جمع بندی آیا فقط زنها دچار فراموشی و اشتباه می شوند؟

تب‌های اولیه

23 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
آیا فقط زنها دچار فراموشی و اشتباه می شوند؟

با سلام.

در مورد آیه 282 سورۀ بقره که می فرماید «و دو نفر از مردان (عادل) خود را (بر اين حقّ) شاهد بگيريد! و اگر دو مرد نبودند، يك مرد و دو زن، از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما هستند، انتخاب كنيد! (و اين دو زن، بايد با هم شاهد قرار گيرند،) تا اگر يكى انحرافى يافت، ديگرى به او يادآورى كند»

مگر فراموشي و اشتباه فقط مخصوص زنان است و مردها دچار انحراف و فراموشی اشتباه نمی شوند؟

با تشکر

پی نوشت: لطفاً جناب صدیقین به عنوان کارشناس این بحث معرفی شوند.

با نام الله





کارشناس بحث: استاد صدیقین

سلام به شما پرسشگر گرامی

در اين آيه کریمه _كه طولانى ‏ترين آيه قرآن است_ حدود 19 حکم درباره معاملات و داد و ستد بیان شده و مقرراتی بیان شده تا زمینه اختلاف و نزاع معاملی در ميان مردم کاهش یابد. (1)

«دِين» در این آیه شامل هر گونه بدهكارى مى‏ شود؛ خواه از طريق قرض گرفتن باشد يا معاملات ديگر (مانند اجاره و صلح و خريد و فروش كه يكى از طرفين چيزى را به ذمه بگيرد)، بنابراين آيه مورد بحث شامل عموم بدهى‏ هايى مى‏ شود كه در معاملات وجود دارد (مانند سلف و نسيه)، در عين اينكه قرض را هم شامل مى ‏شود. (2)

آیه کریمه می فرماید: هنگامى كه بدهى مدت‏ دارى (به خاطر وام يا داد و ستد) به يكديگر پيدا كنيد، آن را بنويسيد... و [برای این کار هم] دو نفر از مردان [عادل] خود را شاهد بگيريد، و اگر دو مرد نبودند، يک مرد و دو زن از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما هستند را انتخاب كنيد. [و اين دو زن بايد با هم شاهد قرار گيرند] تا اگر يكى [از آن دو زن] انحرافى يافت، ديگرى به او يادآورى كند. (3)

مطابق آیه کریمه شاهد این حکم باید:

دو نفر (وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ)
مرد بالغ (مِنْ رِجالِكُمْ)
مسلمان (مِنْ رِجالِكُمْ)

باشد یا

اگر دو مرد نباشند [كافى است] يک مرد و دو زن شهادت دهند (فَإِنْ لَمْ يَكُونا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ)

گویی مخاطب در اینجا می پرسد: چرا دو زن؟

پاسخ می دهد:

تا اگر يكى انحرافى يافت، ديگرى به او يادآورى كند (أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى‏)
از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما باشند (مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ) (4)

آیه کریمه تصریحی ندارد که چرا زمینه انحراف در این مورد در زنان بیشتر است اما ممکن است گفته شود: معمولا زنان در مسایل بازار و اقتصاد، حضور فعالی ندارند و آشنايى آنها با نحوه‏ معاملات كمتر است، چون به طور معمول کار معاملات و بازار را مردان عهده دار هستند و در غالب موارد، طرف دیون و بدهی ها و معاملات هم مردان اند؛ البته این شیوه، هم عُقلایی است و هم با جسم و روحیه مرد سازگاری دارد، به خلاف خانم ها که از نظر جسمی و روحیه ای با بازار و معامله و کار بیرون، تناسب لازم را ندارند. (5)

از طرف دیگر، خانم ها به خاطر عواطف قوى و روحیات ظریفی که دارند ممكن است در صحنه قضاوت تحت تاثير قرار گیرند و به هنگام ادای شهادت، مسير صحيح را طى نكنند، لذا دو نفر زن باید انتخاب شوند تا اگر يكى از آنها دچار لغزش يا اشتباه شد، دیگری يادآورى نماید. بله، احتمال تحت تاثیر واقع شدن، در باره مردان نيز وجود دارد ولى روشن است که نوع مردان نسبت به نوع زن ها، از جهت احساسی و عواطفی کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند. (6)

این نکته را هم عرض کنم که اصل پرسش شما به صورت کلی مطرح شده، در حالی که آیه کریمه تنها در بحث شهادت در دیون، این حکم را بیان نموده و مساله امکان انحراف زنان را به جاهای دیگر تعمیم و کلیت نداده است (و به اصطلاح فقهی، مورد آیه، اخص از مدعای فرض شده در پرسش شماست؛ شما ادعایی کلی به نام فراموشکاری زنان را مطرح نموده اید، در حالیکه موضوع آیه، فرعی فقهی و جزئی به نام شهادت برای دیون است و صحبت از امکان انحراف دارد!)

