تکامل در آخرت

با نام الله

کارشناس بحث: استاد هادی

با سلام و عرض ادب

انسان از بدو تشکیل نطفه و بلکه قبل تر از آن ، حرکت تکاملی خود را به سوی قرب الی الله آغاز کرده و این سیر تا بی نهایت ادامه دارد و حد یقفی نمی توان برای این سیر تصور کرد . منتهی تکامل در دنیا فعلیت رساندن به استعدادهای بالقوه در وجود انسان است(1) ، اما با توجه به اینکه در آخرت استعداد و قوه ای وجود ندارد بلکه فعلیت محض است لذا تکامل به صورت دیگری خواهد بود.

امام خمینی (رَحِمَهُ الله) می فرماید:
ترقی و تکامل در برزخ از سنخ ترقی در دنیا نیست، زیرا دنیا دار حرکت جوهری و استکمال ذاتی و نفسی است، اما تکامل در دار آخرت به رفع حجاب ها و کدورت ها و اعراض جسمانی است که به وسیله ی فشار قبر به وجود می آید.(معاد از دید امام خمینی، صفحه ی۳۷۱)
در دنيا انسان با به فعلیت رسیدن استعدادهای بالقوه متکامل می گشت، اما در برزخ تكامل به صورت بروز و ظهور حقيقت اعمال خواهد بود ؛ هر کس وجود خود را در دنیا به هر شکلی ساخته در برزخ نیز متناسب با آن عمل می کند. امّا این اعمال برای کسب کمال نیستند بلکه ظهور ملکات خود شخص اند. آنکه در دنیا ، علم آموختن برای او ملکه شده او در برزخ نیز دائماً در مسیر علم آموزی قرار دارد. لکن چیزجدیدی یاد نمی گیرد ؛ بلکه حقیقت و باطن آنچه را که در دنیا یاد گرفته بود ، مشاهده میکند و هر دم برای او باطن عمیق تری هویدا می شود ؛ و این روند تا ابد ادامه دارد.

«روح پس از جدا شدن از تن‌، به جهان برزخ وارد مى شود، و حركت آدمى در دنيا را تداوم ميدهد. روح در جهان برزخ در جهت سير به خداى متعال حركت مى كند و عيب‌ها و نقصها را از دست داده‌، با كسب كمالات و قابليت‌ها و خصوصيات جديد لياقت ورود به عالم حشر را پيدا مى كند».(عروج روح‌، محمد شجاعى ، ص 122، مؤسسه فرهنگى دانش و انديشه معاصر)

نتیجه:
تکامل هم در دنیا و هم در برزخ و آخرت وجود دارد ، اما تکامل در دنیا به صورت فعلیت یافتن استعدادهای بالقوه است و در آخرت به رفع حجاب ها است یعنی تکامل در آخرت ظهور ملکات خود شخص است انسان در دنیا هر عملی انجام داده حقیقت همان عمل برایش ظهور کرده و موجب ترقی و کمال وی خواهد شد.

........................................................................................................
1. توضیح مختصر در رابطه با قوه و فعل: یک دانه سیب مستعد درخت شدن است ، اگر دانه سیب را در خاک مناسب کاشته و آب داده شود این دانه به تدریج در یک حرکت تکاملی تبدیل به درخت خواهد شد ، دانه سیب بالفعل دانه است و بالقوه درخت . اگر تمامی استعدادهای بالقوه دانه فعلیت پیدا کرده و این حرکت تکاملی ادامه پیدا کند ، دانه تبدیل به درخت خواهد شد.
انسان با مردن تمامی استعدادهای بالقوه اش فعلیت می یابد و دیگر جایی برای تکامل به این معنی نیست ، اما تکامل در آخرت به معنی ظهور ملکات خود شخص بوده و چیز جدیدی نیست بلکه باطن و حقیقت اعمال وی است که در آخرت ظهور می کند.

