جمع بندی حساب و کتاب دقیق مالی در خانواده

با نام و یاد دوست

کارشناس بحث: استاد مجید

2). محمد بن يعقوب كلينى، الكافى، ج 1، ص 32.

3). همان، ج 2، ص 119.

4). كارنگى، دوروتى با همكارى ديل كارنگى، همان، ص 257.

با صلوات بر محمد آل محمد
با سلام وعرض ادب
مقاله جالبی در مورد« برنامه ریز» تو اینترنت دیدم گفتم برای شما هم ارسال کنم بخونید ،ان شا الله مورد استفاده قرار بگیرد:
اهمّیت،ضرورت و فوائد برنامه ریزی در اسلام (پدید آورنده : حجة الاسلام سید جواد حسینی )

[h=3]اصول برنامه ریزی[/h]برای برنامه ریزی بهتر برای کارهای زندگی روزمرّه و استفاده بهینه از زمان، ضروری است به اصول و قواعدی که ما را یاری می رساند به جدّ توجه داشته باشیم.
[h=4]1ـ توجه به کوچک ترین واحد زمان[/h]نوع نگرش به زمان گویای روشن استفاده از آن است، گاه در برنامه ریزی زمان را به صورت روز و هفته و ماه و سال می بینیم که این برنامه ریزی دقیقی نیست و منجر به هدر رفتن وقت و زمان می شود، گاه به صورت ریزتر ملاحظه می شود. در برنامه ریزی دقیق و ظریف باید کوچکترین واحد زمان را از ثانیه و لحظه و دقیقه مشخص کنیم.
برنامه ریزی دقیق و خوب یعنی نجات دادن و ذخیره سازی وقت در پرتو نگرش و توجّه به کوچکترین واحد زمان. می گویند: آیت اللّه آخوند ملّا علی همدانی برای وقت خود ارزش بسیار قائل بود حتی از فرصتهای کوتاه هم استفاده می کرد و معمولاً هر جا می رفت کتابی زیر بغلش بود.(29)
در شرح حال ابوریحان بیرونی آمده است: آنی از اشتغالات علمی غفلت نکرد و دسشن از تحریر و زبانش از تقریر و مغزش از فکر و چشمش از مطالعه فراغت نداشت یکی از دوستان ابوریحان در حال احتضار بر وی وارد شد. آن حکیم علم دوست و تشنه معرفت مسأله ای ریاضی از وی پرسید.
او گفت: «در این حال چه جای سؤال است حکیم گفت: وداع دنیا با علم به این مسأله بهتر است از وداع با جهل به آن او پاسخ سؤال را گفت و از نزد او خارج شد و در اثنای راه بود که ابوریحان از دنیا رفت.»(30)
علی(ع) فرمود: «انّ عمرک عدد انفاسک و علیها رقیبٌ یحصیها؛(31) عمرت همان (تعداد) شماره های نفس تو است که بر آن مراقبی گمارده شده است تا آن را شمارش کند.»
[h=4]2ـ اولویت بندی کارها[/h]کارهای روزانه ما سه گونه اند: الف: امور فوری و اهم ب: کارهای مهم و متوسط، ج: امور عادی و معمولی و غیر مهم. اگر کارها درست اولویت بندی شود در موضوعات جزئی و بی اهمّیت وقت صرف نمی شود بلکه برای وظائف اهم و مهم سرمایه گذاری می شود.
علی(ع) در این زمینه می فرماید: «من اشتغل بغیر المهم ضیّع الاهمّ؛(32) هر کس به چیزی که مهم نیست بپردازد، آنچه را که اهمّیت بیشتری دارد از دست می دهد.»
و در جای دیگر فرمود: «شرّ ما شغل به المرء وقته الفضول؛(33) بدترین چیزی که آدمی وقت خود را صرف آن می سازد، کارهای اضافی است.»
[h=4]3ـ صرفه جویی در زمان[/h]صرفه جویی یعنی جلوگیری از هدر رفتن وقت و بهره صحیح و کامل از زمان و وقت بردن است.
برای رسیدن به این امر لازم است سارقان وقت و زمان را شناسایی و مهار کنیم که اهم آنها از این قرار است.
[h=4]الف:تعارفات[/h]تعارفهای بیش از حد و نبودن شهامت نه گفتن نابودگر فرصت ها به شمار می رود. عامل ناتمام ماندن کارها به حساب می آیند.
[h=4]ب: تلفن های غیر ضروری[/h]تلفن و همراه، ابزار سودمندی است که حتی می تواند عامل صرفه جویی در وقت باشد ولی گفت و گوهای طولانی، حاشیه روی های بی مورد و حتی استفاده مکرّر از آن خصوصاً اِس و مس ها به خستگی روانی، تحلیل قوا، وقفه در کارها، و در نتیجه موجب هدر رفتن وقت و زمان می شود.
[h=4]ج: ملاقات هایی که بدون برنامه قبلی در محیط کار و یا جاهای دیگر واقع می شود[/h]د: خود محوری: هم باعث اتلاف وقت می شود از این جهت که از تفویض کار به دیگران خودداری می شود و هم سبب فشار عصبی و تنش های روانی می گردد.
[h=4]هـ: آماده نبودن لوازم[/h]لوازم مورد نیاز هر کاری را قبل از شروع کار آماده کنیم و گرنه باعث اتلاف وقت می شود.
[h=4]و: ارتباط با افراد ناباب[/h]از ارتباط با افرادی که با خودخواهی، بی توجهی و حماقت وقت انسان را می دزدند خودداری کنیم.
