مصحف حضرت زهرا(س) و جفر ابیض امام علی (ع)

دانش و آگاهى اهل بیت عصمت و طهارت (سلام الله علیهم اجمعین) بر گرفته از علم الهى و فراتر و گسترده تر از معارف بشرى است و بدین جهت سرشار از حكمت و معرفت است و درك و تحلیل آن براى سایر انسان ها، مشكل و یا غیر ممكن است.
بدین لحاظ در روایت نورانى آنان آمده است: ان خبرنا صعب مستصعب، لا یحتمله الا ملك مقرب، أو نبى مرسل، أو مؤمن امتحن الله قلبه للایمان، أو مدینة حصینة. قیل: و اى شى‏ء المدینة الحصینة؟ قال: القلب المجتمع. (1)
یعنى: (درك و آگاهى از وضع و ) خبر ما دشوار و مشكل است و كسى نمى تواند آن را تحمل نماید، مگر فرشته مقرب پروردگار، یا پیامبر مرسل، یا مؤمنى كه خداوند متعال قلبش را براى ایمان امتحان و آزمایش كرده باشد، و یا شهرى كه استوار و محكم باشد.
پرسیده شد: شهر استوار و حصین چیست؟ امام(ع) فرمود: قلب كسى كه به كمال رسیده باشد.
بنابراین، در حیات طیبه اهل بیت(ع) أسرار و رازهایى است كه جز خودشان، كسى از آن ها با خبر و مطلع نیست و جز اندكى از انسان هاى به كمال رسیده، كسى توان تحمل و تحلیل آن ها را ندارد.
یكى از أسرار و رازهاى اهل بیت(ع)، كتاب هایى است كه در میان آنان بوده و خود را موظف به نگه دارى آنان مى دانستند.
از مهمترین و عظیم ترین كتاب هاى اهل بیت(ع)، مصحف حضرت فاطمه زهرا(س) است.
در این نوشتار تلاش خواهیم كرد با استفاده از احادیث و روایات معصومین(ع)، به بررسى این كتاب مهم پرداخته و درباره آن، به این پرسش ها پاسخ دهیم: مصحف فاطمه(س) چیست، در چه تاریخى تدوین شد، در چه چیزى نوشته شده، چه استفاده هایى از آن به عمل مى آید، چه مقدار حجم دارد و در كجا و در اختیار چه كسى قرار دارد؟
پیش از پرداختن به پاسخ هاى فوق، مقدمتاً دو مورد را به استحضار مى رسانم:
1) كتاب هاى اهل بیت(ع)
اصولاً كتاب ها و رساله هایى كه از سوى اهل بیت(ع) تدوین یافته و یا به آنان نسبت داده شده است بر چهار دسته مى توان تقسیم كرد:
1-1 - كتاب هایى كه از سخنان و وصایاى آنان گردآورى شده و بعدها به صورت كتاب مدون درآمدند.
برجسته ترین و متقن‏ترین این نوع كتاب‏ها، كتاب گرانسنگ " نهج البلاغه " است، كه از خطبه‏ها، نامه‏ها و كلمات قصار امیر مؤمنان(ع)، توسط سید رضى گردآورى و تألیف گردید. هم چنین مى‏توان كتاب " الجعفریات " و كتاب " تفسیر منسوب به امام حسن عسكرى(ع) " را در این دسته برشمرد.
2-1 - كتاب هایى كه از سوى آنان نوشته شده و در اختیار عموم مردم قرار گرفت، تا همگان از آن ها بهره‏مند گردند. مانند " صحیفه سجادیه " و " رساله حقوق " كه توسط امام زین العابدین(ع) به رشته تحریر درآمدند.
3-1 - كتاب ها و یا به عبارت صحیح‏تر، علومى كه اهل بیت(ع) حاملان و راز داران آن‏ها بوده و از معصوم پیشین آن‏ها را تحویل گرفته و به هنگام شهادت، به معصوم بعدى مى سپردند و این‏ها از جمله ودایع امامت بود، كه هم اینك در اختیار امام زمان (ارواحنا لمقدمه الفداه) قرار دارد.
مانند جفر أحمر، جفر أبیض، جفر اكبر و جفر اصغر.
امام جعفر صادق(ع) در روایتى فرمود: و عند نا الجفر الابیض، والجفر الاحمر، والجفر الاكبر، و الجفر الاصغر، و الجامعه، و الصحیفة و كتاب على(ع).(2)
4-1 - كتاب‏هایى كه از سوى اهل بیت(ع) تدوین شده‏اند، اما نه براى عموم مردم، بلكه براى خود پیشوایان معصوم(ع) كه از پیشواى قبلى به پیشواى بعدى منتقل مى‏شد و در آخر در اختیار خاتم الاوصیاء، حضرت حجت بن الحسن(ع) قرار گرفتند و این‏ها نیز از اسرار و ودایع امامت مى‏باشند.
