جمع بندی دنبال احادیثی درباره القاب معصومین(ع)

با نام الله

کارشناس بحث: استاد مجید

پست جمع بندی موضوع

پرسش1:
سلام .
در چند جا شنیده ام که لقب" آیت الله العظمی "مخصوص حضرت علی(ع) است و ایشان آیت بزرگ الهی محسوب می شوند و روایتی هم شنیدم که یکی از امامان(ع) این لقب رو مخصوص ایشان می دانند .
هم چنین شنیده ام که لقب "آیت الله" و هم چنین "حجت الله علی الحجج" مخصوص حضرت فاطمه(س) و لقب حجت الاسلام هم برای حضرت مهدی(عج) است. چنین مطالبی که بیان کردم درسته یا خیر ؟ اگر درست است روایتی در این باب وجود داره ؟

پاسخ:
پرسشگر گرامی در تأیید سخنان شما به مطالبی اشاره می گردد:
امّا در مورد امام المتقین علی (ع)
دوم از زيارات مخصوصه زيارت روز مولود حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله‏ است شيخ مفيد و شهيد و سيد بن طاوس روايت كرده‏ اند كه: حضرت امام جعفر صادق عليه السلام زيارت كرد حضرت أمير المؤمنين عليه السلام را در هفدهم ربيع الاول به اين زيارت و تعليم فرمود آن را به ثقه جليل القدر محمد بن مسلم ثقفى رضي الله عنه و فرمود به او كه چون بيايى به مشهد أمير المؤمنين عليه السلام پس غسل زيارت كن و بپوش پاكيزه‏ ترين جامه‏ هاى خود را و به بوى خوش خود را معطر نما و برو به آرامى و وقار پس چون برسى به باب السلام يعنى بر در حرم مطهر رو به قبله بايست و سى مرتبه اللَّهُ أَكْبَرُ بگو و بگو:
السَّلامُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَى خِيَرَةِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَى الْبَشِيرِ النَّذِيرِ السِّرَاجِ الْمُنِيروَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلامُ عَلَى الطُّهْرِ الطَّاهِرِ السَّلامُ عَلَى الْعَلَمِ الزَّاهِرِ السَّلامُ عَلَى الْمَنْصُورِ الْمُؤَيَّدِ السَّلامُ عَلَى أَبِي الْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلامُ عَلَى أَنْبِيَاءِ اللَّهِ الْمُرْسَلِينَ وَ عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ السَّلامُ عَلَى مَلائِكَةِ اللَّهِ الْحَافِّينَ بِهَذَا الْحَرَمِ وَ بِهَذَا الضَّرِيحِ اللائِذِينَ بِهِ پس به نزديك قبر برو و بگو السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَصِيَّ الْأَوْصِيَاءِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا عِمَادَ الْأَتْقِيَاءِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ الْأَوْلِيَاءِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ الشُّهَدَاءِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا آيَةَ اللَّهِ الْعُظْمَى السَّلامُ عَلَيْكَ يَا خَامِسَ أَهْلِ الْعَبَاءِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا قَائِدَ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ الْأَتْقِيَاءِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا عِصْمَةَ الْأَوْلِيَاءِ السَّلامُ عَلَيْكَ يَا زَيْنَ الْمُوَحِّدِينَ النُّجَبَاءِ...( مفاتيح‏الجنان ص : 375) چنان که ملاحظه می فرمایید در این زیارت خطاب به امام المتقین علی (ع)لقب «يَا آيَةَ اللَّهِ الْعُظْمَى»داده شده است.
امّا در مورد حضرت زهرا(س)
أورد صاحب كتاب «رياحين الشريعة» جملة من الألقاب و الكنى للسيّدة الكبرى فاطمة الزهراء صلوات اللّه عليها و على بعلها و بنيها، و استيفاء للموضوع،
قمنا باستدراك إضافات كثيرة عليها، و رتّبناها على حروف المعجم، و هي:
ابنة الصفوة، إحدى الكبر، ارومة العناصر، أعزّ البريّة؛ أمّ الأئمّة المعصومين، أمّ الأبرار، أمّ أبيها، أمّ الأخيار، أمّ الأزهار، أمّ الأطهار؛ أمّ الأنوار، أمّ البدريّين، أمّ البررة، أمّ البريّة، أمّ البلجة، أمّ التقى، أمّ الحسن؛ أمّ الحسين، أمّ الخيرة، أمّ الرأفة، أمّ الرواق الحسيبة، أمّ الريحانتين، أمّ السبطين؛ أمّ العطيّة، أمّ العلا، أمّ العلوم، أمّ الفضائل، أمّ الكتاب، أمّ المحسن، أمّ المؤمنين؛ أمّ الموانح، أمّ النجباء، أمّ النقى، أمّ النورين، أمة اللّه، آية اللّه، آية اللّه‏ العظمى‏.
باكية العين، البتول، برزخ النبوّة و الولاية، بضعة الرسول صلى اللّه عليه و آله و سلم، بقيّة النبوّة، بهجة الفؤاد، بهجة بيضاء بضّة....(عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآيات و الأخبار و الأقوال (مستدرك سيدة النساء إلى الإمام الجواد، ج‏11-قسم-1-فاطمةس، ص: 96)

