چند صحابه معروف زن با نام "اسماء" داریم؟
تبهای اولیه
صحابیات: چند صحبه معروف زن با نام "اسما" داریم؟ کنیزامام علی؟ دختروزن ابوبکر؟
صحابیات: چند صحبه معروف زن با نام "اسما" داریم؟ کنیزامام علی؟ دختروزن ابوبکر؟
سلام علیکم
در قست اول سوال تمام کسانی که در زمان پیامبر صلی الله علیه واله وسلم می زیسته اند واسمشان اسماء بوده است خواسته اید ولی در دوقسمت بعدی دایره سوال کمتر شده است و به نظر می رسید منظورتان از این سوال قسمت دوم و سوم باشد
شخصی به نام اسماء بنت عمیس ابتدا همسر جعفر بن طیار است (1)که عبدالله بن جعفر (2)وفرزندان دیگری از آندو متولد می شود (3) عبدالله بن جعفر شوهر حضرت زینب است
همین اسماء بعد از شهادت جعفر در جنگ موته ، با ابابکر ازدواج می کند از وی صاحب فرزندی به نام محمد می شود(4) که این محمد بن ابابکر از یاران صدیق حضرت علیه السلام میشود
باز همین اسماء بعد از ابابکر همسر حضرت علی علیه السلام میشود و از ایشان این دو بزرگوار فرزندی به نام یحیی متولد میشود (5)
اسمائی که در کفن دفن حضرت زهرا سلام الله علیها حضور داشته همین اسماء است (6)ایشان اگر چه در آن زمان همسر ابابکر بوده ولی دوستدار حضرت علی علیه السلام بوده نه کنیز ایشان
اسماء دیگری نیزدختر ابابکر بوده (7)و خواهر عایشه ، یعنی مادر عبدالله بن زبیر (8)
1. الاستيعاب،ج1،ص:243والاستيعاب،ج4،ص:1785و أسدالغابة،ج6،ص:14
2. الاستيعاب،ج3،ص:880و الاستيعاب،ج4،ص:1785و أسدالغابة،ج6،ص:14
3.الاستيعاب،ج3،ص:1247.و الاستيعاب،ج4،ص:1785و أسدالغابة،ج6،ص:14
4. الاستيعاب،ج3،ص:1366. الاستيعاب،ج4،ص:1785و أسدالغابة،ج6،ص:14
5. الاستيعاب،ج4،ص:1785و أسدالغابة،ج6،ص:14
6. الاستيعاب،ج4،ص:1898و أسدالغابة،ج6،ص:14
7. الاستيعاب،ج4،ص:1781
8. أسدالغابة،ج3،ص:138
با تشکر
لطفا پاسخ پرسشهای زیر را هم لطف بفرمائید:
1. آیا این اسماء اونجور که گفته میشود در جشن ازدواج حضرت زهرا (س) حضور داشتند؟
2. اسماء خثعمیه که میگویند کیست؟
3. آیا این اسماء جزء صحابه محسوب میشود و آیا بر زنها هم صحابه اطلاق میشود؟
1. آیا این اسماء اونجور که گفته میشود در جشن ازدواج حضرت زهرا (س) حضور داشتند؟
بعضی از نقلها حاکی از آن است که اسماء بنت عمیس در عروسی حضرت زهرا سلام الله علیها حاضر بوده (1) ولی با توجه به اینکه اسماء بنت عمیس در آن زمان حتی در زمان همراه شوهرش جعفر بن ابی طالب در حبشه بوده نمی تواند در هنگام ازدواج حضرت زهرا سلام الله علیها حضور داشت باشد.
مورّخان برای توجیه این مشکل معتقدند که نام اسماء بنت عمیس بهطور اشتباه در این روایات ذکر شده است. آنها میگویند: راوی این روایت، بانویی به نام اسماء بود، اما چون اسماء بنت عمیس نزد راویان حدیث از شهرت خاصی برخوردار بود، آنان بدون دقت نظر در واقعیت های تاریخی، کلمهی «بنت عمیس» را به نام «اسماء» اضافه کردهاند.(2)کسانی که این توجیه را مطرح کردهاند، فقط نظر به جریانی دارند که دربارهی ازدواج امام علی(ع) با حضرت فاطمه(س) نقل شده و قضیه وصیت حضرت خدیجه(س) را مد نظر قرار ندادهاند. این افراد معتقدند که منظور از اسماء در این روایت، ام سلمة، یکی از همسران پیامبر(ص) است که نام دقیق او «اسماء بنت یزید بن سکن بن رافع»بوده است. از اینرو گفته شده: آن کسی که در داستان ازدواج حضرت زهرا(س) به نام ام سلمه، همسر پیامبر یاد شده، همین اسماء بنت یزید است؛ چرا که ام سلمهی معروف، در سال دوم و بعد از ازدواج این دو بزرگوار، مفتخر به همسری پیامبر اکرم(ص) شد(3)به عبارتی، دو همسر پیامبر(ص)، نامشان ام سلمة بود.
