جمع بندی خسیس بودن

کارشناس بحث: استاد سینا

[=microsoft sans serif]یکی از خصوصیاتی که در آموزه های اسلام به ما سفارش شده سخاوته. در واقع میشه گفت سخاوت حد میانه ی بخل وخسیسی و اسراف وتبذیر هست.
به ما سفارش شده که در حد تعادل باشیم نه افراط و تفریط .

والبته اون نیرویی که ما را در حال تعادل نگه میداره نیروی عقله.چرا که نیروی عقل میتونه خیر وخوبی سخاوت وعوارض بخل وخساست را به انسان گوشزدکنه وهمین امر ما را در دفع این رذیله ی اخلاقی کمک میکنه.

همیشه عمل ما بازتاب نگاهمون هست هرجا نگاه زیبا باشه عمل هم زیبا میشه هرجا نگاه دقیق باشه عمل هم دقیقه وهرجا نگاه ما به مسائل نازیبا باشه عمل هم طبیعتا زشته.
اگر کمی نگاهمون را عوض کنیم وبا بینش توحیدی به همه چی نگاه کنیم می بینیم مالک اصلی خداست وما امانت دار خدائیم حالا همین خدای خوب دستورش اینه که نه اسراف کنیم ونه بخل بورزیم پس چقدر زیباست که پیشنهاد مالک اصلی را خوب گوش کنیم وازش تبعیت کنیم .لازمه باور کنیم که راه رسیدن به سعادت تبعیت از دستورات خداست.

اگه عمیق بخواهیم ریشه یابی کنیم ریشه ی بخل برمیگرده به ضعف شناخت خدا وباور به خدا.

[=microsoft sans serif]در كتاب «فقه الرضا» آمده است:

«ايّاكُمْ وَ البُخْلَ فَانَّهَا عَاهَةٌ لاتَكُونُ في حُرٍّ وَ لا مُؤمِنٍ انَّها خِلافُ الايمانِ؛

از بخل بپرهيزيد؛ زيرا «بخل» آفتى است كه در انسان آزاده و با ايمان هرگز نخواهد بود، «بخل» خلاف ايمان است».

بحارالانوار، جلد 75، صفحه 346.[=microsoft sans serif]

از این روایت میتونیم بفهمیم که گاهی ضعف عقیده وایمان ما را به بخل میکشونه.اگه انسان یقین داشته باشه که خداوند ریشه ی تمام خیرات وبرکتهاست وبه وعده های الهی ایمان واقعی داشته باشه میتونه درک کنه که وقتی خداوند پاداش چندین برابری واسه انفاق در نظر میگیره این یه وعده ی حتمی هست اون موقع با این باوروایمان، انسان راحت تر میبخشه پس لازمه این باور را در خودمون تقویت کنیم بارها وبارها به خودمون متذکر بشیم وبه یاد بیاریم تا در وجودمون ملکه بشه.

[=microsoft sans serif]امام اميرمؤمنان على عليه السلام مى‏ فرمايند:

«البُخْلُ بِالمَوجُودِ سُوءُ الظَنِّ بِالمَعْبُودِ؛

بخل ورزيدن نسبت به آنچه انسان دارد، به خاطر سوء ظن به خداست.

[=microsoft sans serif]غررالحکم و درر الکلم،ص459[=microsoft sans serif]

پس لازمه گمان خوب نسبت به خدا داشته باشیم تا این گمان مانع بخل ورزیدنمون بشه.

[=microsoft sans serif]وقتی به نعمتهایی که خداوند به ما بخشیده خوب نگاه کنیم می بینیم که خیلی از اون نعمتها از حد نیاز ما بیشترهستند وهمین امر میتونه یه دلیلی باشه برای این که دیگران را هم در این نعمتها سهیم بدونیم.این نوع نگاه هم میتونه عامل کمک کننده ای باشه در تشویق ما به بخشش ودوری از بخل.