[h=4]ح: استفاده نبردن از بیکاری[/h]از زمان بیکاری ناخواسته همچون قرار گرفتن در صف ها...به نحو مناسب مانند مطالعه، حفظ شعر، قرآن و دعا...استفاده کنیم.
[h=4]ک: انرژی را تقسیم نکردن[/h]بسیاری از افراد در ساعات آغازین صبح انرژی بیش از حد مصرف می کنند و در ساعات باقیمانده بر اثر خستگی مفرط زمان را از دست می دهند.
رهرو آن نیست گهی تند و گهی خسته رودرهرو آن است که آهسته و پیوسته رود
[h=4]ل: فهرست کار را آماده نکردن[/h]هر شب کارهای فردای خود را فهرست کنیم و گرنه باعث اتلاف وقت می شود.
[h=4]م: عدم اولویت گذاری[/h]مشخص نبودن اولیت ها نیز سارق وقت است.(34)
چرا که بدون اولویت بندی وقت صرف موضوعات جزئی و بی اهمّیت خواهد شد و همین طور پشت گوش اندازی ها، میهمان ناخوانده، اطلاعات ناقص، خستگی و استرس و.... سارقان وقت هستند.
[h=3]4ـ برکت و توفیق[/h]در فرهنگ اسلامی در اصول برنامه ریزی به دو نکته مهم توجّه شده است که می تواند به عنوان یکی از اصول برنامه ریزی مطرح باشد.
[h=4]الف: برکت[/h]«برکت در حقیقت خیری است که در چیزی پایدار و همراه آن است، مانند برکت در نسل، که به معنای فراوانی نسل و فرزندان یا جاودانه ماندن نام به سبب آن است. برکت در غذا آن است که به طور مثال گروه زیادی با آن سیر شوند و برکت در وقت آن است که کاری در آن بگنجد که معمولاً در وقتی همانند آن نمی گنجد.»(35)
بر این اساس است که یک شب قدر برابر است با هزار ماه، و اعمال در آن شب از همین مقدار ثواب برخوردار است.
برای مراعات برکت، خوب است بدانیم انجام کارها و عمل در زمانهای مثل ماه رمضان، شب قدر، ماه مبارکی چون شعبان، رجب، عید، جمعه،...همراه با برکت است، قرآن خواندن، با وضو بودن، صله رحم، سحرخیزی، دوری از گناه، خوش خلقی و...می توانند عامل برکت عمر و وقت باشند.
بر عکس،گناه، بدنمازی و بی نمازی، ترانه گوش دادن، بودن سگ در منزل و... عامل بی برکتی وقت و عمر است.
[h=4]ب: توفیق[/h]توفیق الهی که به معنای ردیف شدن اسباب و وسیله کار و عدم مانع برای آن است در برنامه ریزی شدیداً مورد توجّه قرار می گیرد.
علی(ع) فرمود: «لاینفع اجتهاد بغیر توفیقٍ؛(36) تلاش (و برنامه ریزی) بدون توفیق فائده ندارد.»
درباره توفیق در روایات به این عناوین بر می خوریم:
1ـ توفیق عنایت و کمک است.
2ـ توفیق رحمت الهی است.
3ـ توفیق اولین نعمت است.
4ـ توفیق اساس سعادت است.
5 ـ پیشوایی چون توفیق نیست.
6ـ از توفیقات حفظ تجربه است.
7ـ عافیتی بالاتر از توفیق نیست.
8 ـ طاعت و بندگی جز با توفیق میسر نیست.
9ـ توفیق عقل را زیاد می کند و یاری می رساند.(37)
[h=3]نکات مهم در برنامه ریزی[/h][h=3]1ـ ظرافت و دقت[/h]در موفقیّت هر کاری، برنامه ریزی امکانات، تلاش و...لازم است امّا هیچ چیزی به اندازه برنامه ریزی دقیق در موفقیّت و انجام کارها مؤثر نیست.
علی(ع) می فرماید: «التّلطّف فی الحیلة اجدی من الوسیلة؛ ظرافت و دقّت در برنامه ریزی بهتر از امکانات است.»
قرآن کریم درباره اصحاب کهف که از خواب طولانی بیدار شدند یکی از آنها گفت: «اکنون یک نفر را با این سکه ای که دارید به شهر بفرستید تا بنگرد کدامین نفر از آنها غذای پاکتری دارند، از آن مقداری برای روزی شما بیاورد، امّا باید نهایت دقت را به خرج دهد و هیچ کس را از وضع شما آگاه نسازد، چرا که اگر آنها از وضع شما آگاه شوند سنگسارتان می کنند، یا به آیین خویش شما را باز می گردانند...»(38)
در این آیه هم از برنامه ریزی اصحاف کهف خبر داده و هم از دقّت و ظرافت کاری آنها در برنامه ریزی که باید از غذای پاک و حلال خریداری شود، و در رفت و آمدها مسئله امنیتی را مراعات کند و...این ها دقت ها و ظرافت های برنامه ریزی است.
[h=3]2ـ تفکر و تدبر[/h]برنامه ریزی خوب و عمیق و همه جانبه زاییده فکر خوب و ژرف اندیشانه است اگر کسی بخواهد برنامه ریزی خوبی داشته باشد باید در مورد آن کار، جوانب آن، عاقبت و آینده آن خوب فکر کند، البته از این نکته نیز غافل نشود که فکر زیاد و دقّت و عاقبت اندیشی بیش از حد انسان را دچار وسواس می کند.
علی(ع) فرمود: «الحیلة فائدة الفکر؛(39) چاره اندیشی حاصل اندیشیدن است.»
هر چیز چاره ای دارد
