چهار دستور العمل از ملا حسینقلى همدانى (ره)

دستورالعمل دوم
بسم الله الرحمن الرحیم
اى همبازى اطفال ! و اى حمال اثقال ! و اى محبوس چاه جاه ! و اى مسموم مار مال ! اى غریق بحر دنیا! و اى اسیر همومات آمال ! مگر نشنیده اى و نخوانده اى : انما الدنیا لعب و لهو (یعنى همانا دنیا بازى و سرگرمى است ) و نشنیده اى فرموده آن حكیم غیب دان منزه از عیب و شین را كه به فرزند ارجمند خطاب كرده : بنى ان الدنیابحر عمیق غرق فیها الاكثرون (یعنى فرزندم ! همانا دنیا دریائى ژرف است كه بیشترین مردم در آن غرق گشته اند) و حقیر عرض مى كنم : عن تحقیق و نحن منهم (یعنى قطعا ما نیز از آن غرق شدگانیم )
و اگر بخواهى عمق دریاى حكمتش را بفهمى در حقیقت لفظ ((بحر عمیق )) فكر نما. ببین چقدر از جواهر حكمت در این صندوق كوچك براى متفكرین ، به عنوان هدیه درج فرموده . همین قدر بدان دریا نهنگ دارد، ماهى دارد، جانورهاى عجیبه آن بسیار و مهالك غریبخ آن بى شمار، جزایر هولناكش زهره شیران را آب ، و كوههاى سهمناكش چه بسیار مردمان را نایاب نموده ، اصل ومیدان این دریا از ظلمات جهل ناشى شده است ، و در اودیه اراضى قلوب اهل غفلت جا دارد. امواج آمالش بسى كشتیهاى عمر را به باد فنا داده ، و جبال هموم و غمومش بسا پشته ها نهاده ، مارهاى معاصى مهلكه آن ، چه بسا اشخاص را به سم خود هلاك كرده ، نهنگهاى اوصاف مذمومه اش چه كسان را فرو برده ، و آب محبت تلخ و شورش چه مردمان را كور، و چه چشمها را بى نور نموده . هر كه در این دریا غرق شد سر از گریبان نارجحیم بیرون آورده ، در عذاب الیم خواهد ماند.
آدمهاى این دریا ((نسناس ))، و سیاحت ایشان در این دریا به ساحت وسواس است . راهزنانش جنود ابلیس ، و اسلحه جنگشان خدعه و تلبیس ‍ است . اگر از عمق این دریا بپرسى ، عرض خواهم كرد كه انتها ندارد، و اگر باور ندارى ، به غواصان این دریا، یعنى اهل دنیا از اولین و آخرین نظر نما، و ببین كه همگى در آن غرق شده ، احدى به قعر آن نرسیده ، و اگر بهتر مى خواهى بفهمى ، به حال خراب خود نگاه كن و ببین كه هر قدر داشته باشى ، باز زیاده از آن را طالبى ، و حرصت در جایى توقف نمى كند.
اى آقاى من ! این دنیا چگونه مردم را به خاك سیاه نشانده ، و قلوب ایشان را كه براى محبت و معرفت خلق شده ، طویله اسب و استر نموده . جوارحشان از قاذورات گندیده ، و دلهایشان آنى خضوع و خشوع ندیده تو ذره اى ذوق حلاوت طاعت را نچشیده . نه در نهادشان از توبه اثرى ، و نه در اوهام تفكر نحس ایشان از خداوند - جل جلاله - خبرى . شب و روز به سیف و سنان لسان عرض و مال و عصمت مسلمانان را پاره پاره مى كنند، قلوبشان خالى از ذكر و فكر و مملو از حیله و مكر است . دست عقل را بسته ، و دست هوا را گشاده . چه زخمها از آن دست ها بر كبد دین رسیده ، و چه مصیبتها درشرع شریف برپا شده لباس خدائیان را كنده و جامه فرنگیان را پوشیده اطمعه و اشربه اسلام را بدل به زهر و زقوم نصارى ، و دهریان نموده اند. وظاى شرع را متروك و آداب كفر را مسلوك داشته اند. بازار كفر و شرك در بلادشان معمور و آباد و سوق اسلامشان مخروب و برباد.
وافضیحتاه ! عسكر كفر در بلاد وجود، منصور و مسرور، و لشكر اسلام مقتول و ماسورند.
نه ما را در عافیت كارمان فكرتى ، و نه از سیاستهاى الهیه (كه ) بر امم ماضیه رسیده ، عبرتى . قضیه هایله ابابیل را شوخى و قصه فرعون و قابیل را مزاح پنداشته ایم زمینى كه قارون را با گنج بسیار فرو برد، با ماى كج و گیجها، موجود است .