در رابطه با پرسش دوم حضرت عالی ؛ بله طبق روایات اهل بیت علیهم السلام اکثریت انسان ها در عالم برزخ به تدریج از گناهان پاک شده و وارد بهشت خواهند شد :
« با تحقق مرگ برزخى (نفخ صور اول‌) ارواح از نظام برزخ به بالاتر وارد مى گردند كه اين انتقال خود، در حركت صعودى به سوى حضرت حق‌، يك تحول تكاملى بزرگ براى روح است» (قيام قيامت‌، استاد محمد شجاعى ، مقدمه و تدوين‌: محمدرضا كاشفى ، ص 101،119،مؤسسه فرهنگى دانش و انديشه معاصر )

مطالعه لینک زیر در این رابطه سودمند است:‌
http://www.pasokhgoo.ir/node/61623

با سلام

با توجه به آیات و روایات مواقف مختلفی جهت پاک شدن انسان از گناهان در عوالم برزخ و آخرت وجود دارد که خداوند با رحمت رحمانیه اش این مواقف را برای پاکی بندگان قرار داده است تا انسان بتواند به لقای الهی باریابد .
برخی انسان های مومن که گناهان کمتری دارند خداوند سبحان گناهان وی را با عذاب دنیوی پاک کرده و پاکیزه وارد برزخ می شوند اما برخی که گناهانشان بسیار است در عالم برزخ با فشار قبر و امثال آن پاک می شود اما عده ای از انسان ها هستند که حتی در عالم برزخ هم از گناه پاک نمی گردند لذا خداوند سبحان در حشر و در مواقف و عوالم آن آنان را تزکیه می کند .
توضیح اینکه قیامت (با توجه به روایات) پنجاه موقف دارد و کسانی که در عالم برزخ تزکیه نشده و از گناهان پاک نشده اند در این مواقف پنجاهگانه تزکیه و وارد بهشت ابدی می شوند .
امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «فَحَاسِبُوا أَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا عَلَيْهَا فَإِنَّ لِلْقِيَامَةِ خَمْسِينَ مَوْقِفاً كُلُّ مَوْقِفٍ مِقْدَارُهُ أَلْفُ سَنَةٍ»؛ «پيش از اينكه حساب شما را محاسبه كنند، از خود حساب بكشيد؛ زيرا قيامت داراى پنجاه ايستگاه است كه هر ايستگاه هزار سال به طول مى‏انجامد»(كافى، ج 8، ص 143)
ابن مسعود مى‏گويد: ما نزد أمير المؤمنين(ع) نشسته بوديم كه فرمود: «إن فى القيامة لخمسين موقفاً كل موقف ألف سنة فأول موقف خرج من قبره»؛ «در قيامت پنجاه موقف و ايستگاه است كه هر ايستگاه هزار سال به طول مى‏انجامد و نخستين ايستگاه هم بيرون آمدن از قبر است»(بحار الانوار، ج 7، ص 111)
اما این مختص کسانی است که در مسیر صراط مستقیم بوده و نسبت به خدا و رسولش عناد نداشته اند ، اما کسانی که شرک ورزیده و عناد داشته اند این عده جزو خالدین در جهنم هستند و تا ابد در آتش جهنم خواهند سوخت. «خالِدينَ فيها لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَرُون» جاودانه در لعنتند و در عذابشان تخفيف داده نشود و لحظه‏اى مهلتشان ندهند(بقره 162)
«وَ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَ كَذَّبُواْ بَِايَاتِنَا أُوْلَئكَ أَصْحَابُ النَّارِ خَلِدِينَ فِيهَا وَ بِئْسَ الْمَصِير» و آنان كه كفر ورزيدند و آيات ما را تكذيب كردند اهل آتشند. در آن جاودانه‏اند و جهنم بد سرانجامى است‏(تغابن 10)

حاصل سخن اینکه :

کسانی که (با توجه به فراوانی گناه) در عالم برزخ تزکیه نشده اند در مواقف قیامت و عوالم حشر تزکیه شده و وارد بهشت ابدی می شوند، این نیز حرکت تکاملی به سوی قرب الی الله است و آن عده از افرادی که حتی در این مواقف تزکیه نشدند وارد جهنم ابدی شده و خالدین در جهنم خواهند بود .(والله العالم)

با سلام و عرض ادب

چون معرفت درجات متفاوت دارد، تجلى نور الهى نيز در آخرت درجات متفاوت خواهد داشت و هر فردی به اندازه معرفت خود از مراتب اخروی برخوردار خواهد بود .
استعدادهای هر شخص با سایر افراد متفاوت بوده و در یک درجه نیستند و به تعبیر قرآن کریم شاکله افراد متفاوت است « قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى‏ شاكِلَتِه‏» (اسراء 84) بگو ؛ هر كس بر حسب ذات و طبيعت خود عملى انجام خواهد داد.
انسان در مسیر الی الله (مسیر بی نهایت) در حرکت است هر کس به نسبت معرفت ، اخلاص و تقوای خود از مراتب اخروی بهرمند می شود « هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصيرٌ بِما يَعْمَلُون‏ » آنان داراى درجاتند نزد خدا و خدا بيناست به آنچه مى‏كنند (آل عمران آیه 163) این آیه شریفه درجات و جایگاه های متفاوت انسان ها در آخرت،که نتیجه عملکرد آنان در دنیا ست را بیان می کند.