بعضی وقتها بعضی آدمها فکر می کنن بخل راه ووسیله ی رسیدن به بی نیازیه یعنی از طریق بخل ورزیدن قصد دارند مالشون را از دست ندن فکر میکنند بخشش وانفاق، مالشون را کم میکنه اینم یکی دیگه از دلایل بخله پس راهش اینه که این نوع افکار را ازخودمون دور کنیم وبه یقین برسیم که با انفاق مالمون کم نمیشه وبا بخل هم زیاد نمیشه.

درمان رذائل اخلاقی هم علمیه وهم عملی.یعنی هم باید عوارض وآثار سوء رذیله را بدونیم وهم عملا بسم الله بگیم برای اقدام.

باید هم نسبت به عوارض وعذابهای بخل آگاه باشیم وهم نسبت به آثار وثواب اخروی سخاوت.

لازمه عوارض بخل را بدونیم تا با یه حساب دو دوتا چهارتا، تا ته خط بریم.

[=microsoft sans serif]آدم بخیل آرامش نداره.[=microsoft sans serif]

[=microsoft sans serif] در حديثى از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده است:

«اقَلُّ النّاسِ راحَةً الْبَخيلُ؛ آرامش و آسايش بخيل از تمام مردم كمتر است».

(من‏ لایحضره‏الفقیه، ج‏4، ص‏394)[=microsoft sans serif]
[=microsoft sans serif]
بخل باعث بدنامی و لعن و نفرین مردم میشه [=microsoft sans serif]

[=microsoft sans serif]اميرمؤمنان على عليه السلام فرمودند: «بِالْبُخْلِ تَكْثُرُ المَسَبَّةَ؛ به خاطر بخل، بدگويى و دشنام مردم زياد مى‏ شود».

میزان الحکمه ج 1 ص 505[=microsoft sans serif]

[=microsoft sans serif]بخل آبروی انسان را میبره.[=microsoft sans serif]
[=microsoft sans serif]
الإمامُ الرِّضا عليه السلام می فرمایند :

البُخلُ يُمَزِّقُ العِرْضَ بخل آبروی انسان را بر باد می دهد.

میزان الحکمه ج1 ص505 .
[=microsoft sans serif]
رَسُولُ اللَهِ صَلَّى اللَهُ عَلَيْهِ وَ ءَالِهِ وَ سَلَّمَ می فرمایند:

إنَّ السَّخَآءَ شَجَرَةٌ مِنْ أَشْجَارِ الْجَنَّةِ، لَهَا أَغْصَانٌ مُتَدَلِّيَةٌ فِى الدُّنْيَا؛ فَمَنْ كَانَ سَخِيًّا تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا، فَسَاقَهُ ذَلِكَ الْغُصْنُ إلَى الْجَنَّةِ.
وَ الْبُخْلُ شَجَرَةٌ مِنْ أَشْجَارِ النَّارِ، لَهَا أَغْصَانٌ مُتَدَلِّيَةٌ فِى الدُّنْيَا؛ فَمَنْ كَانَ بَخِيلًا تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا، فَسَاقَهُ ذَلِكَ‏
« حضرت رسول الله صلّى الله عليه و آله و سلّم می فرمایند: سخاوت درختى است از درختان بهشت كه شاخه‏هائى دارد كه همه در دنيا آويزان شده‏اند؛ و بنابراين هر كس با سخاوت باشد، خود را به شاخه اى از شاخه هايش آويزان كرده است، و آن شاخه او را بسوى بهشت مى‏كشد.
و بخل درختى است از درخت‏هاى آتش كه شاخه‏هائى دارد كه همه در دنيا آويزان شده‏اند؛ و هر كس بخيل باشد خود را به شاخه اى از شاخه هايش آويزان كرده است، و آن شاخه او را بسوى آتش خواهد كشيد.»

«أمالى» طوسى، جزء 17، طبع سنگى، ص 302

بخل عوارض وآثار سوء مادی ومعنوی دیگه ای هم داره که در کلام معصومین علیهم السلام اومده وما با توجه به اونها میتونیم از زشتی این رذیله ی اخلاقی باخبر بشیم.

