید ثانی در مسالک نظرا متمایل به مذهب صدوق شده، اما عملا تحریم را برمی گزیند!
- صاحب جواهر ضمن نقد شدید مسالک و ریاض می نویسد پنداشته اند مسئله نظری است، چنین نیست، بلکه حرمت ذبیحه‌ی اهل کتاب از ضروریات مذهب است!
تدبر در آیات متعدد قران کریم درباره‌ی تسمیه (ذکر اسم خداوند) و نهی از اکل آنچه به اسم غیرخدا ذبح شده نشان می دهد که برانداختن رسم جاهلی قربانی برای بتها دغدغه‌ی اصلی وحی الهی است. سوره‌ی مائده که در بردارنده‌ی آخرین آیات وحی شده است، بعد از تصریح به حرمت مردار، خون، گوشت خوک و قربانی بتها، حلیت طعام اهل کتاب را خاطرنشان ساخته است: الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حِلٌّ لَّکُمْ وَطَعَامُکُمْ حِلُّ لَّهُمْ (مائده ۵). مراد از طعام نمی تواند منحصر در حبوبات باشد، یا مقصود فقط ذبائح است یا شامل ذبائح هم می شود. اگرچه مقررات ذبح شرعی در تلمود یهودیان تا حدودی نزدیک به مقررات مشهور مسلمانان است، اما ظاهرا مسیحیان مقررات خاصی در این زمینه نداشته اند، یقینا هیچیک از اهل کتاب شرط استقبال به قبله‌ی مسلمانان را نداشته اند. شرط تسمیه هم در میان مسیحیان محرز نیست. حلال بودن طعام و ذبیحه ی اهل کتاب معنایش این است که آنچه ایشان مطابق شریعت خود حلال و مشروع می دانند برای مسلمانان حلال است، نه اینکه ذبیحه‌ی آنها به شرط حائز بودن شرائط ذبح شرعی منهای اسلامِ ذابح حلال باشد.
به سه روایت از پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) اشاره می کنم:
- پیامبر (ص) در روایت مستفیض یا متواتر (قرب الاسناد ص۳۲۶) اکل کتف مسموم هدیه شده ار سوی یهودیه، از جزئیات ذبح آن نپرسیدند و از آن میل کردند.
- صحیحة الحلبی قال: “سألت أبا عبد الله علیه السلام عن ذبیحة أهل الکتاب ونسائهم، فقال: لا بأس به “. حلبی به سند صحیح از امام صادق (ع) از ذبیحه و زنان اهل کتاب می پرسد؟ امام پاسخ می دهد: اشکالی ندارد. (تهذیب ج۹ ص۶۸ ح۲۹۰)
- روایة أبی بصیر قال: ” سألت أبا عبد الله علیه السلام عن ذبیحة الیهودی، فقال: حلال، قلت: وإن سمى المسیح، قال: وإن سمى فإنما یرید الله “. ابوبصیر از امام صادق (ع) از ذبیحه‌ی یهودی [و نصرانی] می پرسد. امام پاسخ می دهد: حلال است، ابوبصیر می گوید و اگر بنام مسیح [ذبح شده باشد]؟ امام پاسخ می دهد: و اگر هم اسم [مسیح] برده باشد خدا را اراده کرده است. (تهذیب، ج۹ ص۶۹ ح۲۹۳)
روایات حلیت سندا اصح و دلالتا اظهر از روایات حرمت هستند. با توجه به مخالفت حداقل هشت فقیه مشهور امامی مسئله یقینا نه اجماعی است و نه از ضروریات مذهب. اصالة الاباحه نیز موید حلیت است.
نتیجه: گوشت گوسفند، گاو، مرغ و دیگر حیواناتی که امکان تذکیه دارند موجود در بازار مسیحیان و یهودیان و زرتشتیان محکوم به حلیت است، و مسلمانان مجازند از آنها تناول کنند. واضح است که اولی استفاده از ذبیحه‌ی شرعی مسلمانان است. استفاده از گوشت خوک مطلقا حرام است.