سؤال در مورد سورۀ اخلاص

قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ هو ضمير شأن است، اهميت جمله بعدى را مى ‏فهماند، معنى آيه چنين مى‏ شود: بگو حق اين است كه خدا بى همتاست، بى همتاست در ذات، بی همتاست در صفات بى‏ همتاست در افعال، بى‏ همتاست در همه چيز.
2- اللَّهُ الصَّمَدُ آيه اول در زمينه توصيف ذات بود، اين آيه در توصيف فعل است، صمد و محل رجوع بودن در حوائج از صفات افعال است، خدا آفريننده همه موجودات است و همه او را قصد كرده و نيازمند او هستند، على هذا مقصود و مورد حاجت همه اوست از اين مى‏ فهميم كه الف و لام «الصمد» براى حصر است چنان كه در الميزان فرموده است معنى آيه چنين مى‏ شود: اللَّه فقط اوست مقصود و مورد حاجات كه همه از او مى‏ خواهند و به او روى مى‏ آورند.
صمد را مقصود، خداى دائم كه هميشه بوده و خواهد بود، سرپرست مطاع كه بالاتر از او امر و نهى كننده ‏اى نيست و امثال آن معنى كرده‏ اند. (امام حسين عليه السلام در پاسخ اهل بصره كه از معناى صمد سؤال كرده بودند، فرمود: معناى صَمد همان جملات پس از آن يعنى‏ «لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ...» است.)
3- لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ جمله «لم يلد» مى ‏شود نفى تشبيه باشد در مقابل نصارى كه مى‏ گفتند الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ يا در مقابل مشركان كه مى‏ گفتند: خدا فرزند زائيده است: أَلا إِنَّهُمْ مِنْ إِفْكِهِمْ لَيَقُولُونَ وَلَدَ اللَّهُ وَ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ صافات/ 151، و شايد منظور آن باشد كه هيچ چيز بطور اشتقاق و مجزا شدن از خدا، به وجود نيامده است بلكه خدا همه را با اراده و مشيت خود آفريده است الميزان وجه دوم را اختيار كرده كه قول نصارى و هر قول ديگر در اين جمله نفى شده است.
«لم يولد» حاكى از قدم ذات، و واجب الوجود بودن خداست، خدايى كه از چيز ديگرى به وجود نيامده است بلكه هستى را از ذات خود دارد، به نظر مى‏ آيد: لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَدْ هر دو روى هم مراد هستند يعنى موجودى در اين دو وصف، فقط منحصر به بارى تعالى است، گرچه «لم يولد» نيز چنين است، به هر حال، خدا از اين جهت نيز بى همتاست.
4- وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ ظاهرا «يكن» منسلخ از زمان است نظير كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا مريم/ 290 «احد» نكره در سياق نفى، مفيد عموم است، آن شامل انسان غير انسان مى‏ باشد، معنى آيه چنين مى‏ شود: هيچ كس و هيچ چيز مانند خدا نيست، نظير لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ‏ءٌ اين هم شكل ديگرى از بى همتايى است، تأخر «احد» ظاهرا براى حفظ اواخر آيات است.( تفسير أحسن الحديث ص: 404)

اين سوره چنان كه از نامش پيدا است (سوره اخلاص و سوره توحيد) از توحيد پروردگار، و يگانگى او سخن مى‏ گويد، و در چهار آيه كوتاه چنان توصيفى از يگانگى خداوند كرده كه نياز به اضافه ندارد.
در شان نزول اين سوره از امام صادق ع چنين نقل شده:" يهود از رسول اللَّه ص تقاضا كردند خداوند را براى آنها توصيف كند، پيغمبر ص سه روز سكوت كرد و پاسخى نگفت، تا اين سوره نازل شد و پاسخ آنها را بيان كرد".
در بعضى از روايات آمده كه اين سؤال كننده" عبد اللَّه بن صوريا" يكى از سران معروف يهود بود، و در روايت ديگرى آمده كه" عبد اللَّه بن سلام" چنين سؤالى را از پيغمبر اكرم ص در مكه كرد، سپس ايمان آورد، و ايمان خود را هم چنان مكتوم مى‏ داشت.
در روايات ديگرى آمده است كه مشركان مكه چنين سؤالى را كرده‏ اند .
در بعضى از روايات نيز آمده كه سؤال كنندگان گروهى از مسيحيان نجران بودند.
در ميان اين روايات تضادى وجود ندارد زيرا ممكن است اين سؤال از ناحيه همه آنها مطرح شده باشد و اين خود دليلى است بر عظمت فوق العاده اين سوره كه پاسخگوى سؤالات افراد و اقوام مختلف است