امّا در مورد امام زمان(عج)
در کتاب «نجم الثاقب» که از میرزا حسین نوری نقل شده والقاب امام زمان(عج) را آورده است به دو لقب اشاره می نماید« حجت وحجت الله» ولی به ذکر حجت الاسلام اشاره ای نشده است.

پرسش2:
با این حساب گفتن القابی چون همین آیت الله و آیت الله العظمی به مراجع مانعی نداره ؟

پاسخ:
برای پاسخ به این سوال لازم است پیشینه ی القابی که به علما از ابتدا تا کنون داده شده است را مورد بررسی قرار داد لذا توجه شما را به مطالب ذیل جلب می نمایم:
در سده 4 قمرى عنوان ثقه الاسلام براى محمد بن يعقوب كلينى به كار رفت.(1) محمد بن يعقوب كلينى در نزد همه طوائف اسلامى مقبول بود، شيعه و سنى به او مراجعه مى كردند و روى همين اصل به ثقه الاسلام شهرت يافت. او نخستين كسى است كه در دوره اسلامى به اين لقب اختصاص يافت.(2)
در سده پنج هجرى قمرى عنوان «حجه الاسلام» براى امام محمد غزالى به كار رفت.(3)
در سده هفتم هجرى قمرى عنوان «محقق» براى جعفر بن حسن حلى به كار رفت.(4) كتاب «شرائع الاسلام فى مسائل الحلال و الحرام» نوشته همين محقق است و جواهر الكلام كه در 43 جلد چاپ شده، شرح همين شرايع است. در حوزه علميه قم همين الان، محور درس خارج فقه برخى از مراجع، كتاب شرايع است. محقق در سال 602 به دنيا آمد و در سال 676 وفات كرد.
در سده هشت هجرى قمرى عنوان علامه و آيت الله براى حسن بن يوسف حلى به كار رفت كه معروف به علامه حلى است. اين لقب ها قرن ها مختص همين علماء بود. در سده چهاردهم هجرى قمرى كاربرد برخى از اين عنوان ها براى گروهى از فقهاء تكرار شد و رفته رفته گسترش يافت. اكنون عنوان هاى « ثقه الاسلام و حجه السلام و آيت الله » كاربرد گسترده اى دارد و هر كدام از اين ها نشان دهنده سطح معينى از علم فقه است.
تا قرن چهاردهم هجرى، فقط علامه حلى را آيت الله مى ناميدند. در اوايل قرن چهاردهم هجرى نخستين بار سيد محمدمهدى بحرالعلوم آيت الله خوانده شد. چند دهه پس از آن شيخ مرتضى انصارى و سيد محمدحسن شيرازى آيت الله خوانده شدند. مورخان مشروطه، «آيت الله» را بر آخوند ملا كاظم خراسانى و ديگران اطلاق كردند. پيش از اين همه مراجع را حجه الاسلام مى ناميدند. پس از تشكيل حوزه علميه قم توسط شيخ عبدالكريم حائرى، شمارى از فقهاى بزرگ كه در آن گرد آمدند، آيت الله لقب يافتند و به تدريج معدودى از آنها آيت الله العظمى ناميده شدند. (دائره المعارف بزرگ اسلامى)
بنابر آن چه گفته شد القاب و واژه گان بشرى دارای سير تحول هستند براى نشان دادن برجستگى يك نفر در ميان افرادى كه قبلا هم تراز بودند به طور طبيعى از لقب ممتازتر استفاده مى شود و اين سير هم چنان ادامه مى يابد. لذا هیچ اشکالی بر این امر مترتب نیست وآن چه شما شنیده اید در مورد لقب «امیر المومنین » می باشد که اختصاص به امام علی(ع) دارد.
پى‏ نوشت‏
(1) دائره المعارف بزرگ اسلامى، ج 2، ص 260
(2) ريحانه الادب، ج 5، ص 79، كلمه كلينى
(3) دائره المعارف بزرگ اسلامى و ريحانه الادب، ج 4، ص 237
(4) دائره المعارف بزرگ اسلام