تناقض آلبانی در تحسين و تضعيف حديث «لو كان بعدي نبي لكان عمر ...»

با سلام و عرض ادب

در خصوص این حدیث ساختگی عرض می شود: البانی در سلسله صحیحه بعد از نقل این روایت:«لو كان بعدي نبي لكان عمر»؛[1] اگر بعد از من پیامبری می بود، هرآئینه او عمر می بود. البانی در رابطه با حکم این نقل می نویسد: اين روايتي است كه سند آن«حسن» می باشد.

ابن حجر در کتاب«نزهة النظر»، در تعریف حدیث صحیح می نویسد: «خبرُ الآحاد: بنقلِ عدل تامٍّ الضبطِ، متصلَ السند، غيرَ مُعَلَّل ولا شاذٍّ هو الصحيحُ لِذاته»؛[2] خبر واحد صحیح خبری است که به نقل عادل تام الضبط، متصل السند، در حالی که در متن و سند آن علت و اشکالی نبوده باشد و خبر مخالف با نقل مشهور نیز نباشد نقل شده باشد.

ابن حجر بعد از تعریف حدیث صحیح لذاته و لغیره، بیان می دارد که اگر در سلسله روایت یکی از راویان تام الضبط نبوده باشد روایت حسن لذاته می گردد: «فإنْ خَفَّ الضبط...فهو الحسنُ لذاته».

بنابراین تفاوت حدیث صحیح لذاته و حسن لذاته در کمتر بودن قوه ی ضبط راویان آن خواهد بود؛ لذا چنین روایتی مورد قبول بوده و بدان عمل می شود ما دامی که با معارضی قویتر مواجه نشود. حدیث حسن در صورتی که به همراه شواهد و توابع باشد از مرتبه ی حسن لذاته به صحیح لغیره ترقی می یابد.

البانی بعد از نقل این روایت بیان می دارد که این حدیث دارای دو شاهد است،[3] هر چند که بیان می دارد که این دو شاهد ضعیف می باشند.

البانی در رابطه با این روایت همچنین می نویسد: قلت : و هذا سند حسن رجاله كلهم ثقات، و في مشرح كلام لا ينزل حديثه عن رتبة الحسن ، و قد وثقه ابن معين . این سندی است که رجال آن همگی ثقه می باشند؛ البته در « مشرح بن هاعان»، نقدی وجود دارد؛ منتهی این نقد باعث آن نخواهد شد که حدیث او از رتبه ی«حسن» تنزل یابد و ضعیف شود.

وی سپس می نویسد: یحیی بن معین وی را توثیق نموده است. از آنجا که در روایت حسن راوی از جهت وثاقت مشکلی نبایدداشته باشد و تنها از جهت حفظ از روات حدیث صحیح پایینتر است، این اشکال ایجاد می شود که در اینجا ظاهرا خدشه در عدالت «مشرح» است، نه در قوت حفظ وی لذا این روایت ضعیف خواهد بود و نه حسن.

اما البانی در جای دیگری بیان می نماید که «مشرح» ثقه می باشد و وی تنها مشکل کمی در ناحیه ی قوت حفظ دارد؛ لذا حدیث وی در رتبه ی حسن باقی خواهد ماند:« مشرح ثقة ، و فيه كلام يسير من قبل حفظه ، لا يضر»[4] ، این سخنی است که البانی در مورد مشرح بیان می دارد.

با نگاهی به کتاب :«تهذیب التهذیب» ابن حجر در قسمتی از ترجمه ی وی می خوانیم:
«وقال ابن حبان في الثقات يخطئ ويخالف ثم قال في الضعفاء يروي عن عقبة مناكير لا يتابع عليها فالصواب ترك ما انفرد به». که ترجمه ی شرح حال وی در کتاب «ثقات» بدین صورت است:
مشرح بن هاعان اهل مصر است، که از عقبة بن عامر روایت می کند و اهل مصر نیز از وی روایت می کنند. وی(در نقل روایات) خطا می نماید و مخالفت می ورزد.(قوه حفظ وی زیاد نبوده؛ لذا یک نقل را با اختلاف بیان می داشته و یا نقل او با راویان موثق اختلاف داشته است).

