جمع بندی دوری از ناراحتی های روحی در ادعیه

کارشناس بحث: استاد اویس

[=Georgia]با عرض سلام خدمت دوست گرامی جناب شهید دات کام
ابهامی که در سوال شما موجود است این است که مرادتان از ناراحتیهای روحی چیست و چرا فکر می کنید ائمه اطهار علیهم السلام در دعاهای موجود در صدد برطرف کردن این نوع مشکلات بر نیامده اند؟!
تمامی مشکلات روحی ما ریشه در اشتباهات و گناهان و لغزشها و عدم آگاهی و شناخت ما نسیت به پروردگار و اسرار نظام هستی و غفلت از خود شناسی و خود سازی دارد و در ادعیه فراوانی همچون دعای کمیل و دعای ابوحمژه ثمالی و دعای عدیله و دعای سحر و دعای خمس عشر و مناجات شعبانیه و تمامی دعاهای صحیفه سجادیه همواره سعی بر از بین رفتن این ریشه های ناکامیها و محو شدن آثار دنیوی و اخرویشان که از جمله آنها ناراحتیهای روحی است شده است.
مثلا به این فراز دعای کمیل توجه فرمایید:
اَللّهُمَّ عَظُمَ بَلاَّئى وَ اَفْرَطَ بى سُوَّءُ حالى وَ قَصُرَتْ بى اَعْمالى وَ قَعَدَتْ بى اَغْلالى وَ حَبَسَنى عَنْ نَفْعى بُعْدُ اَمَلى وَ خَدَعَتْنِى الدُّنْيا بِغُرُورِها وَ نَفْسى بِجِنايَتِها وَ مِطالى يا سَيِّدى فَاَسْئَلُكَ بِعِزَّتِكَ اَنْ لا يَحْجُبَ عَنْكَ دُعاَّئى سُوَّءُ عَمَلى وَ فِعالى
خدايا!بلايم‏ بزرگ شده و زشتى هایم از حدّ گذشته و كردارم خوارم ساخته و زنجيرهاى گناه مرا زمين‏ گير نموده و دورى آرزوهايم مرا زندانى ساخته و دنيا با غرورش و نفسم با جنايتش و امروز و فردا كردنم در توبه مرا فريفته،اى سرورم از تو درخواست مى‏كنم به عزّتت كه مانع نشود از اجابت دعايم به درگاهت،بدى عمل و زشتى كردارم‏
سوال دیگر من از شما این است که مگر نه این است که برطرف شدن تمامی مشکلات روحی و روانی ما در گرو وصال محبوب حقیقی و اتصال به منبع کرامت خداوندی است اگر چنین است مگر نه این است که در دعاهای بسیاری خاضعانه در پیشگاه الهی طلب این وصال و اتصال شده است.
به این فراز دعای ابوحمزه توجه نمایید:
سَيدي اِلَيكَ رَغْبَتي وَاِلَيكَ رَهْبَتي وَاِلَيكَ تَاْميلي وَقَدْ ساقَني اِلَيكَ اَمَلي وَعَلَيكَ يا واحِدي عَكَفَتْ هِمَّتي وَفيـما عِنْدَكَ انْبَسَطَتْ رَغْبَتي وَلَكَ خالِصُ رَجآئي وَخَوْفي وَبِكَ اَنَسَتْ مَحَبَّتي وَاِلَيكَ اَلْقَيتُ بِيدي وَبِحَبْلِ طاعَتِكَ مَدَدْتُ رَهْبَتي [يا] مَوْلاي بِذِكْرِكَ عاشَ قَلْبي وَبِمُناجاتِكَ بَرَّدْتُ اَ لَمَ الْخَوْفِ عَنّي فَيا مَوْلاي وَيا مُؤَمَّلي وَيا مُنْتَهي سُؤلي فَرّق بَيني وَبَينَ ذَنْبِي الْمانِعِ لي مِنْ لُزُومِ طاعَتِكَ فَاِنَّما اَسْئَلُكَ لِقَديمِ الرَّجآءِ فيكَ وَعَظيمِ الطَّمَعِ مِنْكَ الَّذي اَوْجَبْتَهُ عَلي نَفْسِكَ مِنَ الرَّاْفَةِ وَالرَّحْمَةِ
آقاي من اشتياق من به‌سوي تو است و هراسم از تو است و آرزو و اميدم به‌سوي تو است و آرزويم مرا به‌سوي تو كشانده و همتم اي خداي يگانه من به‌درگاه تو نشيمن كرده و در آنچه پيش تو است (جامه) شوقم (دامن) گسترده و اميد خالص و ترسم تنها از تو است و به تو محبتم انس گرفته و دست به جانب تو انداخته‌ام و به ريسمان اطاعت تو بند كردم ترسم را اي مولاي من به ياد تو دلم زنده است و به راز و نياز تو سوزش ترسم را تسكين بخشم پس اي مولاي من و اي آرزويم و اي آخرين سرحد خواسته‌ام ميان من و گناهم را كه مانع از ملازمت اطاعت تو است جدايي بينداز و اين خواهشي كه من از تو مي‌كنم به خاطر همان اميد ديرينه اي

