جمع بندی ** سکوت آرامبخش خرد **
تبهای اولیه
صمت و خاموشي طريقه اهل تحقيق و شعار كساني است كه :
باديده بصيرت در حقايق ثابت و استوار جهان مي نگرند؛ كساني كه در حقايق ماسبق وزمانهاي گذشته غور و بررسي كرده و حقايقي را بيان مي كنند كه قلم ها ننوشته و دركتاب ها نيامده است.
آن گاه فوايد وآثار سكوت را بر شمرده و مي فرمايد:
سكوت كليد هرگونه راحتي و آسايش دنيا وآخرت است.
موجب رضا و خشنودي خدا است.
باعث سبك شدن حساب انسان درروز قيامت است.
وسيله محفوظ ماندن از خطاها و لغزش ها است.
براي جاهل پرده و ساتر، و براي عالم زينت است.
وسيله اي است براي قطع شدن هوي و هوسهاي نفساني.
وسيله رياضت نفس است.
وسيله درك حلاوت و لذّت عبادت ومناجات با پروردگار است.
قساوت و سختي دل را از بين مي برد.
وسيله اي است براي كسب حيا و پرهيزكاري.
سبب زياد شدن تدبّر و تعقّل و مروّت ومردانگي است.
موجب فهم و كياست و عقل انسان مي شود.
سپس امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود:
اكنون كه به فايده هاي سكوت آگاه شدي، پس دهان فروبند و تا مجبور نشدي لب به سخن مگشاي، به ويژه اگر كسي را پيدا نكني كه براي خدا و در راه خدا با او گفتگو كني.
آنگاه فرمود: وسيله هلاكت و نجات مردم سخن گفتن و سكوت است. پس خوشا به حال كسي كه توفيق شناخت سخن خوب و بد راپيدا كند و به فوايد و آثار پسنديده كم گويي و سكوت آگاه گردد،زيرا سكوت از اخلاق انبياي الهي و شعار بندگان برگزيده خداوند است و اگر كسي ارزش و قدر كلام را بداند بيجا سخن نمي گويد و سكوت را شعار خود قرار مي دهد و كسيكه بر لطايف سكوت آگاهي و اشراف داشته باشد و صمت و خاموشي را امين خزاين واسرار دل خويش قرار دهد چنين شخصي گفتارو خاموشي اش هر دو عبادت مي شود و كسي جز خدا به حقيقت اين عبادت آگاهي ندارد.
مصباح الشريعه، باب 27
توضيح لازم
هدف اصلي از احاديث سكوت اين نيست كه انسان بايد هميشه و در همه حال لب فرو بسته و زبان به سخن نگشايد و حتي درمقام احقاق حق خود و ديگران سكوت اختيار كند و به دفاع از خود برنخيزد،
بلكه مقصودجلوگيري از هرزه گويي و فضول كلام است، زيرا اگر روايات سكوت را اين گونه تفسيركنيم كه انسان بايد در هر حال حتي در برابر ستم ستمكاران و افساد مفسدان مهرسكوت بر لب زده و فرياد برنياورد
چنين تفسيري بي ترديد مخالف ضرورت شرع انور است كه امربه معروف و نهي از منكر را از اهمّ واجبات شمرده و سكوت در برابر ظلم راگناهي بزرگ مي داند.
اگر در برابر مفاسد و مظالم بنا بر سكوت باشد كيان اسلام بهخطر مي افتد. در اين گونه موراد اسلام دستور مي دهد كه مُهر سكوت را بشكنيدو داد بزنيد و فرياد برآوريد و مردم را نيز عليه فساد و ستم برانگيزانيد، چراكه:
در حقيقت، كساني كه در اين گونه موارد سكوت مي كنند اصل مسلّم قرآني راناديده انگاشته اند و آن اصل امر به معروف و نهي از منكر است كه از اهمّ فرايضبه شمار مي رود و در قرآن مجيد و روايات اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ تأكيد زيادي برآن شده است و از كساني كه امر به معروف[=Times New Roman] و نهي از منكر را ترك كنند نكوهش شده وآنها را مستوجب غضب و خشم خداوند دانسته اند.
كُلُّ سُكوتٍ ليسَ فيهِ فِكرٌ فهُو غَفلَةٌ .
هر سكوتى كه در آن انديشيدنى نباشد ، آن غفلت است .
[=Times New Roman]صَمتٌ يُكسِبُكَ الوَقارَخَيرٌ مِن كلامٍ يَكسُوكَ العارَ.