در زندگی انسان گاه انبوه مشکلات سر راه انسان سبز می شود که ممکن است انسان مأیوس شود و یا خود را در بن بست ببیند، ولی باید توجّه داشت که می توان با برنامه ریزی و چاره اندیشی کارها را سامان داد و گره ها را یکی پس از دیگری باز کرد.
علی(ع) فرمود: «لکلّ شی ءٍ حیلةٌ؛(40) هر چیزی چاره ای دارد.»
در قدیم گاهی برخی علما برای مطالعه در شب ها چراغ نداشتند با این حال برای مطالعه خویش برنامه داشتند، محدّث بزرگ سید نعمت اللّه جزایری می گوید:
ما در روشنایی ماه کتاب می خواندیم و من کتابهای کافیه و شافیه و الفیّه ابن مالک را حفظ می کردم و شبهایی که روشنایی ماه نبود کتابهایی را که حفظ کرده بودم از حفظ تکرار می کردم، در تابستان گاهی تا اذان صبح مطالعه می کردم و بعد اذان می خوابیدم آنگاه به تدریس می پرداختم.(41)
[h=3]3ـ مشورت[/h]مشورت و کمک گرفتن از نظرات و تجربیات دیگران اصل مهمی است در اسلام، خصوصاً در برنامه ریزی های گروهی، مشورت امر ضروری تر است چون هم باعث غنای برنامه ریزی می شود و هم عامل جذب و همکاری دیگران. علی(ع) زیبا فرموده، آنجا که می گوید: «من جهل وجوه الآراء اعیته الحیل؛(42) کسی که از آرای گوناگون آگاه نباشد(چاره اندیشی نتواند و) برنامه ریزی او را خسته خواهد کرد.»
قرآن صریحاً به پیامبر اکرم(ص) دستور می دهد، که در برنامه ریزی اجرای احکام و امورات با مردم مشورت کن.
«و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه؛(43) با آنها در کارها مشورت کن امّا هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکّل کن.»
چنانکه در جنگ بدر لشکر اسلام طبق فرمان پیامبراکرم(ص) می خواستند در نقطه ای اردو بزنند یکی از یاران حضرت به نام (حباب بن منذر) عرض کرد ای رسولخدا(ص) این محلی را که برای لشکرگاه انتخاب کرده اید طبق فرمان خداست که تغییر آن جایز نباشد و یا صلاحدید خود شما می باشد.
پیامبر(ص) فرمود: «فرمان خاصی در آن نیست، عرض کرد: اینجا به این دلیل و آن دلیل جای مناسبی برای اردوگاه نیست دستور دهید لشکر از این محل حرکت کند و در نزدیکی آب برای خود محلّی انتخاب نماید، پیغمبر نظر او را پسندید و مطابق رأی او عمل کرد.»(44)
[h=3]4ـ به هم نزدن برنامه[/h]برنامه ریزی وقتی ظریف و دقیق بود، باید با جدّیت تمام اجرا و عملی گردد به هیچ وجه اجازه ندهیم کارهای دیگر مانع انجام آن گردد. به این خاطره توجّه کنید.
یکی از دوستان شهید رجایی می گوید: در سال 52 یا 53، روزی به اتفاق رجایی برای خوردن ناهار قرار گذاشتیم وقتی به خیابان ولی عصر، سه راه شهید بهشتی رسیدیم. ناگهان رجایی گفت: «ماشین را نگهدارید!» ماشین را متوقف کردیم. گفتم چه شده است؟ گفت: بریم مسجد و نماز بخوانیم.
گفتم: رفقا منتظرند: گفت: واللّه من با خدای خود عهد کرده ام که همیشه قبل از نهار، نماز ظهر و عصر را بخوانم. قبل از شام، نماز مغرب و عشاء را، و قبل از صبحانه نماز صبح را بخوانم، و اگر یک روز این برنامه را ترک کردم به عنوان جریمه یک روز، روزه بگیرم. شما که راضی به جریمه شدن من نیستید.»(45)
معروف است که امام راحل، در پاریس در حال مصاحبه با خبرنگاران بودند وقتی متوجه وقت نماز می شود مصاحبه را قطع می کند و نماز را اقامه می کند.
و از آقای فرقانی یکی از اطرافیان امام راحل نقل شده که در روز رحلت آقا مصطفی فرزند برومند امام راحل برنامه ملاقات با فقیری را که بنا بود به او کمک شود ترک نکرد.
[h=3]5 ـ توکل و توسّل[/h]با همه برنامه ریزیهای دقیق در انجام کارها تکیه بر خدا باشد تا او توفیق را رفیق انسان سازد. علی(ع) فرمود: «لاینفع اجتهادٌ بغیر توفیق؛(46) تلاش (در کنار برنامه ریزی) بدون توفیق (الهی) سود نخواهد بخشید.(و به جایی نخواهد رسید).»
لذا قرآن کریم وقتی دستور مشاوره به پیامبر اکرم(ص) را می دهد، که در اجرای احکام دستورات الهی و برنامه ریزی آن با مردم مشورت کن می فرماید: «فاذا عزمت فتوکّل علی اللّه انّ اللّه یحبّ المتوکّلین؛(47) امّا هنگامی که (با برنامه ریزی) تصمیم گرفتی بر خدا توکّل کن زیرا خداوند متوکّلان را دوست می دارد.»
و همین طور توسّل به پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) در کنار برنامه ریزی و تلاش فراموش نشود.
_________________________________________________