معروف‏ترین و مشهورترین آن‏ها عبارتند از: كتاب " الجامعه " و كتاب " مصحف فاطمه".
البته مصحف هاى دیگرى نیز براى اهل بیت(ع) بیان شده است و طبق روایتى براى هریك از امامان معصوم(ع) مصحفى وجود دارد. (3)
2) تفاوت مصحف با صحیفه
به مصحف فاطمه(س)،" صحیفه فاطمه(س) " نیز گفته مى شود. ولیكن این قول، نادر است و قول معروف و مشهور درباره كتاب حضرت زهرا(س) همان " مصحف فاطمه(س) " مى‏باشد.
گرچه نمى‏توان به طور قطع و یقین بین این دو، تفاوتى قایل شد ولى آنچه به ذهن انسان تبادر مى نماید و اطلاق آیات و روایات، آن را تأیید مى كند، این است كه صحیفه، به نامه یا نوشته‏اى گفته مى شود كه از شخصیتى به شخصیت دیگر و یا به جمعى از مردم ارسال و یا براى استفاده آنان تحریر و تدوین گردید. مانند كتاب شریف " صحیفه سجادیه " كه از سوى امام زین العابدین(ع) براى استفاده همه مؤمنان تدوین شد. اما مصحف، در صدر اسلام به كتاب خدا (قرآن مجید) گفته مى‏شد و از این قبیل است مصحف امام على(ع)، مصحف عثمان، مصحف عبدالله بن مسعود و غیر ذلك.
باید توجه داشت كه مصحف فاطمه(س)، از این دست نیست و مراد از آن، قرآن فاطمه زهرا(س) نمى‏باشد و حتى در برخى از روایت‏ها تأكید شده است كه در مصحف فاطمه(س) چیزى از قرآن مجید وجود ندارد، تا این گمان كه مصحف فاطمه(س)، چیز خاصى نیست جز قرآن آن حضرت، از ذهن ها زدوده شود و دانسته شود كه این كتاب شریف، غیر قرآن و چیز دیگرى است.
در احادیث متعددى از معصومین(ع) به این موضوع تأكید شد. به فرازهایى از آن ها توجه فرمایید:
امام جعفر صادق(ع): و مصحف الفاطمة، ما أز عم ان فیه قرآناً. (4)
امام صادق(ع): و الله ما فیه من قرآنكم حرف واحد. (5)
امام محمد باقر(ع): ما فیه شى‏ء من القرآن.(6)
امام موسى كاظم(ع): عندى مصحف فاطمه(س)، لیس فیه شى‏ء من القرآن.(7)
به هر روى، گرچه كتاب فاطمه زهرا(س)، مصحف خوانده مى شود ولیكن مصحف به معناى قرآن نیست. بلكه كتابى است كه با انشاى آن حضرت نگاشته شده است.
اما از این كه چرا آن را مصحف نامیدند، چند علت ذكر شده است:
1- برخى از علما معتقدند كه از حضرت فاطمه زهرا(س) دو كتاب بر جاى مانده است كه یكى از آن ها " صحیفه حضرت فاطمه زهرا(س) " است كه حاوى احادیث و سخنان پدر ارجمندش حضرت محمد(ص) است و دیگرى " مصحف فاطمه(س) " است كه پس از رحلت پیامبر خدا(ص)، آن را املاء و تدوین نمود (8) و چون خواستند بین آن دو كتاب تمایزى باشد، آن ها را به دو نام، یكى را صحیفه و دیگرى را مصحف خواندند.
2- برخى دیگر معتقدند كه مصحف فاطمه(س) در آغاز، در صفحات پراكنده تحریر یافته بود كه بعدها آن را امیر مؤمنان(ع) و یا امامان بعدى در یك نسخه‏اى گردآورى كرده و نام مصحف را برآن گذاشتند.(9)
مصحف فاطمه(س) و تاریخ تدوین آن‏
بى تردید تدوین این كتاب گرانبها، در اواخر عمر شریف حضرت فاطمه زهرا(س) و در مدتى كوتاه به وقوع پیوست و اگر بخواهیم تاریخ تدوین آن را بیان كنیم، با برداشت از احادیث و روایات متعدد، فاصله رحلت پیامبر خدا(ص) تا شهادت حضرت فاطمه زهرا(س)، یعنى از 28 صفر تا سوم جمادى الثانیة سال یازده هجرى قمرى را باید بیان كرد.
