تکلیف احادیث ضعیف چیست؟
تبهای اولیه
سلام
اگر حدیثی در یک مورد وارد شده بود و این حدیث ضعیف بود.اما خلاف قرآن و عقل و سایر احادیث(چه صحیح یا ضعیف) و اجماع نبود.تلکیف این حدیث چیست؟ آیا باید به آن عمل شود؟؟
نظر شخصی:
از نظر عقل باید به این حدیث عمل شود چون اگر به آن عمل شود ضرری نمی کنیم،چون خلاف عقل و اجماع و سنت و قرآن نیست اما اگر به آن عمل نکنیم ممکن است این حدیث از معصوم صادر شده باشد و ما ضرر کنیم.و این استدلال موافق این حدیث است که:
قلت لابي عبد الله (ع) جعلت فداك يأتينا الرجل من قبلكم يعرف بالكذب فيحدث بالحديث فنستبشعه فقال أبو عبد الله (ع) يقول لك اني قلت الليل انه نهار والنهار انه ليل قلت لا قال فان قال لك هذا اني قلته فلا تكذب به فانك انما تكذبني
به امام صادق (ع) گفتم : فدایتان شوم ، شخصی از نزد شما می آید که به کذب و دروغ گویی معروف است و از شما حدیث روایت می کند و ما نسبت به او اکراه داریم . پس امام صادق (ع) فرمود : آیا می گوید که من گفته ام شب روز است و یا روز شب است ؟ گفتم : خیر . فرمود : حتی اگر گفت که من آن را گفته ام ، آن را تکذیب نکن که اگر تکذیب کنی بدرستی که مرا تکذیب کرده ای
مختصر بصائر الدرجات للحسن بن سليمان الحلي ص 76 وفي طبعة أخرى ص 234
احمد بن محمد بن عیسی : ثقه . خلاصة الاقوال الحلی ص 61
الحسین بن سعید : ثقه . رجال الطوسی ص 355 شماره 5257
محمد بن خالد البرقی : ثقه . رجال الطوسی ص 363 شماره 5391
عبد الله بن جندب : ثقه . رجال الطوسی ص 340 شماره 5059
سفیان بن السمط : ثقه . رجال الطوسی ص 220 شماره 2926
آیا این مطلبی که بیان کردم صحیح است؟ و تکلیف احادیث ضعیفی که خلاف قرآن و حدیث و اجماع و عقل نیست،چیست؟
[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif]برخی کاربردهای حدیث ضعیف عبارتاند از:
[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif]1ـ نقشآفرینی در ایجاد تواتر و استفاضه[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif] تواتر یا استفاضه از اخبار ضعیف هم میتواند به وجود بیاید و صحّت حدیث در تواتر و استفاضه شرط نیست. در تواتر تنها یقین و قطع، ملاک است که در اثر فراوانی و تراکم ظنون به وجود میآید. در خبر مستفیض، که در درجهای پایینتر از متواتر قرار دارد، نیز در اثر گرد آمدن ظنون گوناگون، ظنّی اطمینانی به وجود میآید که از ظنّهای معمولی بالاتر است؛ به بیان دیگر، نگاه در استفاضه و تواتر، نگاهی مجموعی است، نه فردی؛ و قرار گرفتن چند حدیث، هر چند ضعیف، در کنار هم، به ایجاد تواتر و استفاضه میانجامد.
[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif]2ـ ایجاد احتمالات در افق مسائل علمی[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif] مضمون خبر ضعیف، چه در گسترۀ عقاید و چه در گسترۀ احکام و ...، میتواند احتمالاتی ایجاد کند و به مطالبی جلب نظر کند که رسیدن به این احتمالات، بدون وجود این اخبار، ممکن نیست. باید دانست که فایدۀ حدیث ضعیف در مسائل علمی از رأی و نظر یکی از عالمان کمتر نیست. مراد از احتمال در اینجا، احتمال صدور حدیث نیست، بلکه تصوّر محتوا و درک حقیقت مسائل علمی است.
[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif]3ـ شاهد جمع در روایات متعارض[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif] در جمع میان اخبار متعارض، گاه به فهم بشری و احتمالات علمی بسنده میشود که در اصطلاح به آن جمع تبرعی و بدون دلیل گفته میشود که این جمع، معتبر نیست؛ چرا که جمع در صورتی پذیرفته میشود که شاهدی داشته باشد. از طرفی در شاهد جمع نیز صحّت شرط نیست و میتوان از حدیث ضعیف نیز بهره برد.
[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif]4ـ نظامسازی اندیشگی و فکری[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif] برای ایجاد یک نظام فکری، نخست باید ارکان و پایههایی متقن و استوار داشت. در بحث نظامسازی در حوزههای مختلف دینی، این ارکان را میتوان با بهرهبرداری از منابع مطمئن، چون اخبار معتبر، بنیان نهاد. امّا گاه این ارکان برای هماهنگی و داشتن ارتباط با یکدیگر به یکسری نقاط اتّصال نیاز دارند که در عین سازواری با هندسۀ کلی ارکان، پیوندی میان آنها ایجاد کند. احادیث ضعیف در حوزههای دینی میتوانند چنین نقشی ایفا کنند.
[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif]5ـ شناخت حقایقی که تصورشان موجب تصدیق آنها میشود.[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif]گاه در روایات ائمۀ اهل بیت که سندی ضعیف دارند، شاهد برخی استدلالها و سخنان برهانی هستیم. با بررسی دقیق و شناخت استدلال و برهانهایی از این دست میتوان از آنها بهرهبرداری کرد؛ زیرا بیشک ارزش و اعتبار سخنانی از این دست، از سخنان دیگر اندیشوران، که معصوم نیستند، کمتر نیست. پس با دقت در محتوای این روایات، بدون توجه به انتساب قطعی آنها به معصومان، نیز میتوان راههایی در راستای شناخت آموزههای شریعت بازیابی کرد و آنها را، برای نمونه، در اثبات عقاید یا ارائۀ راهکارهایی در حوزۀ اخلاق به کار برد.
[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif]6ـ اعتبار یافتن حدیث ضعیف با قرائن[=tahoma,verdana,arial,helvetica,sans-serif] بارها گفتهایم که مبنای درست در ملاک اعتبار خبر واحد، وثوق به صدور آن است. در دستیابی به این وثوق، عوامل گونهگونی چون اعتماد به راوی، اعتماد به منبع یا تکیه بر قرائن اثرگذار است. از این رو، اگر روایتی با سند ضعیفی در کتابی معتبر نقل شود و قرائنی چون موافقت با قرآن یا حقایق عقلی با آن همراه باشد، میتوان به صدور آن اطمینان و وثوق یافت.
ناگفته خود پیدا است که بر اساس میزان ضعف سندی روایت و وضعیت راویان، میزان و شکل قرائنی که میتوانند به حدیث ضعیف اعتبار بخشند، متفاوت خواهد بود.