[h=3]پی نوشت ها:[/h]نهج البلاغه، محمد دشتی، نامه 47، ص558.

2. . همان، حکمت 390، ص 724.
3. . کافی، کلینی، بیروت، دارصعب و دارالتعارف، 1401 ق، ج 5، ص87، ح 1.
4. . نهج البلاغه، حکمت 2، منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، قم دارالحدیث، ص 403 ح 4984.
5. . منتخب میزان الحکمه، ص 403، ح 4985.
6. . همان، ص 403، ح 4987.
7. . سوره والعصر، آیات 2 - 1.
8. . تفسیر فخر رازی، ج 32، ص 85 به نقل از تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیّه، ج 27، ص 296.
9. . منتخب میزان الحکمه، ص 371، تنبیه الخواطر.
10. . منتخب، ص 371، مکارم الاخلاق، ج 2، ص 364 ح 2661.
11. . منتخب میزان الحکمه، ص 371، ح 4597.
12. . بحار، محمد باقر مجلسی، دارالکتب الاسلامیه، ج 77، ص165، ح 2، منتخب میزان، ص 403.
13. . نهج البلاغه، حکمت، 118.
14. . بحار، ج 77، ص 165، ح 2.
15. . چهل مجلس، احمد دهقان، قم، انتشارات ناصر، 1382، ص254.
16. . همان.
17. . همان، ص 253.
18. . منتخب میزان الحکمه، ص 371، ح 4589.
19. . خصال صدوق، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1414 ق، ص253، ح 125.
20. . ره توشه راهیان نور، شماره 272، دفتر تبلیغات اسلامی، ص140.
21. . منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، سید حمیدحسینی، قم دارالحدیث، ج 1، ص 371 ح 4596.
22. . ره توشه، ص 140.
23. . منتخب میزان الحکمة، ص 403.
24. . ر.ک مجلّه مبلّغان، شماره 28، ص 39.
25. . چهل مجلس، احمد دهقان، قم، انتشارات ناصر، 1382ش، ص253.
26. . در آسمان معرفت، علّامه حسن زاده آملی، انتشارات تشیّع،1375، ص 19.
27. . فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر، شیخ عباس قمی(1359م( دوم، بوستان کتاب 1376 ش، ص 117.
28. . مهر و قهر، محمد رضا سبحانی نیا و سعید رضا علی عسکری،مرکز فرهنگی شهید مدرس، 1379ش،اصفهان، ص 50.
29. . اخلاق مرکز تدوین متون درسی، محمود اکبری، 1386، ص142.
30. . همان، ص 142، گوهر وقت، ص 146.
31. . منتخب میزان الحکمه، ص 371، ح 4589.
32. . میزان الحکمه، ح 14211.