ابوعبیده، كه از راویان حدیث امام جعفر صادق(ع) است، در روایتى گفت: برخى از اصحاب و یاران (امام "ع") پرسش هایى از امام جعفر صادق(ع) نموده و پاسخ هاى خویش را یافتند و پس از آن درباره مصحف فاطمه(س) پرسیدند. آن حضرت، مدتى سكوت نمود و سپس فرمود: انكم لتبحثون عما تریدون و عما لا تریدون. ان فاطمة(س) مكثت بعد رسول الله(ص) خمسة و سبعین یوماً و كان دخلها حزن شدید على ابیها و كان جبرئیل(ع) یأتیها فیحسن عزائها على ابیها و یطیب نفسها، و یخبرها عن ابیها و مكانه، و یخبرها بما یكون بعدها فى ذریتها، و كان على(ع) یكتب ذلك. فهذا مصحف فاطمة(س).(10)
یعنى: شما (گاهى) از چیزى كه مى خواهید و از چیزى كه نمى‏خواهید بحث مى كنید. به درستى كه حضرت فاطمه(س) پس از رحلت رسول خدا(ص) به مدت هفتاد و پنج (یا نود و پنج) روز بیشتر باقى نماند و در این مدت بخاطر رحلت پدرش بسیار محزون و اندوهگین بود و جبرئیل امین بر او نازل مى شد و مصیبت پدرش را بر او تسلیت گفته و وى را آرامش خاطر مى‏داد و او را از مقام پدرش و مكان او ( در بهشت) با خبر مى‏ساخت. هم چنین آنچه كه بر فرزندان، نوادگان و ذرارى او پس از وفات وى مى‏گذرد، او را خبر مى داد و امام على(ع) همه این‏ها را براى فاطمه(س) مى‏نوشت. این، همان مصحف فاطمه(س) است.
مشابه این روایت را حماد بن عثمان از امام جعفر صادق(ع) نقل نمود. وى گفت:
از امام صادق(ع) پرسیدم: مصحف فاطمه(س) چیست؟
امام(ع) در پاسخم فرمود: ان الله تعالى لما قبض نبیه(ص) دخل على فاطمة(س) من وفاته من الحزن مالا یعلمه الا اللّه - عز و جل - فارسل الیها ملكاً یسلى غمها و یحدثها، فشكت ذلك الى امیر المؤمنین(ع). فقال(ع): إذا احسست بذلك و سمعت الصوت قولى لى. فاعلمته بذلك، فجعل امیرالمؤمنین(ع) یكتب كل ما سمع حتى اثبت من ذلك مصحفاً.(11)
یعنى: همین كه خداوند متعال، روح پیامبرش ( حضرت محمد " ص" ) را به ملكوت اعلى منتقل نمود، بر حضرت فاطمه(س) از بابت رحلت پدرش، حزن شدیدى عارض گردید كه غیر از خدا كسى مقدار آن را نمى داند. پس خداوند متعال فرشته اى را به سوى وى نازل كرد، كه هم غم و اندوهش را تسلیت داده و هم او را از چیزهاى تازه‏اى با خبر گرداند. حضرت فاطمه(س) این ماجرا را براى همسرش امیرمؤمنان(ع) تعریف كرد و حضرت على(ع) به وى فرمود: هرگاه نزول فرشته‏اى را احساس كردى و صدایش را شنیدى (گفته‏هایش را) به من بگو. پس هرگاه فرشته‏اى مى آمد، حضرت فاطمه(س) همسرش على(ع) را باخبر مى‏كرد و هر چه مى شنید براى او مى‏گفت و حضرت على(ع) نیز هرچه را از فاطمه(س) مى‏شنید مى‏نوشت، تا این كه از آن نوشته‏ها، مصحف به وجود آمد.
این دو حدیث پرسش‏هایى چند از مصحف فاطمه(س)، از جمله زمان و كیفیت تألیف و كاتب آن را پاسخ داد ولى با این تفاوت كه در حدیث اول، زمان و تاریخ آن را روشن‏تر بیان نمود و در حدیث دوم، نقش امیرمؤمنان(ع) در كتابت و تدوین آن را.
البته در این موارد، احادیث دیگرى وجود دارد كه به خاطر پرهیز از اطاله كلام، از بیان آن‏ها صرف‏نظر مى‏كنیم.