ابن حجر سپس می نویسد: وی روایات منکری[5] را از «عقبة بن عامر» نقل می نماید که متابعی برای عقبه وجود ندارد.[6] لذا راه صحیح تر آن است که روایتی را که تنها از طریق عقبة بن عامر نقل شده است را ترک نمائیم.

بنابراین روایت مشرح بن هاعان از عقبة بن عامر فاقد متابعات خواهد بود؛ یعنی روایتی را که مشرح از عقبة بن عامر نقل می نماید را شخص دیگری نقل ننموده است، که اصطلاحا به چنین خبری غریب گفته می شود. البانی که خود متوجه این امر بوده( که چنین روایتی فاقد توابع است)، در جبران چنین امری بیان می نماید: این روایت دارای شواهدی است.(یعنی روایاتی که از طرق دیگری نقل شده اند منتهی متن حدیث با چنین حدیثی یکی است).

که در اینجا سخن ما این است که: این شواهد نمی توانند اشکال در قوه ی حفظ «مشرح بن هاعان» را جبران نمایند؛ زیرا که از طریق دیگری نقل شده است علاوه بر اینکه این دو نقل نیز ضعیف می باشند. بنابراین اشکال در مشرح به حال خود باقی است مگر آنکه گفته شود چنین حدیثی مربوط به باب مناقب است و نه باب احکام؛ لذا نیازی به سختگیری در آن نیست.

که در اینجا پاسخ می دهیم: متن چنین حدیثی محکمترین دلیل بر موضوع و دروغین بودن آن است. زیرا که نبوت دارای ملاک و میزان است؛ که یکی از آنها( صرف نظر از علتهای متعدد دیگر) عصمت پیامبر است؛ همچنان که قرآن کریم می فرماید: (لاینال عهدی الظالمین، عهد ما به ظالمین نخواهد رسید که در اینجا اهل سنت عهد را به نبوت تفسیر نموده اند)؛ لذا چگونه متصور است شخصی که معظم عمر خویش را در بت پرستی صرف نموده، به مقام رسالت و امامت امت نائل آید؛ علاوه بر اینکه جناب خلیفه در زندگانی خویش کارنامه ی شراب خوری و کشتن فرزند دختر و جهالت و عدم علم و خشونت و ...را دارا بوده که هیچکدام از این وصاف در بندگان شایسته ی خدا موجود نمی باشد.

ادامه دارد:

حال ممکن است گفته است این احکام به واسطه افراد بعد و قبل« مشرح» است که تغییر نموده، اما همچنان که جناب خیرالبریه فرمودند در دو سند که بعینه یکی می باشند احکام البانی مختلف است، در یکی حکم به ضعف نموده و در دیگری حکم به حسن روایت.

3844 :«حدثنا قتيبة حدثنا ابن لهيعة عن مشرح بن هاعان عن عقبة بن عامر قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم... أسلم الناس وآمن عمرو بن العاص». تحقيق الألباني : حسن . (صحیح و ضعیف سنن الترمذی،ح:3844).

الف) در موارد متعددی مشاهده می گردد، با اینکه راویان حدیثی خدشه ی جدی ای ندارند؛ با این حال حکم به ضعف روایت می شود. علت امر در چنین مواردی منکر بودن متن روایت از نظر جارح می باشد. لذا یکی از احکامی که در مورد این روایات بکار می رود، باطل و منکر بودن روایت است؛ همچون روایت اسلام آوردن حضرت امیر علیه السلام که حاکم نیشابوری در مستدرک و ابن ماجه در سنن و دیگران نقل نموده اند، که در حکم ذهبی نسبت به این روایت می بینیم که حکم به بطلان روایت زده است:

إني عبد الله و أخو رسوله و أنا الصديق الأكبر لا يقولها بعدي إلا كاذب صليت قبل الناس بسبع سنين قبل أن يعبده أحد من هذه الأمة
تعليق الذهبي قي التلخيص : حديث باطل فتدبره .

ب) در مورد داستان ابن عمر هر چند که محتوای آن با اعتقاد سلفیون معاصر سازگار نمی باشد، اما نمی توان به صورت قاطع بیان نمود که اشکال این اثر از نظر آنان تنها متن آن می باشد؛ بلکه احتمال ضعف سندی روایت موجود است؛ مگر اینکه این متن دارای متابعات و شواهد بوده باشد.

موفق باشید.