33. . همان، ح 14210.
34. . نگاهی به: اخلاق 1 همان، ص 140، و ره توشه شماره 72، دفترتبلیغات اسلامی، ص 144.
35. . المیزان فی تفسیر القرآن، علّامه طباطبایی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ج 7، ص 381.
36. . منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، سید حمیدحسینی، ص 541، ح 6620.
37. . همان، ص 541، روایت 6616 تا روایت 6628 .
38. . فابعثوا احدکم بورقکم هذه الی المدینة فلینظر ایّها ازکی طعاماًفلیئتکم برزقٍ و لیتلطف ولایشعرنّ بکم احداً.)سوره کهف، آیه20 - 19).
39. . میزان الحکمه، محمدی ری شهری، دارالحدیث، ج 3، ح4498.
40. . همان، ح 4501.

41. . گوهر وقت، سید ابوالحسن مطلّبی،تهران سازمان تبلیغات اسلامی 1372، ص 155.
42. . میزان الحکمه، ج 3، ح 4502.

43. . سوره آل عمران، آیه 159.
44. . تفسیر المنار، ج 4، ص 200، به نقل از تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، 1370، ج 3، ص 143.
45. . قصه های معنوی، محمد رضا اکبری، انتشارات پیام عترت،دوم،1378، ص 42.
46. . منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، سید حمیدحسینی، قم، دارالحدیث، ص 541، ح 6620.

47. . سوره آل عمران، آیه 159.