روان شناسان خساست را یک نوع مشکل «روانی» می دانند چون معتقدند افراد مبتلا به این اختلال روحی- روانی در همه رفتارهایشان دچار خست و امساک هستند؛
حتی در ابراز احساسات و نشان دادن محبتشان به همسر، فرزندان و اقوام نزدیک.
با دوستان و آشنایان قطع رابطه نکنید؛ این راه چاره نیست.
با حفظ تعادل در رفت و آمدها این مشکل به تدریج برطرف خواهد شد.

امام رضا (ع) فرمود: ثروت، انباشته نمی‌گردد مگر با یكی از پنج خصلت: بخیل بودن، آرزوی طول و دراز داشتن، حریص بر دنیا بودن، قطع صله رحم كردن، آخرت را فدای دنیا كردن.

[=microsoft sans serif]یکی از نشونه های آدم بخیل اینه که دائما عذر وبهونه میاره تا چیزی نبخشه.خوب کافیه وقتی دارید عذر می تراشید یه لحظه فقط یه لحظه فکر کنید ووجدانتون را حاکم وهمون لحظه بر خلاف پیشنهاد نفستون عمل کنید.وبه عذر وبهانه های نفس گوش ندید.هرچی میگه برخلافش عمل کنید.البته این کار نیاز به تمرین داره ولی با استمرار شدنیه.

بعضی وقتها به بسته های پیشنهادی شیطان زود گوش میدیم .لازمه بدونیم واسه هر پیشنهاد نفس، یه پیشنهاد دیگه ای هم وجود داره که حداقل میتونیم بهش فکر کنیم.

رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‏فرمايند:
«الرِّجَالُ ارْبَعَةٌ سَخىٌ وَ كَريمٌ وَ بَخيلٌ وَ لَئيمٌ، فَالسَّخىُ الذّي يَأْكُلُ وَ يُعْطِىَ و الكَريمُ الّذى لايَأْكُلُ وَ يُعطِىُ وَ البَخيلُ الّذى يَأكُلُ و لايُعطِىُ وَ اللّئيمُ الّذى لايَأكُلُ و لايُعطِىُ؛

افراد چهار دسته هستند: بعضى سخى هستند و بعضى كريم و بعضى بخيل و بعضى لئيم؛ سخى كسى است كه از اموالش هم خود استفاده مى‏كند و هم به ديگران مى‏ بخشد و كريم كسى است كه خودش نمى‏ خورد و به ديگران مى‏ بخشد و بخيل كسى است كه (فقط) خودش مصرف مى‏ كند و به ديگران نمى ‏بخشد و لئيم كسى است كه نه خودش مى‏خورد و نه به ديگران مى‏ بخشد».

بحار الانوار،ج 68،ص‏356.

براى درمان بيماريهاى اخلاقى همانند بيماريهاى جسمانى بايد به سراغ ريشه ‏هارفت؛ زيرا تا ريشه‏ ها نخشكند، بيمارى همچنان وجود داره.
انگیزه های بخل هم متعدد هست پس لازم با یه سرچ در وجود خودمون انگیزه ی بخیل بودنمون را پیدا کنیم وبعد دنبال رفعش باشیم. ممکنه ریشه ی بخل علاقه به شهوات دنیایی باشه پس اینجا لازمه با دنیاخواهی مبارزه کنیم.یعنی پول ومال را برای خودمون جمع می کنیم تا از طریق اونها به لذات دنیایی برسیم خوب اینجا لازمه برای تعدیل شهوات دنیایی اقدام کنیم.

گاهی بخلمون به خاطر آرزوهاى بلندهست اینجا هم لازمه به ناپايدارى دنيا و قطع آمال و آرزوها توجه کنیم .

گاهی هم به خاطر، عشق و علاقه به فرزندان و ثروت اندوزى براى آينده اونهاست؛ در حالى كه لازمه بدونیم خداوند روزى اونها را تضمين كرده.