[=Times New Roman]
آدمی مخفی است در زیر زبان
اين زبان پرده است بر درگاه جان
چونك بادي پرده را درهم كشيد
سرّ صحن خانه شد بر ما پديد
كاندر آن خانه گهر يا گندم است
گنج زر يا جمله مار و كژدم است
يا در او گنج است و ماري بر كران
زانك نبود گنج زر بي پاسبان
بي تأمّل او سخن گفتي چنان
كز پس پانصد تأمّل ديگران
يك عرفان پژوه گفت:
عطار از گفتن لذت نميبرد و از سكوت لذت ميبرد و وقتي سكوت ميكرد و چشمانش را روي هم ميگذاشت از اين سكوت و از فكر خود لذت ميبرد و به اين دليل در خودش سير ميكرد و وقتي خود را ميديد، خدا را ميديد.
هر کلمه جاندار است . حامل پیامی است .پس مراقب باش ! زیبایی سکوت بر کلماتی که تو بر زبان جاری می کنی دیده می شود. سکوت هدیه ای از عالم بالا به سالکان است . تو با کلمه سقوط می کنی یا به معراج می روی !!
سکوت کن تا سکوت این فرصت را به تو بدهد تا بیندیشی...
شخصي خدمت رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ رسيد و عرض کرد :
اخْبرني عنِ الْاسلام بِامرٍ لا اسْئَلُ عنْهُ احداً بعْدك، قال: قُل امنْتُ بِاللهِ ثُم اسْتَقِمْ؟ قلتُ فما أتَّقي؟ فَأؤمأَ بيَدِهِ الي لسانِهِ.
درباره اسلام (و دستورهاي آن) مطالبي بفرماييد كه بدان عمل كنم و نيازي نباشد كه از ديگران در اين باره بپرسم.
پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: بگو به خدا ايمان آوردم و در اين راه استوار باش.
ديگر بار پرسید : از چه چيز خود را حفظ كنم؟
پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله و سلم ـ به زبان خود اشاره كرد، يعني از زبانت بترس و آن را كنترل كن.
محجّة البيضاء، ج 5 / صفحه192
أيُّهَا النّاسُ فِى الاِْنْسانِ عَشْرَ خِصالٍ يُظْهِرُهالِسانُهُ: شاهِدٌ يُخْبِرُ عَنِ الضَّميرِ وَ حاكِمٌ يَفْصِلُ بَيْنَ الْخِطابِ وَناطِقٌ يُرَدُّ
بِهِ الْجَوابُ وَ شافِعٌ يُدْرَكُ بِهِ الْحاجَةُ وَ واصِفٌيُعْرَفُ بِهِ الاَْشْياءُ وَ أَميرٌ يَأْمُرُ بِالْحَسَنِ وَ واعِظٌ يَنْهى عَنِالْقَبيحِ وَ مُعِزٌّ
تُسَكَّنُ بِهِ الاَْحْزانُ وَحاضِرٌ تُجْلى بِهِالضَّغائِنُ وَ مونِقٌ تَلْتَذُّ بِهِ الاَْسْماعُ
اى مردم! انسان ده خصلت
دارد كه زبان او آنها را آشكار مىسازد:
زبان، گواهى است كه از درون خبر مىدهد.
داورى است، كه به دعواها خاتمه مىدهد.
گويايى است كه بهوسيله آن به پرسشهاپاسخ داده مىشود.
واسطهاى است كه با آن حاجت برآورده مىشود
وصف كنندهاى استكه با آن اشياء شناخته مىشود.
فرماندهى است كه به نيكى فرمان مىدهد
پنددهندهاى است كه از زشتى باز مىدارد.
تسليت دهندهاى است كه غمها با آن آرامش مىيابد
حاضرى است كه با آن كينهها برطرف مىشود
و دلربايى است كه گوشها باآن از لذّت برخوردار مىشوند
كافى، ج 8 ، ص 20، ح 4
يأتـى علـى الناس زمـان تكون العافية فيه عشرة اجزاء:
تسعة منها فى اعتزال الناس فى الصمت.
زمانى بر مردم خواهد آمد كه درآن عافيت ده جزء است كه نه جزء آن در كناره گيرى از مردم خاموشى است.
تحف العقول, ص 446
سخن ، آرامبخش جان است و خاموشى آرامبخش خرد .
سلام
یکی از بهترین راههای یافتن خدا سکوت و خلوت است . البته اگر بتوانید در این دنیای شلوغ جای ساکت و دنجی بیابید . تفکر در خلوت بسیار اثر بخش است و توجه به حق تعالی در خلوت بسیار مقرب . خدا نصیب همه مومنین بفرماید بحقهم علیهم السلام
موفق در پناه حق
يأتـى علـى الناس زمـان تكون العافية فيه عشرة اجزاء:
تسعة منها فى اعتزال الناس و واحد فى الصمت.
