جمع بندی تاریخ کتابت حدیث

تب‌های اولیه

5 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
تاریخ کتابت حدیث

بنام الله
سلام . سوال من اینه مثلا کتاب هایی که در اختیار داریم که توش احادیث از گذشتگانمون است حالا چه پیامبران یا امامان از کجا اومده برای این که سوالم رو واضح تر بگم مثلا کتا بحار الانوار از شیعه یا صحیح بخاری از اهل سنت یا کتاب های دیگه اون احادیثی که داخلش هست مثلا نوشته فلانی نقل کرد از امام مثلا صادق خوب ما از کجا میدونیم که راسته منم میتونم یه کتاب درست کنم بگم فلانی گفت از امام باقر که این کارا رو بکنید اگه میشه یه توضیحی فقط برام سوال پیش اومده
یه سوال دیگه هم دارم در مورد کتاب مفاتیح الجنان که دعاهایی که درش هست از کجا اومده و این ایا این دعاها از امامان به رسیده و یا اثلا دعاهای که داخلش هست از کجا جمع اوری شده؟
بازم ممنون از اینکه جواب میدید

[=arial]

با نام الله


[=arial]


[=arial] کارشناس بحث: استاد صدیقین

رضا74;507141 نوشت:
سوال من اینه مثلا کتاب هایی که در اختیار داریم که توش احادیث از گذشتگانمون است حالا چه پیامبران یا امامان از کجا اومده برای این که سوالم رو واضح تر بگم مثلا کتا بحار الانوار از شیعه یا صحیح بخاری از اهل سنت یا کتاب های دیگه اون احادیثی که داخلش هست مثلا نوشته فلانی نقل کرد از امام مثلا صادق خوب ما از کجا میدونیم که راسته منم میتونم یه کتاب درست کنم بگم فلانی گفت از امام باقر که این کارا رو بکنید اگه میشه یه توضیحی فقط برام سوال پیش اومده

سلام به شما پرسشگر گرامی

در زمان پیامبر گرامی اسلام با توجه به دستورات مکرر قرآن کریم، مردم برای شناخت اسلام و مسائل مربوط به آن به پیامبر اسلام و قرآن کریم مراجعه می کردند و حضرت هم جزئیات و تفصیل مسایل دینی و قرآنی را در اختیار مردم قرار می داد:

وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ (نحل/44)
و ما اين ذكر [قرآن‏] را بر تو نازل كرديم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازى و شايد انديشه كنند

البته اینگونه نبود که همه مسلمین در همه حال توفیق شرف حضور به خدمت پیامبر و شنیدن همه سخنان ایشان را داشته باشند لذا پیامبر توصیه می کردند که شنوندگان، سخنانشان را حفظ نمایند و به دیگران برسانند:

خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً سَمِعَ مَقَالَتِي فَوَعَاهَا وَ بَلَّغَهَا إِلَى مَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ وَ لَيْسَ بِفَقِيهٍ وَ رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْه (مستدرك‏ الوسائل/ج11/ص45)؛ پیامبر اکرم فرمودند: خداوند رحمت کند کسی که سخن مرا بشنود و آن را حفظ کند و به دیگرانی که نشنیده اند، برساند؛ چه بسا کسی سخنی عمیق نقل می کند اما خود به شناخت عمق آن آگاه نیست و چه بسا کسی که سخن عمیقی را برای کسی که از خودش فهیم تر و آگاه تر است، نقل می کند.

بعد از رحلت پیامبر، برخی از خلفا به بهانه های واهی (مانند مخلوط شدن احادیث پیامبر با آیات قرآن و تحریف قرآن و در واقع برای غصب خلافت و سرپوش نهادن بر فضایل اهل بیت) دستور منع نقل و کتابت احادیث پیامبر را صادر کردند و کسی مجاز به این کار نبود و الا با برخورد حکومتی بایکوت می شد لذا عملا تا سال ها سخنان پیامبر در سینه صحابه باقی ماند و جز اندکی از آن نقل نمی شد...

حدود نود سال بعد، با لغو منع کتابت حدیث در زمان عمر بن عبدالعزیز، سخنان پیامبر به سرعت از سینه های صحابه و تابعین به صفحات نوشته ها و کتاب ها منتقل شد؛ البته اهل بیت (علیهم السلام)، در پاسداشت سخنان و دستورات پیامبر همواره همت می گماردند و تعلیمات آسمانی آن بزرگوار را به شاگردان خود می آموختند؛ این معنا در عصر امام باقر و امام صادق (ع) به اوج شکوفایی رسید و بدین ترتیب احادیث بسیاری از طریق اهل بیت (ع) از پیامبر اسلام (ص) نقل شد و آموزه های پیامبر، تا حدود زیادی از گزند آفات حدیثی در امان ماند. بی شک اهل بیت سهم بزرگی در نشر و تدوین احادیث پیامبر داشتند.