برای بخشش به دیگران لازمه از کم شروع کنیم وهر بار میزان بخشش خود به دیگران را اضافه کنیم وبا صبوری واستمرار به دنبال ملکه کردن این صفت در وجود خودمون باشیم.

[=Times New Roman]حدیث: پیامبر صلّی الله علیه و آله: [=Times New Roman]خداوند خرج کردن را دوست دارد و با سخت خرج کردن دشمن است. پس انقاق و اطعام کن و به ثروت اندوزی مپرداز که کسب ثروت تو را به سختی می‌اندازد
انشاءالله که در خسیس نبودن موفق باشید

سوال:
یکی از خصوصیت های بد من خسیسی است که به شدت ناراحت این موضوع هستم.
برای درمان خسیسی چه راه کار هایی را پیشنهاد میدهید.

پاسخ:

یکی از خصوصیاتی که در آموزه های اسلام به ما سفارش شده سخاوته. در واقع میشه گفت سخاوت حد میانه ی بخل وخسیسی و اسراف وتبذیر هست.
همیشه عمل ما بازتاب نگاهمون هست هرجا نگاه زیبا باشه عمل هم زیبا میشه هرجا نگاه دقیق باشه عمل هم دقیقه وهرجا نگاه ما به مسائل نازیبا باشه عمل هم طبیعتا زشته.
اگر کمی نگاهمون را عوض کنیم وبا بینش توحیدی به همه چی نگاه کنیم می بینیم مالک اصلی خداست وما امانت دار خدائیم حالا همین خدای خوب دستورش اینه که نه اسراف کنیم ونه بخل بورزیم پس چقدر زیباست که پیشنهاد مالک اصلی را خوب گوش کنیم وازش تبعیت کنیم .لازمه باور کنیم که راه رسیدن به سعادت تبعیت از دستورات خداست.

اگه عمیق بخواهیم ریشه یابی کنیم ریشه ی بخل برمیگرده به ضعف شناخت خدا وباور به خدا.گاهی ضعف عقیده وایمان ما را به بخل میکشونه.اگه انسان یقین داشته باشه که خداوند ریشه ی تمام خیرات وبرکتهاست وبه وعده های الهی ایمان واقعی داشته باشه میتونه درک کنه که وقتی خداوند پاداش چندین برابری واسه انفاق در نظر میگیره این یه وعده ی حتمی هست اون موقع با این باوروایمان، انسان راحت تر میبخشه پس لازمه این باور را در خودمون تقویت کنیم بارها وبارها به خودمون متذکر بشیم وبه یاد بیاریم تا در وجودمون ملکه بشه.

امام اميرمؤمنان على (عليه السلام) مى‏ فرمايند:
«البُخْلُ بِالمَوجُودِ سُوءُ الظَنِّ بِالمَعْبُودِ؛
بخل ورزيدن نسبت به آنچه انسان دارد، به خاطر سوء ظن به خداست.(1)

پس لازمه گمان خوب نسبت به خدا داشته باشیم تا این گمان مانع بخل ورزیدنمون بشه.

بعضی وقتها بعضی آدمها فکر می کنن بخل راه ووسیله ی رسیدن به بی نیازیه یعنی از طریق بخل ورزیدن قصد دارند مالشون را از دست ندن فکر میکنند بخشش وانفاق، مالشون را کم میکنه اینم یکی دیگه از دلایل بخله پس راهش اینه که این نوع افکار را ازخودمون دور کنیم وبه یقین برسیم که با انفاق مالمون کم نمیشه وبا بخل هم زیاد نمیشه.

درمان رذائل اخلاقی هم علمیه وهم عملی.یعنی هم باید عوارض وآثار سوء رذیله را بدونیم وهم عملا بسم الله بگیم برای اقدام.

باید هم نسبت به عوارض وعذابهای بخل آگاه باشیم وهم نسبت به آثار وثواب اخروی سخاوت.