زمانى بر مردم خواهد آمد كه درآن عافيت ده جزء است كه نه جزء آن در كناره گيرى از مردم
و يك جزء آن در خاموشى است.تحف العقول, ص 446
[=times new roman]
پرسش:
چه فوایدی در مورد سکوت وجود دارد؟
پاسخ:
ای عزیز تا دهن بسته نشد دل باز نمی شود[1]
در بیانات دینی و کلام بزرگان اگر چه نسبت به سکوت ،سفارشات متعددی شده و فوایدی برای آن ذکر شده ولکن منظور از آن فرمابشات ، تشویق به مطلق سکوت و خاموشی نیست، حتی در موردی که حقی
از انسان ضایع میشود و یا در موردی که منکری صورت می گیرد که دراین موارد سکوت جایز نیست ، چنانچه میبینیم حضرت زهرا علیها السلام آن خطبه فدکیه را در مسجد مدینه ایراد نمود و از صاحب ولایت دفاع کردند و یا فرمایشات دختر بزرگوار ایشان حضرت زینب علیها السلام در کوفه و شام ...
بلکه منظور از سکوت پرهیز از هرزه گویی و کلمات بی فایده است که باعث قساوت و چه بسا مقدمه معصیت شود
اما فواید سکوت:
امام صادق (عليه السّلام)درباره فوايد خاموشي فرمودند:
صمت و خاموشي طريقه اهل تحقيق و شعار كساني است كه باديده بصيرت در حقايق ثابت و استوار جهان مي نگرند؛ كساني كه در حقايق ماسبق وزمانهاي گذشته غور و بررسي كرده و حقايقي را بيان مي كنند كه قلم ها ننوشته و دركتاب ها نيامده است. آن گاه فوايد وآثار سكوت را بر شمرده و مي فرمايد:
سكوت كليد هرگونه :راحتي و آسايش دنيا وآخرت است. موجب رضا و خشنودي خدا است. باعث سبك شدن حساب انسان درروز قيامت است. وسيله محفوظ ماندن از خطاها و لغزش ها است. براي جاهل پرده و ساتر، و براي عالم زينت است. وسيله اي است براي قطع شدن هوي و هوس هاي نفساني. وسيله رياضت نفس است. وسيله درك حلاوت و لذّت عبادت ومناجات با پروردگار است. قساوت و سختي دل را از بين مي برد. وسيله اي است براي كسب حيا و پرهيزكاري. سبب زياد شدن تدبّر و تعقّل و مروّت ومردانگي است. موجب فهم و كياست و عقل انسان مي شود. سپس امام صادق (عليه السّلام ) فرمود:
اكنون كه به فايده هاي سكوت آگاه شدي، پس دهان فروبند و تا مجبور نشدي لب به سخن مگشاي، به ويژه اگر كسي را پيدا نكني كه براي خدا و درراه خدا با او گفتگو كني.
آنگاه فرمود: وسيله هلاكت و نجات مردم سخن گفتن و سكوت است. پس خوشا به حال كسي كه توفيق شناخت سخن خوب و بد راپيدا كند و به فوايد و آثار پسنديده كم گويي و سكوت آگاه گردد،زيرا سكوت از اخلاق انبياي الهي و شعار بندگان برگزيده خداوند است و اگر كسي ارزش و قدر كلام را بداند بيجا سخن نمي گويد و سكوت را شعار خود قرار مي دهد و كسيكه بر لطايف سكوت آگاهي و اشراف داشته باشد و صمت و خاموشي را امين خزاين و اسرار دل خويش قرار دهد چنين شخصي گفتارو خاموشي اش هر دو عبادت مي شود و كسي جز خدا به حقيقت اين عبادت آگاهي ندارد[2]
امام رضا (علیه السلام) در این زمینه فرموده اند:
[=Traditional Arabic][=Traditional Arabic][=Traditional Arabic]« [=Traditional Arabic][=Traditional Arabic]مِنْ عَلَامَاتِ الْفِقْهِ الْحِلْمُ وَ الْعِلْمُ وَ الصَّمْتُ إِنَّ الصَّمْتَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْحِكْمَةِ إِنَّ الصَّمْتَ يَكْسِبُ الْمَحَبَّةَ إِنَّهُ دَلِيلٌ عَلَى كُلِّ خَيْرٍ[=Traditional Arabic][=Traditional Arabic].»«از نشانه هاى ديـن فهمـى , حلـم و علم است وخاموشى درى از درهاى حكمت است.خـامـوشـى و سكـوت, دوستـى آور و راهنمـاى هـر كـار خيرى است »[3]
پینوشت:
1-علامه حسن زاده آملی،انسان در عرف عرفان،ص42
2-مصباح الشريعه، باب 27
3-کشف الغمه فی معرفة الائمه،،ج2،ص292