قرب الهي اينقدر قابل دل كندنه؟ چرا براي شيطان جذاب نبود؟

سوال: گاهي اوقات به ما گفته ميشه:چون شما نميتونين لذت قرب الهي رو بچشين، اينقدر راحت گناه ميكنين... تلاش كنين تا به قرب الهي برسين كه از تمامي نعمتهاي الهي برتراست ...بيان نعمتهاي مادي در قرآن تا به اين حد بيشتر از نعمت قرب الهي به اين خاطره كه درك مردم عادي از قرب الهي ناچيزه.
اما سوالي كه پيش مياد اينه كه اگه قرب الهي اينقدر خوب و جذابه، پس چطور شيطان توانست از اين قرب دل بكنه به خاطر غرور؟ آيا كسي كه اينچنين مقامي نزد خداوند داشته و تا به حد اين از وجود خدا و عظمتش به يقين رسيده بود (بر خلاف خيلي از ماها) گزينه ي جايگزين براش جذاب تر بوده؟
سوال دومي كه از اين موضوع برام پيش مياد اينه كه، كسي كه اينقدر با خداوند و عظمتش آشنايي داشته و جذابيت طاعت و عبادت خداوند رو خيلي شفاف تر از ما درك كرده، و از حكت خداوند و عذاب درك ناك خداوند آگاهي داشته، چطور حاضر ميشه جهاني بدون بعد زمان رو ترك كنه و مدتي در جهاني با ابعاد زمان، به كاري بپردازه كه نهايتش رو ميدونه دوزخ و عذاب سخت خداست؟

پاسخ:
قرب الهی جایگاهی است که در اثر اعمال و افعال اختیاری برای موجودات مختار بوجود می آید. همانطور که خداوند متعال محدود و متناهی نیست قرب به او نیز متناهی نخواهد بود و نهایت نخواهد داشت. اما تا زمانی که موجودات مختار( انسان و جن) زنده هستند و در دار دنیا وجود دارند و میتوانند تکالیف را انجام دهند، این جایگاه قابل ارتقا و تنزل است. در غیر اینصورت اختیار انسان زیر سوال میرود و انسان نتایج اعمال خود را نمی بیند. شيطان نیز که از طایفه جن بوده است با اختیار خود به قرب الهی رسید.
چنانچه در برخی روایات او هزار سال عبادت نمودو به واسطه همین عبادات به مقامی والا رسید . به صورتی که برخی ملائکه خیال میکردند که او از ملائکه است. اما در نهایت به خاطر تکبری که نمود از ان مقام سقوط نمود.[1]
البته از این موارد در تاریخ و در متون دینی چندین نمودنه دیگر هم ذکر شده است. بلعم باعورا در اثر عبادات به حدی رسیده بود که هر دعایی میکرد مستجاب میشد. اما او هم به خاطر حسادتی که به حضرت موسی ع نمود و تکبری که نسبت به او داشت از مقامش تنزل نمود.
«وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُون‏»[2]
همانطور که در این ایه شریفه بیان شده، خداوند می فرماید اگر ما میخواستیم به زور و اجبار او را رفعت و مقام بدهیم، میتوانستیم امااو خودش دوست داشت به دنبال هوای نفس خودش باشد و به همین دلیل سقوط کرد و ازمقامش دور شد.
بنابراین قرب الهی گرچه بسیار دلنشین است اما جلوی اختیار فرد را نمیگیرد. بر همین اساس روایاتی که بیان میکند ائمه و معصومین حقیقت گناه را می بیننند و از ان خودداری میکنند، ایرادی پیدا نمیکند زیرا اگرچه ایشان باطن گناه را می توانند ببینند اما این امر جلوی اختیار انان را نمیگیرد و انان به اختیار و اراده خود گناه نمیکنند.
در مورد سوال دوم نیز پاسخ این است که کسی که به مقام بالایی دست یافته تا زمانی که هنوز میتواند با اختیار خود ( زنده باشد یا مرده باشد ولی سنت حسنه یا سیئه ای از خود باقی گذارده باشد) مقامش را ارتقا ببخشد، میتواند با اعمال بد مقامش را از دست بدهد. علم به چیزی جلوی اختیار انسان را نمیگیرد و تنها یکی از مبادی عمل اختیاری مطابق با ان می تواند بشود. مثلا دکتری که خودش مضرات سیگار را به عینه مشاهده و آزمایش کرده و یقین دارد که سیگار برایش ضرر زیادی دارد، این شخص قطعا با کسی که تنها نتایج تحقیقات را شنیده تفاوت زیادی دارد. او به عینه مضرات سیگار را دیده است ولی ایا هیچ امکان ندارد که خود این پزشک برود و سیگار بکشد. ایا پیامبران که خود گناه را می دیدند نیمتوانستند گناه بکنند. حتی در مرحله حق الیقین نیز اختیار از انسان سلب نمیشود. انسان است و لغزش هایش گاه پیامبری لغزش میکند و زمانی ولو اندک از خداوند غافل میشود. همانطور که ادم و یونس و یوسف چنین کردند. البته گناه نکردند ولی لغزشی که کردند باعث شد مدتی از ان درجه ای که داشتند دور شوند. البته این در اثر قرارگرفتن در دنیا و فرو رفتن در مادیات و اقتضای تعلق روح به بدن مادی است. این بدن جسمانی به واسطه شهوت ( چه شهوت جنسی چه شهوت و میل به غذا) و غضب ممکن است هر لحظه غفلت کند و از خداوند غافل شده و از مقام خود تنزل نماید. به همین خاطر از پیامبر اکرم نقل شده که ایشان بارها میفرمود: خداوندا مرا به خودم وا مگذار. [3]یا هفتاد مرتبه استغفاری که حضرت بدون اینکه گناهی انجام داده باشند، در هر شبانه روز داشتند[4] به خاطر تاریکی هایی بود که در اثر بودن در دنیا و برخورد با ماده و انسانهای مادی نگر و نیز برطرف کردن حوائج جسم بر ایشان عارض میشد. لحظه ای که انسان از خداوند غافل میشود حجاب غفلت جلوی چشمان او را میگیرد و پرده ای میشود در مقابل عقلش. در این زمان او محاسبه نمیتواند بکند.