جمع بندی (1)

موضوع: تکامل در آخرت

پرسش:
آیا در بهشت تکامل وجود دارد؟

پاسخ:
انسان از بدو تشکیل نطفه و بلکه قبل تر از آن ، حرکت تکاملی خود را به سوی قرب الی الله آغاز کرده و این سیر تا بی نهایت ادامه دارد و حد یقفی نمی توان برای این سیر تصور کرد . منتهی تکامل در دنیا فعلیت رساندن به استعدادهای بالقوه در وجود انسان است(1) ، اما با توجه به اینکه در آخرت استعداد و قوه ای وجود ندارد بلکه فعلیت محض است لذا تکامل به صورت بروز و ظهور اعمال خواهد بود نه به صورت بالفعل شده استعدادها؛امام خمینی (رَحِمَهُ الله) می فرمایند:
«ترقی و تکامل در برزخ از سنخ ترقی در دنیا نیست، زیرا دنیا دار حرکت جوهری و استکمال ذاتی و نفسی است، اما تکامل در دار آخرت به رفع حجاب ها و کدورت ها و اعراض جسمانی است که به وسیله ی فشار قبر به وجود می آید».(2)
در دنيا انسان با به فعلیت رسیدن استعدادهای بالقوه متکامل می گشت، اما در برزخ تكامل به صورت بروز و ظهور حقيقت اعمال خواهد بود ؛ هر کس وجود خود را در دنیا به هر شکلی ساخته در برزخ نیز متناسب با آن عمل می کند. امّا این اعمال برای کسب کمال نیستند بلکه ظهور ملکات خود شخص اند. آنکه در دنیا ، علم آموختن برای او ملکه شده او در برزخ نیز دائماً در مسیر علم آموزی قرار دارد. لکن چیزجدیدی یاد نمی گیرد ؛ بلکه حقیقت و باطن آنچه را که در دنیا یاد گرفته بود ، مشاهده میکند و هر دم برای او باطن عمیق تری هویدا می شود ؛ و این روند تا ابد ادامه دارد..
«روح پس از جدا شدن از تن‌، به جهان برزخ وارد مى شود، و حركت آدمى در دنيا را تداوم ميدهد. روح در جهان برزخ در جهت سير به خداى متعال حركت مى كند و عيب‌ها و نقصها را از دست داده‌، با كسب كمالات و قابليت‌ها و خصوصيات جديد لياقت ورود به عالم حشر را پيدا مى كند».(3)
در نتیجه : تکامل هم در دنیا و هم در برزخ و آخرت وجود دارد، تکامل در دنیا به صورت فعلیت یافتن استعدادهای بالقوه و در آخرت به رفع حجاب ها است؛ یعنی تکامل در آخرت ظهور ملکات خود می باشد،انسان در دنیا هر عملی انجام داده حقیقت همان عمل برایش ظهور کرده و موجب ترقی و کمال وی خواهد شد.

جمع بندی(2)

پرسش:

