بررسی ادله موافقین و مخالفین ((شرط عدم ازدواج مجدد زوج)) در منابع اهل سنت

با سلام و عرض ادب

یکی از شرایط صحت شرط ضمن عقد، عدم تنافی آن با حکم شارع مقدس می باشد؛ لذا در روایت نبوی صلی الله علیه وآله که مضمون آن در منابع شیعه و سنی واحد است می خوانیم: «الْمُؤْمِنُونَ‏ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ إِلَّا مَا أَحَلَّ حَرَاماً أَوْ حَرَّمَ‏ حَلَالًا»؛[1] و یا:«والمسلمون على شروطهم إلا شرطا حرم حلالا أو حل حراما».

در اینکه شرط عدم ازدواج از سوی مرد، آیا شرطی است که حلال الهی را حرام می نماید که در نتیجه چنین شرطی باطل باشد، و یا اینکه خیر؟ مساله ای است که فقهای مذاهب در آن اختلاف نموده اند.

در منابع فقهی و روایی شیعه حکم به بطلان چنین شرطی شده است هر چند که مشهور فقها قائل به بطلان شرط و صحت چنین عقدی می باشند.

در فقه اهل سنت نیز در این مساله اختلاف شده است. در کتاب فقه السنة[2] در رابطه با این مساله و مسائل نظیر آن آمده است:[3]

شروط ضمن عقد نکاح به سه صورت است:
1) شروطی که واجب است بر طبق مقتضای آن عمل گردد. این شروط، شروطی اند که منطبق بر مقتضای عقد می باشند.
2) شروطی که واجب العمل نمی باشند، هرچند که این شروط موجب بطلان عقد نیز نمی شوند.
3) شروطی که در آن نفعی برای زن است؛ همچون شرط عدم ازدواج با زن دیگری.

در رابطه با صورت سوم، ابوحنیفه و شافعی و کثیری از اهل علم قائل به صحت عقد و ملغی بودن چنین شرطی اند. وگروهی دیگر[4] قائل به وجوب وفا نسبت به چنین شرطی اند.

استدلال گروه اول اینچنین است:

1) أن رسول الله صلى الله عليه وآله و سلم قال: (المسلمون على شروطهم، إلا شرطا أحل حراما أو حرم حلالا)؛ وچنین شرطی، شرطی است که حلال الهی را حرام نموده است.

2 ) وقوله صلى الله عليه وآله وسلم: (كل شرط ليس في كتاب الله فهو باطل وان كان مائة شرط).[5] وچنین شرطی در کتاب خدا وجود ندارد و شرع چنین اقتضایی را ندارد.
3) قالوا: إن هذه الشروط ليست من مصلحة العقد ولا مقتضاه،این شرط منطبق بر مصلحت و مقتضای عقد نمی باشد.

استدلال قائلین به قول دوم نیز چنین است:

1) يقول الله تعالى: (يا أيها الذين آمنوا أوفوا بالعقود).
2) وقول رسول الله صلى الله عليه وسلم (المسلمون على شروطهم).
3) روى البخاري ومسلم وغيرهما عن عقبة بن عامر أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: (أحق الشروط أن يوفى به ما استحللتم به الفروج) ؛ سزاوار ترین شروطی که بدان وفا می شود، همان است که فرجهای خویش را بدان حلال می نمائید.[6]
4) (مقاطع الحقوق عند الشروط و لک ما شرطت)؛[7]حقوق شروط را محدود می نماید و تو راست آنچه شرط نمودی.[8]

در اثری که از اثرم که البته درمنابع روایی معتبر تفصیل آن نیامده است، از عمر آمده است: «روى الاثرم بإسناده: أن رجلا تزوج امرأة وشرط لها دارها، ثم أراد نقلها، فخاصموه إلى عمر بن الخطاب فقال لها شرطها (مقاطع الحقوق عند الشروط).[9]اثرم روایت می کند که : مردی با زنی ازدواج کرد، و مسکن وی در شهر خودش شرط گذاشته شد. سپس تصمیم گرفت که آن زن را به جای دیگری ببرد. در این مورد اختلاف نمودند و نزد عمر رفتند. عمر گفت: این زن مستحق رعایت شرطش می باشد؛ زیرا حقوق بواسطۀ شروط محدود می گردد.

به هر حال استدلال بر مساله بر اساس استناد به این روایات و نقلیات است، که ترجیح یکی بر دیگری بر اساس استنباط فقهی فقهای مذاهب است. البته در فقه اهل بیت علیهم السلام روایات صحیح السندی دال بر بطلان چنین شرطی آمده؛ هر چند که در یک روایت[10] آمده است که بر طبق شرط عمل گردد.

موفق باشید.

با سلام و عرض ادب

روایت موثقه[1] است و متن آن اینچنین است:

«عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مَنْصُورٍ بُزُرْجَ‏ عَنْ عَبْدٍ صَالِحٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ رَجُلًا مِنْ مَوَالِيكَ تَزَوَّجَ امْرَأَةً ثُمَّ طَلَّقَهَا فَبَانَتْ مِنْهُ فَأَرَادَ أَنْ يُرَاجِعَهَا[2] فَأَبَتْ عَلَيْهِ إِلَّا أَنْ يَجْعَلَ لِلَّهِ عَلَيْهِ أَنْ لَا يُطَلِّقَهَا[3] وَ لَا يَتَزَوَّجَ عَلَيْهَا فَأَعْطَاهَا ذَلِكَ ثُمَّ بَدَا لَهُ فِي التَّزْوِيجِ بَعْدَ ذَلِكَ فَكَيْفَ يَصْنَعُ فَقَالَ بِئْسَ مَا صَنَعَ وَ مَا كَانَ يُدْرِيهِ مَا يَقَعُ فِي قَلْبِهِ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ[4] قُلْ لَهُ فَلْيَفِ لِلْمَرْأَةِ بِشَرْطِهَا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ الْمُؤْمِنُونَ عِنْدَ شُرُوطِهِمْ‏».[5]

منصور بن بزرج‏ گويد: به امام كاظم عليه السلام گفتم: مردى از شيعيان شما با زنى ازدواج كرد سپس او را طلاق داد و آن زن از وى جدا شد. مرد تصميم دارد كه به زن رجوع كند ولى زن نمى‏پذيرد مگر با اين شرط كه مرد نذر كند كه زن را طلاق ندهد و با داشتن وى همسرى ديگر نگيرد. مرد هم اين نذر را براى زن كرد بعداً قصد مى‏كند كه ازدواج كند چگونه و چه بايد بكند؟ حضرت فرمود: كار بدى‏ كرده است او چه مى‏داند كه در آينده چه تصميمى مى‏گيرد؟ به او بگو كه به شرطش نسبت به زن عمل كند چون رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: مؤمنان پايبند به شرطها و تعهّدهايشان هستند.

موفق باشید.