حاکم نیشابوری که از بزرگان دانش حدیث اهل سنت است، به صحت روایات رسیده از اهل بیت (ع) تصریح می کند و می نویسد: قد صحت الروایة من ولد رسول الله(ص) عن فاطمة و الحسن و الحسین... و عن جعفر بن محمد بن علی، والحسین بن زید بن علی... فهؤلاء قد صحت عنهم الروایات، و قد روی الحدیث عن زهاد مأتی رجل و امرأة عن اهل البیت. (معرفة علوم الحدیث/ص50) نیز ضمن عنوان «معرفة الائمة الثقات المشهورین من التابعین و اتباعهم»، می نویسد: از آنان است: جعفر بن محمد و زید بن علی بن الحسین. و در جای دیگر می گوید: ان اصح اسانید اهل البیت جعفر بن محمد بن علی عن ابیه عن جده عن علی(ع). (همان/ص55و241)

بسیاری از صحابه بزرگ و نیز از بسیاری تابعین که سخنان پیامبر را از صحابه شنیده بودند، سخنان حضرت را نقل نمودند. البته در این میان به خاطر این فاصله زمانی و نیز نفوذ جاعلان حدیث و آسیب هایی از این دست، احادیث بسیاری که از صحابه نقل شد، دستخوش تحریف گشته و احادیث بسیاری هم به دلایل گوناگون جعل شد. (نمونه روشن این جعلیات، احادیث بود که درباره آیه تطهیر درست شد! این آیه درباره عصمت و طهارت خمسه آل عباست اما بسیاری از مخالفان اهل بیت، برای از بین بردن این فضیلت انکار ناشدنی، احادیثی در فضیلت دیگران جعل کردند تا به خیال خود، این فضیلت بزرگ اهل بیت پیامبر را در هاله ای از ابهام و تردید قرار داده و دست کم، دیگران را هم شریک آن نمایند! بسیاری از این احادیث جعلی را آلوسی در روح المعانی و ابن کثیر در تفسیرش ذیل آیه تطهیر نقل کرده اند؛ البته آنها این روایات را جعلی نمی نامند ولی پس از جمع بندی منصفانه مطلب _که در (اینجا #125 و اینجا #134) به صورت مستند و مستدل درباره آن سخن گفته ایم_ در این مطلب روشن، تردیدی باقی نمی ماند.)

با برداشته شدن دستور منع کتابت حدیث، نگارشهای حدیثی بسیاری نوشته شد و کتب حدیثی نقل شده از ائمه (ع) توسط شاگردان بسیاری به رشته نوشته در آمد؛ در دوره حضور امامان، بیش از چهارصد کتاب روایی نگارش شد؛ از این چهارصد کتاب، با عنوان «اصول اربع‌مائة» یاد می شود؛ روایاتی که غالبا خود شاگردان به طور مستقیم از ائمه دریافت کرده و نوشته بودند.

در قرن چهارم و در زمان غیبت صغری، مرحوم کلینی (عالم بزرگ و امین شیعه که مورد قبول سایر فرق اسلامی هم بود)، با زحمتی قریب بیست سال، بسیاری از احادیث «اصول اربع‌مائة» به علاوه دیگر کتاب های حدیثی را به صورت بسیار دقیق و منظم، در کتاب بزرگ کافی تدوین نمود؛ این جامع بزرگ روایی از همان ابتدا بخاطر سهولت استفاده و دقت تدوین و جامعیت آن، مورد توجه جامعه شیعی قرار گرفت. بزرگان دیگری هم همچون شیخ صدوق و شیخ طوسی جوامع بزرگ روایی دیگری را به همین صورت گردآوری نمودند و مجموعه بزرگ این جوامع روایی که حامل بخش عظیمی از احادیث پیامبر و اهل بیت (ع) بود، به عنوان جوامع معتبر و مورد اعتبار روایی مورد استقبال شایان علما و فضلای امامیه واقع شد و برای فهم بیشتر و بهتر و تحقیق بایسته و شایسته در فهم متون حدیثی، شرح و حاشیه های بسیاری بر آنها نوشته شد.