پی نوشت
-------------------------
1- تفسير نمونه، ج‏2، ص 382 و 390
2- تفسير نمونه، ج‏2، ص 383
3- ترجمه استاد مکارم
4- تفسير نمونه، ج‏2، ص 386
5- طبق حدیث امیر بیان (ع) خانمها مثل گل اند: لا تملک المرأة ما جاوز نفسها، فأن المرأة ریحانة و لیست بقهرمانة (نهج البلاغه/نامه31)
اموری که خارج از توان زن است را به او مسپار زیرا زن چون گلی ظریف است، نه پیشکار در امور مالی (و وکیل در کارهای اقتصادی و ...). [قهرمانة مؤنث قهرمان است و قهرمان در زبان عربی به معنای پهلوان نیست. بلکه معنایی که ذکر شد در کتب لغت آمده است. منظور حضرت نهی از به خدمت گرفتن زن در امور شخصی و مالی و اداری شوهر و بیگاری کشیدن از اوست.]
6- تفسير نمونه، ج‏2، ص 387 ؛ تفسير نور، ج‏1، ص 456

کاملا درسته! درحقیقت منظور این نیست که زنان دچار فراموشی می شوند بلکه به خاطر اینکه بیشتر از مردان تحت تاثیر احساساتشون هستن احتمال اینکه در اینطور موارد تصمیم اشتباهی بگیرن بیشتر از مردان هست.
این اصلا نقصی برای یک زن نیست، خلقت زن متفاوت از مرد هست و خداوند حکیم طوری زن و مرد رو خلق کرده که با تفاوت هاشون همدیگه رو کامل کنن. در مرد منطق غالب باشه تا بتونه خانواده و جامعه رو اداره کنه، و در زن احساس غالب باشه تا بتونه همسر و فرزندانش رو با عاطفه زنانه ش به کمال برسونه. و این واقعا زیبایی خلقت خداوند رو نشون میده

جناب صدیقین با سپاس از پاسخ شما :Gol:

اصل سؤال این است که این مسئله خواه انحراف آیا فقط برای زن رخ می دهد؟

نیستند مردانی که دچار چنین انحرافاتی و زنانی که دچار آنها نمی شوند؟

ضمناً آیا وقتی زن ممکن است دچار چنین انحرافی بشود، آیا ممکن نیست زن دوم هم دچار همین انحراف بشود؟

اگر پاسخ این سه سؤال مشخص شود، فکر می کنم پاسخ بحث نیز روشن شود.

مسلمان ایرانی;365754 نوشت:
جناب صدیقین با سپاس از پاسخ شما

اصل سؤال این است که این مسئله خواه انحراف آیا فقط برای زن رخ می دهد؟

نیستند مردانی که دچار چنین انحرافاتی و زنانی که دچار آنها نمی شوند؟

ضمناً آیا وقتی زن ممکن است دچار چنین انحرافی بشود، آیا ممکن نیست زن دوم هم دچار همین انحراف بشود؟

اگر پاسخ این سه سؤال مشخص شود، فکر می کنم پاسخ بحث نیز روشن شود.

با سلام

دوست بزرگوار قبل از توضیح باید بگویم هیچ جایی قشنگ تر از خداوند کریم در قران کریم به زنان توجه و محبت نداشته،

1- چه انجایی که زن را مایه ارامش دانست وقتی همه زن را ننگ می دانستند

2-چه انجا که کسی به مادر اهمیت نمی داد و خداوند اذیت و ازار مادر در حین بارداری وضع حمل و بزرگ کردن کودک را مورد تقدیر خود قرار دادو

3-چه انجا که خداوند به خون خواهی دختران زنده به گور شده فرمود:بای ذنب قتلت.