محتواى مصحف فاطمه(س)
بى‏تردید مهمترین و اصلى‏ترین سخن درباره مصحف فاطمه(س) در این مسئله است كه این مصحف، حاوى چه نوع اطلاعات و آگاهى‏هاست و محتواى آن چه دانشى را در برگرفته است؟
براى پى‏بردن به این قضایا، باید توجه داشت كه مصحف فاطمه(س) چون در دسترس عموم نیست و جز اهل بیت(ع) كسى از آن اطلاعى ندارد، براى پاسخ یافتن درباره زوایاى گوناگون آن، هیچ راهى نیست، جز این كه به اهل بیت(ع) متوسل شویم و از احادیث و روایات نورانى آنان بهره گیریم.
پیش از این گفتیم كه در بسیارى از روایات تأكید شده است كه مراد از مصحف فاطمه(س)، قرآن مجید نیست و حتى یك حرف از قرآن در آن وجود ندارد.
در برخى از روایات دیگر آمده است كه احكام حلال و حرام در آن وجود ندارد.
امام صادق(ع) در روایتى فرمود: اما انه لیس فیه شى‏ء من الحلال و الحرام و لیكن فیه علم مایكون.(12)
به عبارت دیگر، مصحف فاطمه(س) یك كتاب فقهى و یا رساله عملیه نیست. بلكه مهمتر و بالاتر از این گونه اطلاعات است، و آن عبارت است از چیزى كه كسى آن را نخوانده، نشنیده و ندانسته است و نخواهد دانست و جز خداوند متعال از اسرار و رازهاى آن، اطلاعى ندارد. و آن، علم و دانش آینده است.
ابوبصیر، روزى به محضر امام صادق(ع) شرفیاب شد و چون با امام(ع) خلوت كرد، فرصتى یافت تا از اسرار و رازهاى آنان باخبر گردد و لذا ازامام(ع) درباره علوم اهل بیت(ع) و ودایع آن‏ها از جمله جفر، جامعه و غیر ذلك سؤال نمود و امام(ع) پاسخ وى را داد. تا این كه نوبت به مصحف فاطمه(س) رسید و امام(ع) در پاسخ وى فرمود: و ان عندنا لمصحف فاطمه علیهاالسلام و ما یدریهم ما مصحف فاطمه(س)؟
قال(ع): مصحف فیه مثل قرآنكم هذا ثلاث مرات. والله ما فیه من قرآنكم حرف واحد. قال: قلت: هذا والله العلم. قال(ع): انه لعلم و ما هو بذاك.(13)
یعنى: در نزد ما (امامان ) است مصحف فاطمه(س) و ( مردم ) چه مى‏دانند مصحف فاطمه(س) چیست؟
آن گاه فرمود: مصحفى است كه محتواى آن، سه برابر قرآنى است كه در نزد شما است. سوگند به خداى سبحان، هیچ چیزى از قرآن، حتى یك حرف، در آن وجود ندارد.
ابوبصیر گفت: عرض كردم: سوگند به خدا، این علم (بزرگى) است.
فرمود: (آرى) این مصحف، علم و دانش (بزرگى) است ولى این مصحف، قرآن نیست.
در حدیثى دیگر، امام جعفر صادق(ع) در پاسخ برخى از اصحاب خود درباره مصحف فاطمه(س) فرمود:... و كان جبرئیل علیه السلام یأتیها، فیحسن عزائها على أبیها، و یطیب نفسها، و یخبرها عن أبیها و مكانه، و یخبرها بما یكون بعدها فى ذریتها و كان على(ع) یكتب ذلك.(14)
یعنى: جبرئیل(ع) بر فاطمه زهرا(س) نازل مى‏شد و مصیبت رحلت پدر بزرگوارش را بر وى تسلیت مى‏گفت و آرامش خاطرى براى وى فراهم مى‏كرد و او را از مقام پدرش و مكان و منزلتش (در بهشت) خبر مى‏داد و هم چنین او را از آینده فرزندان، نوادگان و ذرارى‏اش مطلع مى‏كرد و امام على(ع) این‏ها را( براى فاطمه(س)) مى‏نوشت.
هم چنین در روایتى از امام صادق(ع) آمده است: و اما مصحف فاطمه(س)، ففیه ما یكون من حادث، و أسماء كل من یملك الى ان تقوم الساعة.(15)
یعنى: اما مصحف فاطمه(س)، پس در آن است هرچیزى كه در آینده واقع گردد. هم چنین در آن است، اسامى تمام كسانى كه تا پایان دنیا، حكومت مى‏یابند و به زمامدارى مى‏رسند.