سوال:
بنده طبق عادت قبلی ؛ بعد از ازدواج و بعد از وقفه ای اقدام به ثبت دقیق حساب و کتاب در امور مالی زندگی میکنم ، در این مسیر همسرم را هم وادار به این امر کرده ام با این هدف که به خرج ها واقف شویم و در صورت نیاز توانایی کنترل هزینه ها در مواجه ها با مسائل مختلف و یا پس انداز کردن منابع مالی را داشته باشیم .
حال درخواست بنده این است :
با توجه به حدیثی که همسرم از خواهرش در مذمت این امر و تاثیر آن در کم شدن برکت مال با حساب و کتاب دقیق ، نقل کرده است ؛ در این امر دچار تردید شده ام ( البته منبع و مشخصات حدیث برایم روشن نیست ولی شخص نقل کننده تا حد خوبی قابل اعتماد است ) ؛ دوستان عزیز لطفا در این مسیر با استفاده از توصیه های دینی ( سنت نبوی و یا احادیث ائمه بزرگوار ) بنده را راهنمایی فرمایید که کدام امر درست است ؟ ( حساب کتاب دقیق حتی در ثبت مقادیر صدقه و .... و یا عدم ثبت خرج و برج زندگی )

پاسخ:
سلام علیکم ورحمةالله
تنظيم بودجه از جمله راهکار هایی است که مورد توجه اسلام جهت بهبود وضعیت معاش خانواده می باشد.و در روایات نیز به آن اشاره شده که ذیلاً مطرح خواهد شد:
تنظيم بودجه عبارت است از: يك نقشه مشخص و يك برنامه منظم كه به شما كمك مي‏ كند تا از درآمد خود حدّاكثر استفاده را ببريد. بودجه‏ اي كه از روي عقل و تدبير تنظيم شده باشد، شما را به هدف و آرزوهاي خود در زندگي مي‏ رساند. وقتي شما از روي نقشه و حساب خرج كرديد و مخارج هر ماه را آخر همان ماه از نظر گذرانديد، خواهيد ديد كه براي هر چيز چه مبلغ پول داده‏ ايد و اگر بعضي مخارج در نظر شما زايد باشد، آن را حذف مي‏ كنيد تا اعتبارش به مصرف چيزهاي مهم و لازم برسد. اگر صورت حساب خرج ماهيانه را با دقت مرور نماييد، اين امر بهترين و صميمي‏ ترين دوست و مستشار اقتصادي شما بوده است و بي‌شك راهنماي خرج پس انداز شما خواهد بود.

عالمان علم اقتصاد معتقدند كه طرح و تنظيم بودجه هميشه بايد با حضور و همكاري همه اعضاي خانواده باشد. هم چنين هر چند وقت يك بار جلسه‏ اي تشكيل دهيد و در خصوص اوضاع اقتصادي و نقشه‏ هايي كه براي بهبود وضع خانواده در دست است، با اعضا خانواده صحبت كنيد. که این خود روح همكاري را در آنان تقويت كند. در اين صورت، آنان روي بيشتر توقعات خود قلم مي‏ كشند و از اينكه از بعضي چيزها محروم شده ‏اند، عصباني و بداخلاق نمي‏ شوند.(1)
امام باقر(ع) نيز در خصوص اهميت برنامه‏ ريزي در زندگي، آن را يكي از سه عامل نيل به كمال دانسته و فرموده‏ اند: «تمامي كمال در سه چيز است كه يكي از آن‏ها برنامه ريزي در باره معيشت است».(2)

امام صادق(ع) نيز رفق و لطافت در برنامه ريزي اقتصادي را بهتر از توسعه مالي دانسته، فرموده‏ اند: «رفق و لطافت در برنامه ريزي اقتصادي بهتر از توسعه مالي است».(3)
دليل اين امر نيز روشن است. هم چنان كه السي استاپلتون، كه يكي از بزرگترين متخصصان علم اقتصاد است و چندي مستشار اقتصادي تجارت‏خانه‏ هاي بزرگ بوده است، عقيده دارد كه غالب مردم وقتي پول شان زيادتر شد، خرج شان را بالا مي‏ برند و در نتيجه، باز با بي‏ پولي و كمبود دست به گريبان هستند.(4)
ولی نکته ای هم قابل توجه است که سخت گیری در این امر هم به صلاح زندگی نیست وشاید شیرینی زندگی را از انسان سلب نماید،لذا اگر به روایت هم توجه فرمایید تعبیر رفق و لطافت در برنامه ریزی را سفارش می نماید.
موفق باشید
__________________________________________________ __________
1). كارنگى، دوروتى با همكارى ديل كارنگى، آيين همسردارى، ترجمه مهستى شهلائى، ص 264.

2). محمد بن يعقوب كلينى، الكافى، ج 1، ص 32.

3). همان، ج 2، ص 119.

4). كارنگى، دوروتى با همكارى ديل كارنگى، همان، ص 257.