[="Georgia"][="Blue"]

در پاسخ به سوال حضرتعالی باید بگویم اگر چه محیط خانواده و حالات پدر و مادر تاثیر به سزایی در روحیات فرزند داشته و برخی از القائات خانواده میتواند در پیدایش شک و تردید و وسوسه و اضطراب و افسردگی فرزند تاثیر بسیاری داشته باشد ولی حتی برای این چنین فرزندی راه مجاهده و ریاضت نفسانی برای تغییر اولویتها وجود دارد. چنین نیست که عوامل بیرونی چون شرایط خانوادگی و محیطی علت تامه برای شکل گرفتن روحیات و مشکلات درونی فرزند باشند اگرچه علت اعدادی و کمک کننده هستند ولی چون راه برای تغییر حالات و اندیشه ها با استفاده از شئون دیگر نظام عالم برای فرزند فراهم است و فرزند میتواند با انتخاب دوستان و اساتید و کتب و محیط آموزشی سالم به تصحیح افکار و خلقیات درونی خود بپردازند هیچ گاه نمی توانیم به جبر و ناگزیر بودن فرزند نسبت به حالات خود قائل شویم. و چون راه برای طرحی نو درانداختن فراهم است دعاهایی که برخی از آنها ذکر شد می تواند برای رفع وساوس شیطانی و محو اضطرابات نفسانی که حاصل دوری از خداوند رحمان و رحیم است بسیار مفید واقع گردد.
[/]

سلام علیکم . با تشکر از استاد , چند کلمه عرض می کنم:
از یک مثال کمک می گیرم:
در یک باشگاه بدنسازی هدف رشد و پرورش اندام می باشد, حالا اگر کسی تازه وارد باشد ولی شرایط بدنی نرمال و عادی را نداشته باشد ممکن است تمرینها و دستورات مربی برای او کارساز نباشد.
مثلا کسی مشکلی در استخوانبندی یا بیماریهای مفصلی یا ماهیچه ای داشته باشد , باید ابتدا به پزشک مراجعه کند و بعد از اینکه به شرایط نرمال برگشت , در اینصورت تمرینات میتوانند باعث رشد و پیشرفت او گردد.
در مورد سوال شما , از آنجا که فرمودید با استفاده از دعا بخواهیم مشکلات روحی را برطرف کنیم , من فکر می کنم زیاد نتیجه نگیریم و در این خصوص بهتر است ابتدا با استفاده از آموزه های دینی که در غالب احادیث و دستورالعملهای اخلاقی از طرف معصومین ارائه شده است در صدد درمان مشکلات روحی روانی باشیم و بعد از آن با استفاده از ادعیه به سیر الی الله بپردازیم.
مثلا کسی که دچار کبر , بخل و حسادت است ممکن است به خوبی نتواند از دعا استفاده کند, اگرچه خود ادعیه صادر شده از معصومین هم بی تاثیر نیستند ولی درمان از قبل راندمان را خیلی بالاتر می برد.

من فکر می کنم که وارونه جمله بالا صحیحتر باشد یعنی : ضعف ایمان نتیجه اختلالات روانی مانند اضطراب,وسواس و افسردگی و.... می باشد که با توجه باینکه بیماریهای روانی هم مانند بیماریهای جسمی با مراجعه به روانشناس یا عالم ربانی قابل درمان است , لذا کوتاهی کردن انسان در این زمینه نیز باعث آثار سوئی مانند ضعف ایمان و یا ارتکاب به گناه خواهد بود که طبق آموزه های دینی موستوجب کیفر الهی خواهد بود.
موفق باشید.

[="Georgia"][="Blue"]

این حرف صحیحی است که برخی از اختلالات روانی از جمله اضطراب و وسواس و افسردگی به طور مستقیم یا غیر مستقیم ریشه در ضعف ایمان فرد دارد یعنی حتی در مواردی که این اختلالات زاییده تربیت ناصحیح والدین یا محیط خانواده و اجتماع باشد باز هم راه برای تهذیب نفس و تحصیل سعادتی که منجر به ثبات و نشاط روحی و معنوی شود بسته نخواهد بود مگر این که این اختلالات روانی محصول نابهنجاری ژنتیکی پدر و مادر و حالات اشتباه ایشان در گاه مواقعه بوده باشد که در این صورت خاص نمیتوان مشکلات روانی حادث شده در فرد را در نتیجه ضعف ایمان وی دانست.
[/]

سؤال:
با توجه به تأثیر ناراحتی های روحی بر انجام وظایف دینی و رابطه با خداوند، چگونه است که در ادعیه ای که از امامان معصوم (ع) به ما رسیده، دعاهای مستقیم و قابل توجهی را در دوری و رفع آن نمی بینیم؟
آیا می توان اختلالات روانی همچون اضطراب، وسواس، افسردگی را که خارج از کنترل و اراده شخص بوده و تحت فشار محیط و تربیت نادرست صورت پذیرفته است، مجوزی برای لغزش ها و انتخاب های اشتباه انسان قلمداد نمود؟