لازمه عوارض بخل را بدونیم تا با یه حساب دو دوتا چهارتا، تا ته خط بریم.

آدم بخیل آرامش نداره.

در حديثى از رسول خدا (صلى الله عليه و آله) نقل شده است:

«اقَلُّ النّاسِ راحَةً الْبَخيلُ؛ آرامش و آسايش بخيل از تمام مردم كمتر است».(2)

بخل باعث بدنامی و لعن و نفرین مردم میشه
اميرمؤمنان على (عليه السلام) فرمودند: «بِالْبُخْلِ تَكْثُرُ المَسَبَّةَ؛ به خاطر بخل، بدگويى و دشنام مردم زياد مى‏ شود».(3)

بخل آبروی انسان را میبره.
الإمامُ الرِّضا (عليه السلام) می فرمایند :
البُخلُ يُمَزِّقُ العِرْضَ بخل آبروی انسان را بر باد می دهد.(4)

یکی از نشونه های آدم بخیل اینه که دائما عذر وبهونه میاره تا چیزی نبخشه.خوب کافیه وقتی دارید عذر می تراشید یه لحظه فقط یه لحظه فکر کنید و وجدانتون را حاکم وهمون لحظه بر خلاف پیشنهاد نفستون عمل کنید.وبه عذر وبهانه های نفس گوش ندید.هرچی میگه برخلافش عمل کنید.البته این کار نیاز به تمرین داره ولی با استمرار شدنیه.

البته بخل درجات ومراتبی داره که از کم شروع میشه تا مراتب سخت وخطرناک.والبته نوع بخل هم متفاوته گاهی در امور مادیه وگاهی معنوی.

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) مى‏فرمايند:
«الرِّجَالُ ارْبَعَةٌ سَخىٌ وَ كَريمٌ وَ بَخيلٌ وَ لَئيمٌ، فَالسَّخىُ الذّي يَأْكُلُ وَ يُعْطِىَ و الكَريمُ الّذى لايَأْكُلُ وَ يُعطِىُ وَ البَخيلُ الّذى يَأكُلُ و لايُعطِىُ وَ اللّئيمُ الّذى لايَأكُلُ و لايُعطِىُ؛

افراد چهار دسته هستند: بعضى سخى هستند و بعضى كريم و بعضى بخيل و بعضى لئيم؛ سخى كسى است كه از اموالش هم خود استفاده مى‏كند و هم به ديگران مى‏ بخشد و كريم كسى است كه خودش نمى‏ خورد و به ديگران مى‏ بخشد و بخيل كسى است كه (فقط) خودش مصرف مى‏ كند و به ديگران نمى ‏بخشد و لئيم كسى است كه نه خودش مى‏خورد و نه به ديگران مى‏ بخشد».(5)

ممکنه ریشه ی بخل علاقه به شهوات دنیایی باشه پس اینجا لازمه با دنیاخواهی مبارزه کنیم.یعنی پول ومال را برای خودمون جمع می کنیم تا از طریق اونها به لذات دنیایی برسیم خوب اینجا لازمه برای تعدیل شهوات دنیایی اقدام کنیم.

گاهی بخلمون به خاطر آرزوهاى بلندهست اینجا هم لازمه به ناپايدارى دنيا و قطع آمال و آرزوها توجه کنیم .
گاهی هم به خاطر، عشق و علاقه به فرزندان و ثروت اندوزى براى آينده اونهاست؛ در حالى كه لازمه بدونیم خداوند روزى اونها را تضمين كرده.
برای بخشش به دیگران لازمه از کم شروع کنیم وهر بار میزان بخشش خود به دیگران را اضافه کنیم وبا صبوری واستمرار به دنبال ملکه کردن این صفت در وجود خودمون باشیم.

منابع:
1.غررالحکم و درر الکلم،ص459
2.(من‏ لایحضره‏الفقیه، ج‏4، ص‏394)
3.میزان الحکمه ج 1 ص 505
4.میزان الحکمه ج1 ص505 .
5.بحار الانوار،ج 68،ص‏356.