جان من ! آن بادهائى كه به آنها قوم هود را تادیب نمود و فرمود، حال هم ، آن قادر حلیم را مطیعند. اگر تو از اطاعت امر آن سلطان عظیم الشان جرات نموده ، سرپیچیده اى ، خاك و آب و باد و كلوخ و سنگ ، ذلیل و منقاد اویند بلى ، گول صبر و حلمش را خورده اند، از حكمرانى عظیم او غافل شده ، لباس شرم و حیا را كنده ، قدم جرات را پیش گذاشته ، در حضور عزو جلالش مرتكب معصیت او شده (اند) مگر نمى بینى ! چگونه حكم محكم او در سماوات وارضین جارى است . مگر نخوانده اى كه یوم نشور، آسمانها منشور مى شود.
بلى ، چه گویم از شر آن روز پر آه و سوزى كه قلوب خافقین (یعنى شرق و غرب ) را خوفش گداخته . چگونه نشود، و دلهایشان از روزى كه زمین آن آتش سوزان و صراطش تیزتر از شمشیر بران است .
عقل ها پران و اشكها ریزان است و نجومش منتشر، و مردمانش چون جراد منتشر. هولش عظیم و انبیا در اضطراب و بیم اند. اخیار مدهوش و ابرار بى هوشند. شدائدش بسیار، و محنتش بسیار است . آفتاب بالاى سر، و زمین چون كوره آهنگر بدنها در عرق غرق ، و لحوم و عظام در سوز و حرق . جهنم دورشان را گرفته ، و راه فرار برایشان بسته . ظالم شرمسار و عادل اشكبار. نامه ها پران بر یمین و یسار.
مردم در دهشت و انتظار. ملائك غلاظ شداد در تردد، و عقوبت الهیه بر مرده عصاره در تشدد
یكى از اسامى آن روز یوم الحصاه (یعنى روز شمارش ) است و دیگرى یوم التناد (یعنى روزى كه در آن فریادها بلند است ) از طرفى منادى به خنده و بشارت ندا مى كند: یا اهل الجنه اركبوا (یعنى اى بهشتیان بر نشینید) و از جاى دیگر ندا مى كند كه : یا اهل النار اخسئوا (یعنى اى اهل آتش بروید گم شوید) و یكى را خلعت مى بخشند، و دیگرى مى كشند. طائفه اى سرمست شراب طهور، و قومى جگرهاشان قطعه قطعه از ضرایع و زقوم .
مانده ام حیران . نمى دانم از قهرش بیان كنم ، یا از مهرش بگویم اهل قهرش ‍ خاكیان و اهل مهرش افلاكیانند، یعنى اشخاصى كه خود را به افلاك نوریه رسانده اند، اعتنائى اصلا به این افلاك ندارند، جسمشان جان و جانشان در عرش رحمان
اى به فداى قلوبى كه نور الهى - جل جلاله - در آنها تابان ، و جلالت مرتبه شان بى پایان . خود را از عالم گسسته ، و به عالم انوار پیوسته ، منور به انوار معرفت و مخلع به خلعت محبت . زهدشان پشت پا به دنیا زده ، توكلشان سر از گریبان توحید بیرون آورده ، از خلق عالم رمیده و به مقام قرب آرمیده ، فكرشان نور و ذكرشان نور، و باطن و ظاهر و جسم و جان و خیال و عقل و جنان همه نور و غرق دریاى نور، و باطن و ظاهر و جسم و جان و خیال و عقل و جنان همه نور وغرق دریاى نور.
بس است من ناپاك كجا و مدح و وصف پاكان كجا؟ امثال ماها باید در تدبیر ترك معصیت باشیم ، اگر اصل ایمان را محكم كرده باشیم . دنیا نه چنان ما را فریب داده و كر و كور كرده است كه امثال این مواعظ در قلوب قاسئه ما اثرى كند. همین قدر مى دانم كه تكلیف مریض ، رجوع به طبیب است ، و تكلیف طبیب معالجه حال ، نه مریض مطیع و نه طبیب حاذق است ، ولى اگر مریض مطیع باشد، خداوند رحیم او را لابد به طبیب حاذق خواهد رسانید، و اگر مطیع نباشد، سكوت كردن با او اولى است " 1 ".
والسلام

دستور العمل سوم
بسم الله تعالى
یا سلمان ! اى از آشنایان دور! و اى بیگانگان محشور! اى انس گرفته به آواز غرور! و اى متوحش از دار السرور! گوشت را باز كن ، تا در جوش و خروشت آورند.