آیا اکثر جهنمیان در نهایت بهشتی خواهند شد؟ این نوعی تکامل نیست؟

پاسخ:
برخی که گناه کمتری دارند خداوند سبحان گناهان وی را با عذاب دنیوی پاک کرده و پاکیزه وارد برزخ می شوند اما برخی که گناهانشان بسیار است در عالم برزخ با فشار قبر و امثال آن پاک می شوند اما عده ای از انسان ها هستند که حتی در عالم برزخ هم از گناه پاک نمی گردند لذا اینان در حشر و در مواقف و عوالم آن تزکیه می شوند.
توضیح اینکه قیامت (با توجه به روایات) پنجاه موقف دارد و کسانی که در عالم برزخ تزکیه نشده و از گناهان پاک نشده اند در این مواقف پنجاهگانه تزکیه و وارد بهشت ابدی می شوند
امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «فَحَاسِبُوا أَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا عَلَيْهَا فَإِنَّ لِلْقِيَامَةِ خَمْسِينَ مَوْقِفاً كُلُّ مَوْقِفٍ مِقْدَارُهُ أَلْفُ سَنَةٍ»؛ «پيش از اينكه حساب شما را محاسبه كنند، از خود حساب بكشيد؛ زيرا قيامت داراى پنجاه ايستگاه است كه هر ايستگاه هزار سال به طول مى‏انجامد»(4)
ابن مسعود مى‏گويد: ما نزد أمير المؤمنين(ع) نشسته بوديم كه فرمود: «إن فى القيامة لخمسين موقفاً كل موقف ألف سنة فأول موقف خرج من قبره»؛ «در قيامت پنجاه موقف و ايستگاه است كه هر ايستگاه هزار سال به طول مى‏انجامد و نخستين ايستگاه هم بيرون آمدن از قبر است»(5)
این مختص کسانی است که در مسیر صراط مستقیم بوده و نسبت به خدا و رسولش عناد نداشته اند ، اما کسانی که شرک ورزیده و عناد داشته اند این عده جزو خالدین در جهنم هستند و تا ابد در آتش جهنم خواهند سوخت. «خالِدينَ فيها لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَرُون»(6) جاودانه در لعنتند و در عذابشان تخفيف داده نشود و لحظه‏اى مهلتشان ندهند
حاصل سخن اینکه: کسانی که (با توجه به فراوانی گناه) در عالم برزخ تزکیه نشده اند در مواقف قیامت و عوالم حشر تزکیه شده و وارد بهشت ابدی می شوند، این نیز حرکت تکاملی به سوی قرب الی الله است و آن عده از افرادی که حتی در این مواقف تزکیه نشدند وارد جهنم ابدی شده و خالدین در جهنم خواهند بود .(والله العالم)

جمع بندی (3)

پرسش:
آیا انسان ها در آخرت هم رتبه می شوند؟

پاسخ:
چون معرفت درجات متفاوت دارد، تجلى نور الهى نيز در آخرت درجات متفاوت خواهد داشت و هر فردی به اندازه معرفت خود از مراتب اخروی برخوردار خواهد بود.
استعدادهای هر شخص با سایر افراد متفاوت بوده و در یک درجه نیستند و به تعبیر قرآن کریم شاکله افراد متفاوت است « قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى‏ شاكِلَتِه‏» (7) بگو ؛ هر كس بر حسب ذات و طبيعت خود عملى انجام خواهد داد.
انسان در مسیر الی الله (مسیر بی نهایت) در حرکت است هر کس به نسبت معرفت ، اخلاص و تقوای خود از مراتب اخروی بهرمند می شود « هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصيرٌ بِما يَعْمَلُون‏ » آنان داراى درجاتند نزد خدا و خدا بيناست به آنچه مى‏كنند (8) این آیه شریفه درجات و جایگاه های متفاوت انسان ها در آخرت،که نتیجه عملکرد آنان در دنیا ست را بیان می کند.

پی نوشت
[1] توضیح مختصر در رابطه با قوه و فعل: یک دانه سیب مستعد درخت شدن است ، اگر دانه سیب را در خاک مناسب کاشته و آب داده شود این دانه به تدریج در یک حرکت تکاملی تبدیل به درخت خواهد شد ، دانه سیب بالفعل دانه است و بالقوه درخت . اگر تمامی استعدادهای بالقوه دانه فعلیت پیدا کرده و این حرکت تکاملی ادامه پیدا کند ، دانه تبدیل به درخت خواهد شد.
انسان با مردن تمامی استعدادهای بالقوه اش فعلیت می یابد و دیگر جایی برای تکامل به این معنی نیست ، اما تکامل در آخرت به معنی ظهور ملکات خود شخص بوده و چیز جدیدی نیست بلکه باطن و حقیقت اعمال وی است که در آخرت ظهور می کند.
[2] معاد از دید امام خمینی، صفحه ی371
[3] عروج روح، محمد شجاعى ، ص 122، مؤسسه فرهنگى دانش و انديشه معاصر
[4] كافى، ج 8، ص 143
[5] بحار الانوار، ج 7، ص 111
[6] بقره 162
[7] اسراء 84
[8] آل عمران آیه 163