با توجه به روایت‏هاى فوق و دیگر روایت‏هایى كه بخاطر پرهیز از اطاله كلام، از نقل آن ها خوددارى كردیم، به دست مى آید كه مصحف فاطمه(س) درباره رویدادها، حوادث و تغییر و تحولات سیاسى و اجتماعى است كه از آن تاریخ (اواخر عمر شریف حضرت زهرا(س)) تا آخر الزمان به وقوع خواهند پیوست و در حقیقت پیش گویى‏هاى صادق و راستین آن حضرت از آینده و آیندگان است و مى‏توان گفت كه این كتاب گرانسنگ، تقویم اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است. بدین جهت امامان معصوم(ع) با نگاه به آن، واقعه‏اى را پیش‏گویى كرده و یا ماجرایى را نفى و اثبات مى نمودند به شواهدى از این دست توجّه فرمایید كه تحت عنوان " استناد امامان معصوم(ع) به مصحف فاطمه(س) " مى‏آوریم.
استناد امامان معصوم(ع) به مصحف فاطمه(س)
1) در روزگار امام صادق(ع)، نوادگان امام حسن مجتبى(ع) جنبشى را بر ضد بنى امیّه آغاز كرده و با كمك و همراهى سایر هاشمیان (اعم از بنى عباس و بنى الحسن و سایر تیره‏هاى بنى هاشم) مردم را بر علیه امویان به شورش و قیام وادار كردند و محور و كانون اصلى این قیام، فرزندان عبدالله بن‏الحسن بودند.
خیلى ها باور داشتند كه محمد، پسر عبدالله بن الحسن، در این جنبش به پیروزى و رهبرى خواهد رسید. امّا امام صادق(ع) چنین اعتقادى نداشت.
فضیل بن سكره، كه یكى از یاران آن حضرت بود، گفت: روزى به محضر امام صادق(ع) شرفیاب شدم، امام(ع) به من فرمود: یا فضیل، اتدرى فى اى شى‏ء كنت أنظر قبیل؟ قال: قلت: لا.
قال(ع): كنت انظر فى كتاب فاطمة(س) لیس من ملك یملك الارض الا و هو مكتوب فیه باسمه و اسم أبیه، و ما وجدت لولدالحسن فیه شیئأً.(16)
یعنى: اى فضیل، آیا مى‏دانى پیش از آمدنت به چه چیزى نگاه مى‏كردم؟
فضیل گفت: نه، نمى‏دانم.
امام(ع) فرمود: داشتم به كتاب فاطمه(س) نگاه مى‏كردم. هیچ حاكمى در روى زمین به حكومت و ریاست نمى‏رسد، مگر این كه با نامش و نام پدرش در كتاب فاطمه(س) نوشته شده باشد. و من در این كتاب براى فرزندان حسن چیزى نیافتم.
2) از امام صادق(ع) درباره محمد بن عبدالله بن الحسن پرسیده شد. امام(ع) در پاسخ فرمود: ما من نبى، ولا وصى، ولا ملك الا و هو فى كتاب عندى ( یعنى مصحف فاطمه(س) ) و الله ما لمحمد بن عبدالله فیه اسم.(17)
یعنى: هیچ پیامبرى، هیچ وصى و جانشین پیامبرى و هیچ پادشاه و حاكمى نیست مگر این كه نامش در این كتابى كه در نزد من است (یعنى مصحف فاطمه(س) ) وجود داشته باشد. سوگند به خداى سبحان، نامى از محمد بن عبدالله در آن نیست.
3) امام صادق(ع) در روایتى فرمود: تظهر الزنادقة فى سنة ثمان و عشرین و مأة، و ذلك انى نظرت فى مصحف فاطمة(س).(18)
یعنى: در سال (128 هجرى)، زندیق‏ها آشكار خواهند شد و این را با نگاه كردن به مصحف فاطمه(س) به دست آوردم.
پیش گویى امام صادق(ع)، راست و درست بود. زیرا در آن هنگام كه حكومت بنى امیّه به سوى اضمحلال و نابودى پیش مى‏رفت و حكومت بنى‏عباس در حال انعقاد بود، بسیارى از عقاید انحرافى و باطل، به ویژه مادیگرایى، بى دینى و لاابالى گرى در جامعه مسلمانان بروز و ظهور كرد.
4) ولید بن صبیح گفت: روزى امام صادق(ع) به من فرمود: یا ولید، انى نظرت فى مصحف فاطمة(س) فاسئل، فلم اجد لبنى فلان فیها الا كغبار النعل.(19)
یعنى: اى ولید، همانا در مصحف فاطمه(س) نگاه و پرسش (یعنى مطالعه) نمودم، پس درباره ( حكومت و ریاست) بنى فلان چیزى نیافتم مگر غبار نعل (اسب).