و این ادویه الهى را نوش كن ، تا عقل و هوشت بخشند. این قدر بدان كه سلیمان نبى - صلى الله جل جلاله على نبینا و آله و علیه السلام - تا عسكر شوم نفس و ابلیس را در وجود شریف خودش تار و مار ننمود، در حكمرانى بر انس و جن متمكن و برقار نشد. و تا جند عقل و ملك را بر حصن حصین دل مسلط نكرد، دستش به خانم الهى مزین نگردید
خبر ندارى عساكر ملعونه شیطان چه مفسده ها در قلبت بر پا نموده ، و مطلع نیستى كه چه فتنه ها و چه آشوبها در مملكت دلت بر پا كرده اند
حب دنیا كه عمده و اركان قبیحه ایشان است ، ببین چگونه جارى كرده اند درست تامل كن ، و ببین كه به این قانون شوم چه مصیبتها و فریادها در دین مردم بلند است .
گاهى امر مى كند كه طلب جاه كن ، تا به چاهت بیندازند و گاهى مال جمع كن ، تا گرفتار مارت كنند. و چنان به نظرت جلوه داده اند كه جاه امرى است مرغوب ، و مال چیزى است مطلوب و تو مى دانى كه طالب جاه در دنیا و آخرت به چه مرارتها خواهد افتاد و به چه نفاها و تزویرها مبتلا خواهد شد
امان از خانه هائى كه به حكم نحسش خراب مى شود، وفریاد از مالهائى كه به امر نحس او به غارت مى رود، و چه قلب هاى مظلومان را شكسته ، و چه خانمان را به نیش ظلم ، تار و پودشان را از هم گسسته زبانش دائما در فحش ‍ و غیبت واستهزا و دروغ و خودستانى و وعده و وعید و ایذا مسلمانان و آزار مردمان .... " 2 ". " 3 ".

دستور العمل چهارم
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین ، و صلى الله على خیر خلقه محمد و آله الطاهرین
و بعد، بر طالبان نجات و سعادت ابدى مخفى نماناد كه اهل نجات دو طایف مى باشند: یك طایفه اهل یمین و طایفه دیگر مقربین اند.
و اگر طالب سعادت عمل به وظیفه اصحاب یمین ، كه عبارت از ترك معصیت باشد نمود، از آنها خواهد شد و مقربین علاوه بر آنها وظیفه دیگر دارند، كه غرض بیان آنها نیست .
اولا باید فهمید كه اگر شخص انسانى فهمید حقارت و پستى خود را، هم بعد از آن فهمید عظمت و قدرت خضرت ملك الملوك را، البته خواهد فهمید كه جرات قدم برداشتن و اقدام به معصیت نمودن در حضور چنین سلطان عظیم الشانى در نهایت قبح و شناعت و بدبختى مى باشد.
چرا غافل است از قدرت قادرى كه اگر اراده نماید فناى همه موجودات را، به محض اراده آن سلطان عظیم الشان ، همگى به باد فنا رفته ، ملحق به معدومات خواهد شد. اینكه مى بینى معصیت در نظرت سهل شده به جهت امورى چند است ، كه بعض آنها را ذكر مى كنم :
اولا: فكر خود را تماما متوجه به دنیاى دنى كرده ، از این جهت بالمره از نفع و ضر اخروى غافل شده اى
نمى دانى چه بسیار بسیار، منافع و سعادت ابدیه از تو فوت شده و چه قدر ضررهاى بزرگ بسیار، به خود زده اى .
و ثانیا: عجز و حاجت وفقر خودت را ملتفت نیستى ، كه ذره ذره بدنت بخ خفظ كاركنان او، كه ملائكه باشند برپاست .
و ثالثا: نمى دانى كه در هر آنى از آنات ، و در هر جز از اجزا بدنت نعم غیر متناهیه مرحمت از او شده و مى شود، كه به بیان و بنان ممكن نیست حصر آنها با این حال چگونه نعمت او را در معصیت او صرف مى كنى !؟
و رابعا: چگونه غافلى از عقوبات سخت او؟ مگر نمى دانى كه ما بین مرگ و قیامت هزار غصه هست ، و آسانترین آنها تلخى جان كندن است چرا از شدائد قیامت غافلى ؟ امان از روزى كه از دهشت و وحشت او مقربین در خوف و اضطراب مى باشند چرا نباشند؟ از روزى كه زمینش و هوایش ‍ آتش ، و جهنم به اطراف خلایق محیط، و ملائك غلاظ و شداد در بگیر و ببند. نیكان در وحشت و اضطراب ، و بدان در شكنجه و عذاب . آفتاب در بالاى سر، و زمین گرمتر از كوره آهنگر.
خطر حساب از یك طرف ، و دهشت صراط از یك طرف . و حال هنوز كار به جهنم نرسیده . از آتش و سلاسل و اغلال او بگویم ، یا از مار و عقربهایش ‍ بیان نمایم .