اما اگر موضوع وصیت حضرت خدیجه(س) را نیز مد نظر قرار دهیم، این توجیه نمیتواند مشکل را بهطور کامل بر طرف کند؛ چرا که أسماء بنت یزید انصاری نمیتوانسته آن زمان در مکه حضور داشته باشد. لذا باید توجیه دیگری به کار بست؛ همانطور که برخی از مورّخان توجیه دیگری برای این جریان دارند. آنها میگویند: آن چیزی که در تاریخ اشتباه شده، اضافه شدن «بنت عمیس» به این نام نبوده، بلکه تغییر یافتن نام سلمی به اسماء بوده است؛ یعنی آن کسی در این روایت نامش ذکر شده، سلمی بنت عمیس (خواهر اسماء بنت عمیس) بوده است. سلمی همسر حمزه، عموی پیامبر(ص) بود. او بوده که هم هنگام وفات خدیجه (س) و هم هنگام ازدواج فاطمه(س) حضور داشته است و او نیز روایت را نقل کرده، اما به دلیل اینکه اسماء از خواهرش سلمی مشهورتر بوده، راویان به اشتباه این مطلب را از او نقل کردهاند و یا اینکه یک راوی اشتباه کرده و بقیه نیز به پیروی از او به اشتباه افتادهاند.(4)این توجیه دوم، مشکل روایت منقول را حل کرده و آن را قابل پذیرش میکند.
نکته قابل توجه اینکه؛ موضوع حضور «اسماء بنت عمیس»، منحصر به داستان ازدواج حضرت زهرا(س) نیست، بلکه نام ایشان در جریان تولد حضرت امام حسن علیه السلام (5)و نیز امام حسین علیه السلام (6)و غسل دادن ام کلثوم دختر خوانده پیامبر صلی الله علیه واله وسلم (7)مطرح شده است که ممکن است شخص حاضر در تمام این موارد، همان «سلمی بنت عمیس» باشد. این بانو، زن عموی پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) بوده و طبیعتا حضورشان در این اتفاقات کاملا توجیه پذیر است.
منابع :
[1].الاستيعاب،ج4،ص:1898و أسدالغابة،ج6،ص:14
[2]. عاملی سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج 6، ص 120، المرکز الإسلامی للدراسات، چاپ پنجم، 1425ق.
[3]. همان، ج 6، ص 121.
[4]. کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج 1، ص 366 و 367.
[5]. الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج 6، ص 109.
[6]. همان، ج 8، ص 19.
[7]. همان، ج 7، ص 187.
اسماء خثعمیه همان اسماء بنت عمیس است در مروج الذهب هنگام ذكر نام فرزندان على بن ابى طالب علیه السلام می گوید
و يحيى كه مادرش اسماى خثعميه دختر عميس بود(1)
همچنین در جریان جنگ جمل وقتی سپاه جمل شکست می خورد ، و عایشه در هودجی قرار می گیرد ، محمد بن ابابکر که مادرش همان اسماء بنت عمیس بود ، وقتی به طرف هودج خواهرش عایشه رفت
عايشه پرسيد تو كيستى؟ گفت من بدخواهترين افراد خانواده تو نسبت بتو گفت تو فرزند خثعميه هستى؟ گفت آرى گفت پدرم فداى تو باد. خدا را سپاس كه ترا زنده و مصون داشت.(1)
منظور از خثعمه در کلام عایشه همان اسماء بنت عمیس می باشد
1.مروجالذهب/ترجمه،ج2،ص:67
2.الكامل/ترجمه،ج10،ص:3
آیا این اسماء جزء صحابه محسوب میشود و آیا بر زنها هم صحابه اطلاق میشود؟
خدمت سید بهاءالدین گرامی عرض کنم که بله
اولا: این اسماء جزء صحابه است چون در اطلاق صحابه به افراد اختلاف است ولی صحابه را به هر معنا که بگیریم ایشان در آن قرار می گیرد
وثانیا : به زنها هم صحابه اطلاق می شود
کتابهای صحابه نگاری از قبیل اسد الغابه ، الاصابه و استیعاب و .....در هنگام نام بردن از صحابه به اسامی زنها هم اشاره کرده اند واین نشان از اطلاق صحابه بر زنها است
ابن حجر در الاصابه فی تمیز الصحابه بیش از 1500 زن صحابی آورده است، آگر چه این عدد به نظر اغراق می رسد ولی نام بردن از این افراد نشان از قبول صحبه برای نساء دارد