به هر روى، امامان معصوم(ع) به عنوان مرجع علمى، سیاسى و اجتماعى مردم و تنها پناهگاه حقیقى و دلسوز آن‏ها، همیشه تلاش مى‏كردند آن‏ها را از كجروى و انحراف بازداشته و به سوى حق و حقیقت و راه درست و خداپسند هدایت نمایند. بدین جهت آن بزرگواران در كتاب مادرشان حضرت فاطمه(س) بسیار مطالعه و تدبّر نموده و پیش گویى‏هاى درستى از روزگارشان به عمل مى‏آوردند و به عبارتى، بهترین فواید را از این كتاب شریف، نصیب اسلام و مسلمانان مى نمودند.
محل نگه‏دارى مصحف
اما این كه مصحف فاطمه در كجا است و در دست چه كسى نگه دارى و محافظت مى شود، باید گفت: مصحف فاطمه(س) در آغاز تدوین و تألیف، در خانه امیر المؤمنین على بن ابى طالب(ع) نگه دارى مى شد و در اختیار آن حضرت بود و پس از شهادت آن حضرت، در اختیار امام حسن مجتبى(ع) و پس از شهادت وى، در اختیار امام حسین(ع) قرار گرفت. به همین ترتیب، رسید به حضرت حجت بن الحسن(عجل الله تعالى فرجه الشریف) و هم اكنون توسط وى نگه دارى شده و توسط آن حضرت، از آن استفاده مى‏گردد وهیچ‏گاه در اختیار نااهلان و نامحرمان قرار نگرفته است. در این رابطه به چند حدیث توجه فرمایید:
1) امام رضا(ع) در حدیثى، علایم و نشانه هاى امام معصوم(ع) را بیان كرد و فرمود: للامام علامات یكون أعلم الناس، و احكم الناس، واتقى الناس، واحلم الناس، واشجع الناس، واسخى الناس، واعبد الناس و...
این حدیث طولانى است و در آخر آن، فرمود: و یكون عنده مصحف فاطمة(س).(20)
یعنى یكى از نشانه هاى امام معصوم(ع)، آن است كه مصحف حضرت فاطمه (س) در نزد وى باشد.
2) امام جعفر صادق(ع) در فراز حدیثى فرمود: وان عندنا لمصحف فاطمة(س).(21)
یعنى: همانا مصحف فاطمه(س) در نزد ما است.
3) امام موسى كاظم(ع) فرمود: عندى مصحف فاطمه(س)، لیس فیه شى‏ء من القرآن.(22)
4) ابوبصیر گفت: از امام صادق(ع) شنیدم كه مى‏فرمود: ما مات ابو جعفر علیه‏السلام حتى قبض-اى ابو عبدالله - مصحف فاطمة(س).(23)
یعنى: پدرم امام محمد باقر(ع) وفات نیافت، تا این كه مصحف فاطمه(س) را از او دریافت كردم.
5) امام صادق(ع) در حدیثى فرمود: علمنا غابر و مزبور، و نكت فى القلوب و نقر فى السماع، و ان عندنا الجفر الاحمر، و الجفر الابیض. و مصحف فاطمة عندنا و ان عندنا الجامعة، فیها جمیع ما یحتاج الناس الیه.(24)
در این حدیث، علاوه بر این كه امام صادق(ع) انواع علوم و دانش هاى اهل‏بیت(ع) را توصیف مى‏كند، تصریح مى‏نماید كه جفر احمر، جفر ابیض، مصحف فاطمه(س) و جامعه در نزد آنان (یعنى امامان معصوم علیهم السلام) است.
6) على بن حمزه گفت: به امام صادق(ع) گفته شد كه عبدالله بن الحسن (كه از نوادگان امام حسن مجتبى(ع) بود) معتقد است كه در نزد او دانش خاصى نیست مگر همان علم و دانشى كه در نزد سایر مردم است.
فقال(ع): صدق و الله، ما عنده من العلم الا ما عند الناس، ولكن عندنا و الله الجامعة فیها الحلال و الحرام، و عندنا الجفر أفیدرى عبدالله أمسك بعیر اومسك شاة، و عندنا مصحف فاطمة(س)....(25)
یعنى: سوگند به خداى سبحان، عبدالله بن الحسن راست گفته است. در نزد او دانش خاصى نیست مگر همان علم و دانشى كه در نزد سایر مردم است. ولیكن به خدا سوگند در نزد ما، جامعه است كه در او حلال و حرام بیان شده است و در نزد ما، جفر است. آیا عبدالله مى‏داند كه جفر در پوست شتر است یا در پوست گوسفند؟ و در نزد ما مصحف فاطمه(س) است...