خلاصه ، اینها همه مختصر نویسى است این فقراتى كه گفته شد از هزار یك بیان نشد. تمام سفارشهاى این بینوا به تو، اهتمام در ترك معصیت است . اگر این خدمت را انجام دادى آخر الامر تو را به جاهاى بلند خواهد رسانید. البته البته در اجتناب از معصیت كوتاهى مكن ، و اگر خداى نخواسته معصیت كردى ، زود توبه نما، و دو ركعت نماز به جا آور، و بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفار كن ، و سر به سجده بگذار، و در سجده از حضرت پروردگار عفو بخواه . امیدوارم عفو بفرماید.
معاصى كبیره در بعض رساله عملیه ثبت شده ، یاد بگیر و ترك نما. و زنهار پیرامون غیبت و دروغ و اذیت .
اقلا یك ساعت به صبح مانده بیدار شود، سجده به جا بیاورد. آنچه در منهاج النجاه مرحوم ملا محسن فیض - رضوان الله جل جلاله علیه - مذكور است كافى و شافى است از براى عمل شب و روز تو. به همان نحو عمل نما، و سعى كن كه عمل و ذكرت به محض زبان نباشد، و با حضور قلب باشد، كه عمل بى حضور اصلاح قلب نمى كند، اگر چه ثواب كمى دارد. البته ، البته ! از غذاى حرام فرار كن . مخور مگر حلال غذا را كم بخور، و زیاد مخور، یعنى زیاده بر حاجت بینه مخور. نه چندان بخور كه تو را سنگین بكند، و از عمل باز دارد، و نه چندان كم بخور كه ضعف بیاوردد، و به سبب ضعف از عبادت مانع شود، و هر قدر بتوانى روزه بگیر، به شرطى كه شب ، جاى روز را پر نكنى . الحاصل غذا به قدر حاجت بدن ممدوح و زیاده و كم ، هر دو مذموم . شروع كن به نماز با قلب پاك از حقد و حسد و غل و غش مسلمانان و لباس و فرش و مكان نمازت باید مباح باشد، اگر چه مكان غیر محل جبهه نجس بودنش به نجاست غیر متعدیه نماز را باطل نمى كند ولى نبودنش بهتر است . وبایست به نماز، ایستادن بنده در حضور مولاى جلیل ، با گردن كج ، و قلب خاضع و خاشع . و بعد از فریضه صبح هفتاد مرتبه استغفار و صد مرتبه كلمه طیبه توحید، و دعاى صباح مشهور بخوان ، و تسبیح سیده نسا را بعد از فریضه ترك مكن ، و هر روز هر قدر بتوانى ، لااقل یك جز قرآن ، با احترام و وضو و خشوع و خضوع بخوان ، و در بین خواندن حرف مزن ، مگر در مقام ضرورت و در وقت خواب شهادت را بخوان ، و آیه الكرسى ، و یك مرتبه فاتحه ، و چهار سوره توحید و پانزده مرتبه سوره قدر، و آیه شهد الله ....بخوان و استغفار هم مناسب است و اگر بعضى از اوقات بتوانى سوره مباركه توحید را صد مرتبه بخوانى ، بسیار خوب است و از یاد مرگ غافل مشو و دست بر گونه راست گذاشته به طرف راست با یاد خدا بخواب .
و از وصیت كردن غافل مشو و ذكر مبارك : لااله انت سبحانك انى كنت من الظالمین را هر قدر بخوانى ، و هر وقت بسیار بگو، اولا در شب و شب جمعه در هر یك صد مرتبه سوره مباركه قدر را بخوان ، و دعاى كمیل را در هر شب جمعه ترك مكن ، و مناجات خمسه عشر را، حالت با هر كدام از آنها مناسب باشد، لاسیما مناجات مساكین و تابین مفتقرین و مریدین و متوسلین و معتصمین را بسیار بخوان و دعاهاى صحیفه كامله ، هر كدام در مقام مناسب ، بسیار خوب است .
و در وقت عصر هفتاد بار استغفار و یك سبحان الله العظیم ، سبحان الله و بحمده بخوان ، و استغفارات خاصه را هم بخوان ، و سجده طویل را فراموش مكن ، و قنوت طول دادن بسیار خوب است ، و همه اینها با ترك معاصى بسیار خوب است التماس دعا دارم " 4 ".
پي نوشت :
1- تذكره المتقین ، ص 214، 222
2- بقیه این مقال از قلم افتاده
3- تذكره المتقین ، ص 229-231
4- تذكره المتقین ، ص 231-247
منبع:کتاب برنامه سلوك در نامه هاى سالكان /س