نحوه نقل احادیث هم به صورت قرائت بر استاد و دریافت اجازه روایت از او بود. در بخشی از موارد هم به صورت نقل از اصل کتاب خطی مؤلف بود. در بسیاری از موارد، جزئیات تحمل و نقل حدیث، به صورت دقیق بیان شده که مثلا این روایت از فلان از فلان از فلان... تا برسد به امام معصوم نقل شده است.

شرح حال وثاقت یا عدم وثاقت روات هم در کتاب های رجالی آمده است و اعتبار سندی احادیث را برای ما روشن می کند. با بهره گیری از دانش رجال، درایة، فقه الحدیث و دیگر فنون حدیثی، برای فهم عمیق تر و دقیق تر این احادیث و کشف سنت راستین نبوی تلاش آگاهانه می شود و احادیث به طور دقیق مورد سنجش قرار می گیرند.

برای آگاهی از چگونگی جمع حدیث در میان شیعه و اهل سنت مراجعه کنید به: جوامع حدیثی شیعه، هادی حجت ؛ جوامع حدیثی اهل سنت، مجید معارف ؛ روش فهم حدیث، عبدالهادی مسعودی.

رضا74;507141 نوشت:
یه سوال دیگه هم دارم در مورد کتاب مفاتیح الجنان که دعاهایی که درش هست از کجا اومده و این ایا این دعاها از امامان به رسیده و یا اثلا دعاهای که داخلش هست از کجا جمع اوری شده؟

مفاتیح الجنان در واقع چکیده و خلاصه و دسته بندی جدیدی از دعاها و زیارت ها و نمازهای مستحبی و سایر سنن دینی است که با استناد به منابع عربی معتبری که در این موضوعات نگاشته شده، جمع آوری و تدوین شده است. در خیلی موارد هم می بینیم که جناب حاج شیخ عباس قمی _ که مؤلف این کتاب و حدیث‌شناسی چیره‌دست است_ تصریح می کند که فلان مطلب را از کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی یا کتاب الاقبال و الامان سید بن طاووس یا کتاب مصباح کفعمی و سایر کتب معتبر دیگر نقل می کنم. در موارد مختلفی هم به معتبر یا صحیح بودن سند روایت اشاره می کند.

حاج شیخ عباس قمی در ابتدای مفاتیح الجنان می نویسد:

«چنین گوید این فقیر بی بضاعت و متمسک به احادیث اهل بیت رسالت (علیهم السلام)، عباس بن محمد رضا القمی ختم الله لهما بالحسنی و السعادة که بعضی از اخوان مؤمنین از این داعی درخواست نمودند که کتاب مفتاح الجنان را که متداول شده بین مردم مطالعه نمایم و آنچه از ادعیه آن کتاب که سند دارد ذکر نمایم و آنچه را که سندش به نظرم نرسیده ذکر ننمایم و اضافه کنم بر آن بعض ادعیه و زیارات معتبره که در آن کتاب ذکر نشده، پس احقر خواهش ایشان را اجابت نموده و این کتاب را به همان ترتیب جمع آورده و نامیدم آن را به مفاتیح الجنان و مرتب گردانیدم آن را بر سه باب، باب اول: در تعقیب نمازها و دعاهای ایام هفته و اعمال شب و روز جمعه و بعض ادعیه مشهوره و مناجات خمس عشرة و غیرها. باب دوم: در اعمال ماه های سال و فضیلت و اعمال روز نوروز و اعمال ماه های رومی. باب سوم: در زیارات و آنچه مناسب آن باب است. امید که اخوان مؤمنین بر وفق آن عمل نمایند و این گنهکار روسیاه را از دعا و زیارات و طلب مغفرت فراموش نفرمایند.»

نوعا زیارات و ادعیه این کتاب مأثور است و سندش به ائمه طاهرین (علیهم السلام) ختم می شود. اسناد کامل این دعاها و زیارت ها ذکر نشده چون این کتاب برای استفاده عمومی نوشته شده و ضرورتی به نقل همه اسناد نبوده، چرا که ذکر کامل همه اسناد موجب طولانی شدن کتاب می شده؛ البته همان طور که عرض کردم به منبع اصلی دعاها و زیارت ها و سایر سنن اشاره کرده است.