در این حدیث شریف، امام صادق(ع) بلند پروازى‏ها و ادعاهاى واهى عبدالله بن الحسن و فرزندانش را به باد انتقاد گرفته و گوش زد نموده است كه اگر هم مى خواهند رهبرى مردم و زعامت قیام را بر عهده بگیرند، از اهل بیت(ع) و خاندان عصمت هزینه نكنند. چون آنان، اهلیت چنین مقامى را ندارند. زیرا رهبریت و پیشوایى واقعى مردم بر عهده امام معصومى است كه حامل ودایع و اسراراهل بیت(ع)، از جمله مصحف فاطمه(س) باشد.
روایتى جامع درباره مصحف فاطمه(س)
در پایان این مقال، شایسته است، روایتى جامع و كامل درباره مصحف فاطمه(س) نقل كنیم تا پاسخى به پرسش‏هاى احتمالى درباره این كتاب شریف و زوایاى گوناگون آن باشد.
ابو بصیر گفت: از امام محمد باقر(ع) درباره مصحف فاطمه(س) پرسش نمودم. حضرت فرمود: ( این كتاب) پس از رحلت پدرش حضرت محمد(ص) بر او نازل شد.
ابو بصیر: آیا در این كتاب، چیزى از قرآن كریم نیز هست؟
امام محمد باقر(ع): نه، چیزى از قرآن، در این كتاب نیست.
ابوبصیر: پس، آن را برایم توصیف كن.
امام باقر(ع): ( این كتاب ) داراى دو صفحه جلد سرخ رنگ است و طول و عرض آن از زبرجد مى‏باشد.
ابوبصیر: فدایت گردم، ورق آن را برایم شرح بده.
امام باقر(ع): ورق آن از در سفید است كه به آن گفته شد باش، پس گردید.
ابوبصیر: فدایت گردم، در این كتاب، چیست؟
امام باقر(ع): در این كتاب خبرهاى گذشته و خبرهاى آینده تا روز قیامت، وجود دارد. هم چنین خبرهاى آسمان و آسمان‏ها و تعداد فرشتگان و غیر فرشتگان كه در آسمان‏ها هستند، و تعداد تمامى پیامبرانى كه به عنوان مرسل و یا غیر مرسل آفریده شده‏اند، و نام‏هایشان و نام‏هاى كسانى كه پیامبران به سوى آنان فرستاده شده‏اند، و نام‏هاى كسانى كه پیامبران را تكذیب كرده و كسانى كه از آغاز تا آخر دنیا آفریده شده باشند، و نام هاى شهرها، و تعریف و توصیف تمامى شهرها كه در شرق و غرب زمین قرار گرفته باشند و تعداد مومنین در آن‏ها، و تعداد كافران در آن‏ها، و شرح حال تمام كسانى كه تكذیب كردند، و توصیف قرون گذشته و داستان‏ها و ماجراهایشان، و كسانى كه از طاغوتیان به حكومت رسیده و مقدار حكومتشان و تعدادشان، و اسامى پیشوایان (معصوم) و شرح حال و توصیفشان و تك تك آن چه كه به دست آورده و مالك شدند، و توصیف بزرگان و افراد صاحب نامشان، و تمامى كسانى كه در ادوار تاریخى تردد نمودند.
ابوبصیر: فدایت گردم، دوره‏ها چه مقدارند؟
امام باقر(ع): پنجاه هزار سال، و آن در هفت دوره است.
هم چنین، اسامى تمامى كسانى كه خداوند سبحان، آن‏ها را آفریده و اجل‏هایشان، و توصیف بهشتیان و تعداد آن‏هایى كه داخل در بهشت مى‏شوند و تعداد آن‏هایى كه داخل در آتش (جهنم) مى‏گردند و اسامى جهنمیان، همه در آن كتاب موجود است. هم چنین علم قرآن همان طورى كه نازل شد، و علم تورات همان طورى كه نازل شد، و علم انجیل همان طورى كه نازل شد، و علم زبور همان طورى كه نازل شد، و تعداد تمامى درختان، كلوخ‏ها وخاك‏ها در تمامى بلاد، در آن وجود دارد.
