جمع بندی مقام امامان معصوم برتر است یا قرآن؟

کارشناس بحث: استاد محسن

سوال:
مقام امامان معصوم برتر است یا قرآن؟وثقل اکبر چیست؟

پاسخ:
به نام خدا :
مطابق با فرموده پیامبر گرامی اسلام (صلوات الله علیه) و نیز تایید معصومین (سلام الله علیهم اجمعین)،کتاب خدا (قرآن) ثقل اکبر است. اگر کسی ادعا کرد که اهل بیت پیامبر (سلام الله علیهم اجمعین)، ثقل اکبر اند، باید به او بگوییم سخن شما بر خلاف نص صریح روایات نبوی و نیز تایید امامان معصوم (سلام الله علیهم اجمعین) است.مگر که بخواهد تفسیری بر ادعایش داشته باشد که در ادامه بیان می شود.
امام خمینی در وصیت نامه خود این مطلب را نوشته اند که اهل بیت (سلام الله علیهم اجمعین)،ثقل کبیرند. و خود توضیح داده اند که ثقل کبیر از هر چیزی بزرگ تر است،مگر از ثقل اکبر که مقصود از آن "قرآن" است.
اینک عین جملات امام آورده می شود و شاید بهانه پرسش از کلماتی که در پی می آید یا از جایی دیگر و مشابه آن،ناشی شده باشد.

" این جانب مناسب می ‌دانم که شمه ای کوتاه و قاصر در باب "ثقلین" تذکر دهم؛ نه از حیث مقامات غیبی و معنوی و عرفانی، که قلم مثل منی عاجز است از جسارت در مرتبه ‌ای که عرفان آن بر تمام دایره وجود،از ملک تا ملکوت اعلی و از آن جا تا لاهوت و آن چه در فهم من و تو ناید،سنگین و تحمل آن فوق طاقت،اگر نگویم ممتنع است. و نه از آن چه بر بشریت گذشته است،از مهجور بودن از حقایق مقام والای "ثقل اکبر" و"ثقل کبیر" که از هر چیز اکبر است جز "ثقل اکبر" که اکبر مطلق است؛ و نه از آن چه گذشته است بر این دو ثقل از دشمنان خدا و طاغوتی یان بازیگر که شمارش آن برای مثل منی میسر نیست..."
توضیح این که امام از قرآن به عنوان "ثقل اکبر مطلق" و از اهل بیت به عنوان "ثقل اکبر یا ثقل کبیر" نام برده است.
امام باور دارد که اگر از رسول خدا (صلوات الله علیه( و اهل بیت (سلام الله علیهم اجمعین) در روایات به عنوان "ثقل اصغر" یاد شده است، به معنای کوچک تر بودن ایشان نیست. بلکه اهل بیت ثقل اکبر است از هر چیزی جز "ثقل اکبر مطلق" که قرآن کریم است.
نظر ما نیز بر پیروی از عقیده امام خمینی است که اهل بیت (سلام الله علیهم اجمعین) دارای آن چنان جایگاه والایی در عالم آفرینش هستند که کسی را نمی توان با ایشان قیاس کرد و در برابر همه خلایق و کاینات، ثقل اکبر اند. ولی قرآن چون به طور مستقیم کلام خدای متعال است، درمرتبه ای بالاتر قرار می گیرد.

البته توجیه دیگری نیز می توان بیان کرد که این جا جای قیاس نیست و ثقل اکبر و اصغر تفسیری دیگر دارند. زیرا قرآن کلام الله است. موجودی مکلف مانند انسان نیست تا با وی مقایسه شود که کدام افضل هستند.این که در روایت ثقلین، قرآن، ثقل اکبر و اهل بیت، ثقل اصغر نامیده شده ­اند، شاید از این جهت بوده که قرآن کلام خدا و معیار حق است. پیامبر و اهل بیت (سلام لله علیهم اجمعین )مفسر و مبین قرآن هستند.ایشان قرآن را در خود پیاده کرده اند. پس، از این حیث قرآن اصل است و ثقل اکبر و اهل بیت از این جهت ثقل اصغر معرفی شده اند.

با این حال در صراحت کلام بعضی از مفسرین معین شده است که "ثقلین" هم سان و هم وزن اند.
عترت طاهرین گرچه به لحاظ مقام های معنوی و در نشئه باطن از نظر بزرگان دین مانند صاحب جواهر و کاشف الغطا از قرآن کم تر نیستند و سخن بلند امیرالمؤمنین " ما لله عزوجل آیه هی اکبر منی" خدا را آیتی از من بزرگ تر نیست. نیز گواه این مدعا است، اما از نظر نشئه ظاهر و در مدار تعلیم و تفهیم معارف دین، قرآن کریم ،ثقل اکبر و آن بزرگواران،ثقل اصغرند. در این نشئه جسم خود را نیز برای حفظ قرآن فدا می کنند. (1)

در پایان مناسب است به یک روایت در باره مصداق ثقل اکبر و اصغر از کلام رسول خدا (صلوات الله علیه) اشاره کنیم.
امام صادق (سلام الله علیه) فرمود:"قد أمر رسول اللَّه "صلوات الله علیه" أن يقتدى بالقرآن و آل محمد، و ذلك حيث قال في آخر خطبة خطبها: "إنّي تارك فيكم الثّقلين:الثّقل الأكبر، و الثّقل الأصغر؛ فأمّا الاكبر، فكتاب ربّي، و أما الاصغر، فعترتي، أهل بيتي، فاحفظوني فيهما، فلن تضلّوا ما تمسّكتم بهما" (2)
یعنی: پیامبر فرمان داد كه به قرآن و به آل محمد اقتدا شود، و اين در آخرين خطبه‏ اى بود كه ايراد كرد و گفت: من در ميان شما دو ذخيره نفيس (ثقلين) بر جاى می گذارم: ذخيره بزرگ تر و ذخيره كوچك تر.اما بزرگ تر كتاب پروردگار من است، و اما كوچك ترعترت من است، يعنى اهل بيتم. حرمت مرا در باره آن ها نگاه داريد، كه اگر به آن ها تمسك جوييد،هرگز گمراه نخواهيد شد.

پی نوشت ها:
1. جوادی آملی، عبدالله ،تسنیم،قم،انتشارات مرکز نشر اسراء، سال 1385، ج 1، ص 76.
2.آرام، احمد،ترجمه الحياة برادران حکیمی،تهران،انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی،سال 1380 خورشیدی، چاپ مکرر، ج‏2، ص 288