این را هم عرض کنم که منظور بنده این نیست که صد در صد تمام زیارت ها و دعاهای مفاتیح الجنان صحیح السند است! ممکن است ضعف هایی از جهت سند به برخی مطالب وارد باشد که نیاز به بررسی دانه به دانه و مجزا دارد اما در مجموع کتاب معتبری است (تمام مطالبی که عرض شد درباره متن مفاتیح بود اما حاشیه مفاتیح مطلبی جداست و توضیحی جداگانه نیاز دارد).

پرسش:
کتاب های حدیثی چگونه نوشته شد؟ نقل یا نوشتن حدیث از کجا شروع شد و چگونه به اینجا رسید؟

پاسخ:
سلام به شما پرسشگر گرامی

در زمان پیامبر گرامی اسلام با توجه به دستورات مکرر قرآن کریم، مردم برای شناخت اسلام و مسائل مربوط به آن به پیامبر اسلام و قرآن کریم مراجعه می کردند و حضرت هم جزئیات و تفصیل مسایل دینی و قرآنی را در اختیار مردم قرار می داد:

وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ (نحل/44)
و ما اين ذكر [قرآن‏] را بر تو نازل كرديم، تا آنچه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازى و شايد انديشه كنند


البته اینگونه نبود که همه مسلمین در همه حال توفیق شرف حضور به خدمت پیامبر و شنیدن همه سخنان ایشان را داشته باشند لذا پیامبر توصیه می کردند که شنوندگان، سخنانشان را حفظ نمایند و به دیگران برسانند:

خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ فَقَالَ رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً سَمِعَ مَقَالَتِي فَوَعَاهَا وَ بَلَّغَهَا إِلَى مَنْ لَمْ يَسْمَعْهَا فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ وَ لَيْسَ بِفَقِيهٍ وَ رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْه (مستدرك‏ الوسائل/ج11/ص45)؛ پیامبر اکرم فرمودند: خداوند رحمت کند کسی که سخن مرا بشنود و آن را حفظ کند و به دیگرانی که نشنیده اند، برساند؛ چه بسا کسی سخنی عمیق نقل می کند اما خود به شناخت عمق آن آگاه نیست و چه بسا کسی که سخن عمیقی را برای کسی که از خودش فهیم تر و آگاه تر است، نقل می کند.

بعد از رحلت پیامبر، برخی از خلفا به بهانه های واهی (مانند مخلوط شدن احادیث پیامبر با آیات قرآن و تحریف قرآن و در واقع برای غصب خلافت و سرپوش نهادن بر فضایل اهل بیت) دستور منع نقل و کتابت احادیث پیامبر را صادر کردند و کسی مجاز به این کار نبود و الا با برخورد حکومتی بایکوت می شد لذا عملا تا سال ها سخنان پیامبر در سینه صحابه باقی ماند و جز اندکی از آن نقل نمی شد...

حدود نود سال بعد، با لغو منع کتابت حدیث در زمان عمر بن عبدالعزیز، سخنان پیامبر به سرعت از سینه های صحابه و تابعین به صفحات نوشته ها و کتاب ها منتقل شد؛ البته اهل بیت (علیهم السلام)، در پاسداشت سخنان و دستورات پیامبر همواره همت می گماردند و تعلیمات آسمانی آن بزرگوار را به شاگردان خود می آموختند؛ این معنا در عصر امام باقر و امام صادق (ع) به اوج شکوفایی رسید و بدین ترتیب احادیث بسیاری از طریق اهل بیت (ع) از پیامبر اسلام (ص) نقل شد و آموزه های پیامبر، تا حدود زیادی از گزند آفات حدیثی در امان ماند. بی شک اهل بیت سهم بزرگی در نشر و تدوین احادیث پیامبر داشتند.

حاکم نیشابوری که از بزرگان دانش حدیث اهل سنت است، به صحت روایات رسیده از اهل بیت (ع) تصریح می کند و می نویسد: قد صحت الروایة من ولد رسول الله(ص) عن فاطمة و الحسن و الحسین... و عن جعفر بن محمد بن علی، والحسین بن زید بن علی... فهؤلاء قد صحت عنهم الروایات، و قد روی الحدیث عن زهاد مأتی رجل و امرأة عن اهل البیت. (معرفة علوم الحدیث/ص50) نیز ضمن عنوان «معرفة الائمة الثقات المشهورین من التابعین و اتباعهم»، می نویسد: از آنان است: جعفر بن محمد و زید بن علی بن الحسین. و در جای دیگر می گوید: ان اصح اسانید اهل البیت جعفر بن محمد بن علی عن ابیه عن جده عن علی(ع). (همان/ص55و241)