سپس امام باقر(ع) فرمود: هنگامى كه خداوند سبحان اراده كرد كه مصحف را به وسیله جبرئیل، میكائیل و اسرافیل بر فاطمه(س) نازل كند، در شب جمعه، ثلث دوم از شب بود كه آنان، مصحف را گرفته و به سوى فاطمه(س) هبوط كردند و وى در آن حال، ایستاده بود و داشت نماز مى خواند و فرشتگان الهى، آن قدر سر پا ایستادند تا فاطمه(س) نشست و چون نماز را به پایان رسانید و سلام آن را داد، فرشتگان به او گفتند: سلام، بر تو سلام مى‏رساند. در این هنگام، مصحف را در آغوش اونهادند. پس فاطمه(س) در پاسخشان فرمود:
براى خدا سلام است و از جانب او سلام است و به سوى او باد اسلام. وسلام بر شما اى فرستادگان خدا.
پس از آن، فرشتگان به سوى آسمان عروج كردند و فاطمه(س) پس از نماز صبح تا ظهر هم چنان نشست و مصحف را قرائت كرد و آن را از اول تا به آخر مطالعه نمود و آن حضرت كه سلام و درود خدا بر او باد، بر جمیع مخلوقات خدا، از جن و انس گرفته تا پرندگان و وحوش، ( حتى بر ) پیامبران و فرشتگان الهى، مفروض الطاعة است. ابوبصیر گفت: فدایت گردم. پس از رحلت آن بانوى بزرگ، مصحف او به چه كسى رسید؟
امام باقر(ع) فرمود: وى، مصحف را به امیرمؤمنان، امام على بن ابى طالب(ع) سپرد و حضرت على(ع) در هنگام شهادت به امام حسن مجتبى(ع) واگذار نمود و امام حسن مجتبى(ع) در هنگام شهادت به امام حسین(ع) سپرد، سپس در دست اهلش باقى مى‏ماند تا این كه به صاحب امر سپرده شود.
ابوبصیر گفت: به راستى این ( كتاب شریف ) دانش فراوانى است.
امام باقر(ع) فرمود: اى ابا محمد، این مقدارى كه از مصحف برایت توصیف نمودم، تنها از ورق اول از دو ورق آن بود و هنوز چیزى از ورق دوم آن را برایت بیان نكردم و حتى حرفى از آن را نگفتم.(26)
آرى، مصحف فاطمه(س) آن چنان عظیم و كبیر است كه شكافنده علم اول و آخر، یعنى حضرت باقرالعلوم(ع)، پس از آن همه توصیف و تعریفى كه از آن به عمل آورده است، مى فرماید، تنها یك صفحه از این كتاب را برایت بیان كردم و هنوز چیزى از صفحه بعدى را آغاز نكردم!
با این بیان، تكلیف ما نیز روشن است، كه هرچه درباره این كتاب بى‏همتا بگوییم و یا بنویسیم نمى توانیم حق آن را ادا نماییم، پس بهتر است لب فروبسته و به همین مقدار كفایت كنیم.
امید است خداوند متعال ما را در فهم و درك علوم و معارف بلند محمد وآل محمد(ص) و شناخت حقانیت آنان توفیق عنایت كند وصاحب امر اول و آخر، یعنى حضرت حجت بن الحسن(ع) را از ما خشنود و خرسند گرداند.
پى‏نوشت‏ها
1. روضة الواعظین، فتال نیشابورى، ص 211.
2. مكاتیب الرسول، احمدى میانجى، ج 2، ص 51.
3.
4. بصائر الدرجات، ابوجعفرصفار قمى، ص 15؛ الكافى، ج 1، ص 24.
5. همان، ص 151.
6. دلائل الامامة، محمد بن جریر طبرى، ص 27.
7. بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمى، ص 174.
8. مكاتیب الرسول، احمدى میانجى، ج 11، ص 426.
9. اللمعة البیضاء، تبریزى انصارى، ص 200.
10. الكافى، شیخ كلینى،ج 11، ص 241.
11. همان، ص 240.
12. همان.
13. همان، ص 238.
14. همان، ص 241.
15. روضة الواعظین، فتال نیشابورى، ص 211؛ الخرائج و الجرائج، قطب الدین راوندى، ج 2، ص 894.
16. الكافى، شیخ كلینى، ج 1، ص 242.
17. مكاتیب الرسول، احمدى میانجى، ج 2، ص 87.
18. الكافى، شیخ كلینى، ج 1، ص 240.
19. بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمى، ص 181 و 189.
20. من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج‏4، ص 419 ؛ عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ج 1، ص 212.
21. الكافى، شیخ كلینى، ج 1، ص 239، بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمى، ص 152.
22. بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمى، ص 154.
23. همان، ص 17.
24. روضة الواعظین، فتال نیشابورى، ص 210.
25. بصائر الدرجات، ابوجعفر صفار قمى، ص 161.
26. دلائل الامامة، محمد بن جریر طبرى آملى، ص 27.