پاسخ:
ائمه اطهار (علیهم السلام) در دعاهای متعددی در صدد برطرف کردن مشکلات روحی انسان بر آمده اند؛ زیرا تمامی مشکلات روحی ما ریشه در اشتباهات و گناهان و لغزش ها و عدم آگاهی و شناخت ما نسبت به پروردگار و اسرار نظام هستی و غفلت از خود شناسی و خود سازی دارد و در ادعیه فراوانی همچون دعای کمیل، دعای ابوحمژه ثمالی، دعای عدیله، دعای سحر، دعای خمس عشر، مناجات شعبانیه و تمامی دعاهای صحیفه سجادیه همواره سعی بر از بین رفتن این ریشه های ناکامی ها و محو شدن آثار دنیوی و اخرویشان که از جمله آنها ناراحتی های روحی است، شده است. خصوص آن که برطرف شدن تمامی مشکلات روحی و روانی ما در گرو وصال محبوب حقیقی و اتصال به منبع کرامت خداوندی است. مگر نه این است که در دعاهای بسیاری خاضعانه در پیشگاه الهی طلب این وصال و اتصال شده است.

در دعای ابوحمزه، در فراز «سَيدي اِلَيكَ رَغْبَتي وَاِلَيكَ رَهْبَتي وَاِلَيكَ تَاْميلي وَقَدْ ساقَني اِلَيكَ اَمَلي وَعَلَيكَ يا واحِدي عَكَفَتْ هِمَّتي وَفيـما عِنْدَكَ انْبَسَطَتْ رَغْبَتي وَلَكَ خالِصُ رَجآئي وَخَوْفي وَبِكَ اَنَسَتْ مَحَبَّتي وَاِلَيكَ اَلْقَيتُ بِيدي وَبِحَبْلِ طاعَتِكَ مَدَدْتُ رَهْبَتي [يا] مَوْلاي بِذِكْرِكَ عاشَ قَلْبي وَبِمُناجاتِكَ بَرَّدْتُ اَ لَمَ الْخَوْفِ عَنّي فَيا مَوْلاي وَيا مُؤَمَّلي وَيا مُنْتَهي سُؤلي فَرّق بَيني وَبَينَ ذَنْبِي الْمانِعِ لي مِنْ لُزُومِ طاعَتِكَ فَاِنَّما اَسْألُكَ لِقَديمِ الرَّجآءِ فيكَ وَعَظيمِ الطَّمَعِ مِنْكَ الَّذي اَوْجَبْتَهُ عَلي نَفْسِكَ مِنَ الرَّاْفَةِ وَالرَّحْمَةِ»

آمده است: آقای من اشتياق من به‌ سوي تو است و هراسم از تو است و آرزو و اميدم به‌ سوي تو است و آرزويم مرا به‌ سوي تو كشانده و همتم اي خدای يگانه من به‌ درگاه تو نشيمن كرده و در آن چه پيش تو است (جامه) شوقم (دامن) گسترده و اميد خالص و ترسم تنها از تو است و به تو محبتم انس گرفته و دست به جانب تو انداخته‌ام و به ريسمان اطاعت تو بند كردم ترسم را ای مولاي من به ياد تو دلم زنده است و به راز و نياز تو سوزش ترسم را تسكين بخشم.

اختلال های روانی، مجوز اشتباه نیست
اگر چه محیط خانواده و حالات پدر و مادر تأثیر به سزایی در روحیات فرزند داشته و برخی از القائات خانواده می تواند در پیدایش شک و تردید و وسوسه و اضطراب و افسردگی فرزند تأثیر بسیاری داشته باشد ولی حتی برای این چنین فرزندی راه مجاهده و ریاضت نفسانی برای تغییر اولویتها وجود دارد. چنین نیست که عوامل بیرونی چون شرایط خانوادگی و محیطی علت تامه برای شکل گرفتن روحیات و مشکلات درونی فرزند باشند اگرچه علت اعدادی و کمک کننده هستند؛

ولی چون راه برای تغییر حالات و اندیشه ها با استفاده از شؤون دیگر نظام عالم برای فرزند فراهم است و فرزند می تواند با انتخاب دوستان و اساتید و کتب و محیط آموزشی سالم به تصحیح افکار و خلقیات درونی خود بپردازند هیچ گاه نمی توانیم به جبر و ناگزیر بودن فرزند نسبت به حالات خود قائل شویم. و چون راه برای طرحی نو در انداختن فراهم است، دعاهایی که برخی از آنها ذکر شد می تواند برای رفع وساوس شیطانی و محو اضطرابات نفسانی که حاصل دوری از خداوند رحمان و رحیم است بسیار مفید واقع گردد.