بسیاری از صحابه بزرگ و نیز از بسیاری تابعین که سخنان پیامبر را از صحابه شنیده بودند، سخنان حضرت را نقل نمودند. البته در این میان به خاطر این فاصله زمانی و نیز نفوذ جاعلان حدیث و آسیب هایی از این دست، احادیث بسیاری که از صحابه نقل شد، دستخوش تحریف گشته و احادیث بسیاری هم به دلایل گوناگون جعل شد. (نمونه روشن این جعلیات، احادیث بود که درباره آیه تطهیر درست شد! این آیه درباره عصمت و طهارت خمسه آل عباست اما بسیاری از مخالفان اهل بیت، برای از بین بردن این فضیلت انکار ناشدنی، احادیثی در فضیلت دیگران جعل کردند تا به خیال خود، این فضیلت بزرگ اهل بیت پیامبر را در هاله ای از ابهام و تردید قرار داده و دست کم، دیگران را هم شریک آن نمایند! بسیاری از این احادیث جعلی را آلوسی در روح المعانی و ابن کثیر در تفسیرش ذیل آیه تطهیر نقل کرده اند؛ البته آنها این روایات را جعلی نمی نامند ولی پس از جمع بندی منصفانه مطلب _که در (اینجا #125 و اینجا #134) به صورت مستند و مستدل درباره آن سخن گفته ایم_ در این مطلب روشن، تردیدی باقی نمی ماند.)

با برداشته شدن دستور منع کتابت حدیث، نگارشهای حدیثی بسیاری نوشته شد و کتب حدیثی نقل شده از ائمه (ع) توسط شاگردان بسیاری به رشته نوشته در آمد؛ در دوره حضور امامان، بیش از چهارصد کتاب روایی نگارش شد؛ از این چهارصد کتاب، با عنوان «اصول اربع‌مائة» یاد می شود؛ روایاتی که غالبا خود شاگردان به طور مستقیم از ائمه دریافت کرده و نوشته بودند.

در قرن چهارم و در زمان غیبت صغری، مرحوم کلینی (عالم بزرگ و امین شیعه که مورد قبول سایر فرق اسلامی هم بود)، با زحمتی قریب بیست سال، بسیاری از احادیث «اصول اربع‌مائة» به علاوه دیگر کتاب های حدیثی را به صورت بسیار دقیق و منظم، در کتاب بزرگ کافی تدوین نمود؛ این جامع بزرگ روایی از همان ابتدا بخاطر سهولت استفاده و دقت تدوین و جامعیت آن، مورد توجه جامعه شیعی قرار گرفت. بزرگان دیگری هم همچون شیخ صدوق و شیخ طوسی جوامع بزرگ روایی دیگری را به همین صورت گردآوری نمودند و مجموعه بزرگ این جوامع روایی که حامل بخش عظیمی از احادیث پیامبر و اهل بیت (ع) بود، به عنوان جوامع معتبر و مورد اعتبار روایی مورد استقبال شایان علما و فضلای امامیه واقع شد و برای فهم بیشتر و بهتر و تحقیق بایسته و شایسته در فهم متون حدیثی، شرح و حاشیه های بسیاری بر آنها نوشته شد.

نحوه نقل احادیث هم به صورت قرائت بر استاد و دریافت اجازه روایت از او بود. در بخشی از موارد هم به صورت نقل از اصل کتاب خطی مؤلف بود. در بسیاری از موارد، جزئیات تحمل و نقل حدیث، به صورت دقیق بیان شده که مثلا این روایت از فلان از فلان از فلان... تا برسد به امام معصوم نقل شده است.

شرح حال وثاقت یا عدم وثاقت روات هم در کتاب های رجالی آمده است و اعتبار سندی احادیث را برای ما روشن می کند. با بهره گیری از دانش رجال، درایة، فقه الحدیث و دیگر فنون حدیثی، برای فهم عمیق تر و دقیق تر این احادیث و کشف سنت راستین نبوی تلاش آگاهانه می شود و احادیث به طور دقیق مورد سنجش قرار می گیرند.

برای آگاهی از چگونگی جمع حدیث در میان شیعه و اهل سنت مراجعه کنید به: جوامع حدیثی شیعه، هادی حجت ؛ جوامع حدیثی اهل سنت، مجید معارف ؛ روش فهم حدیث، عبدالهادی مسعودی.

موضوع قفل شده است