و بسیار موارد دیگر....

خیلی جالب است بدانید که در تمامی احکام خداوند تمام جوانب روانشناسی و جامعه شناسی و علوم دیگر قرار دارد

بغیر از احساساتی بودن خانم ها ؛

زنان بدلیل اینکه خانه داری و بچه داری و کارهای ظریف ذهنشان طوری طراحی شده که با تمرکز بر تمام امور در ان واحد مشغله ذهنی زیادی ممکن است پیدا کند ولی مردان اگر دقت کنید نمی توانند در ان واحد چند کار را انجام دهند و تمرکزشان روی یک مسئله است

بهمین دلیل فراموشی در زنان بیشتر است (البته در مردان هم است و احتمالش در زنان بیشتر است)

و این برای زن عیب محسوب نمیشود و همینطور برای مرد مزیت....

در غیر این صورت عدم تمرکز مردان برای انجام چند امور همزمان یک عیب است که بنا به طراحی ذهنشان عیب محسوب نمیشود.

مسلمان ایرانی;365754 نوشت:
جناب صدیقین با سپاس از پاسخ شما :Gol:
سلام و ممنون از توجه شما

مسلمان ایرانی;365754 نوشت:
اصل سؤال این است که این مسئله خواه انحراف آیا فقط برای زن رخ می دهد؟ نیستند مردانی که دچار چنین انحرافاتی و زنانی که دچار آنها نمی شوند؟
این «فقط» را از کجای آیه بدست آوردید؟! در آیه کریمه چنین کلمه ای وجود ندارد! شما پرسیدید چرا آیه کریمه امکان انحراف در زمینه ادای شهادت دیون را تنها درباره زنان مطرح کرده، عرض کردم دلیلش در متن آیه نیامده اما امکان دارد که به خاطر «قوای عاطفی قوی زنان، و نیز آشنایی کمتر اغلب آنها با فضای معاملات و داد و ستد» باشد و این دو مطلب ممکن است برخی از آنها را در مرحله ادای شهادت دیون دچار لغزش نماید لذا از باب محکم کاری فرمود: در این موضوع، شهادت دو زن معادل شهادت یک مرد باشد تا زمینه انحراف کمتر شود (توضیح مطلب در پست 3 گذشت)؛ پس از متن آیه، «انحصار امکان لغزش زنان در موضوع شهادت دیون» فهمیده نمی شود، که اگر اینگونه بود اصلا اصل شهادت زن را هم قبول نمی کرد!

به سخن دیگر، اگر از نظر قرآن لغزش فقط برای زنان بود، پس باید اصل شهادت آنها (چه دو نفر زن، چه صد نفر زن) رد می شد و مورد قبول واقع نمی شد چون _به قول شما_ همان دومی هم ممکن است دچار لغزش شود، و سومی و چهارمی و به همین ترتیب! اما می بینیم که در موضوع مورد بحث، شهادت دو زن مورد قبول واقع شده و مساوی شهادت یک مرد اعلام شده است، پس معلوم می شود لغزش را مختص زنان ندانسته، چون اگر مختص می دانست شهادتشان را مشروع اعلام نمی کرد!

حالا می پرسیم چرا شهادت دو زن را مساوی شهادت یک مرد اعلام نمود؟ آیه کریمه می فرماید: أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى‏؛ تا اگر يكى انحرافى يافت، ديگرى به او يادآورى كند (ترجمه استاد مکارم)؛

به تعبیر خودمانی: برای محکم کاری! می پرسیم چرا این محکم کاری تنها درباره شهادت زنان مطرح شده؟ در متن آیه پاسخی به این پرسش داده نشده اما ممکن است دو دلیلی که عرض کردم در این مطلب دخیل باشد یعنی: «قوای عاطفی قوی زنان، و نیز آشنایی کمتر اغلب آنها با فضای معاملات و داد و ستد».

مسلمان ایرانی;365754 نوشت:
اصل سؤال این است که این مسئله خواه انحراف آیا فقط برای زن رخ می دهد؟ نیستند مردانی که دچار چنین انحرافاتی و زنانی که دچار آنها نمی شوند؟
ادامه آیه و نیز آیه بعدی پاسخ شما را می دهد. خدای متعال در ادامه آیه می فرماید: ذلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَقْوَمُ لِلشَّهادَةِ وَ أَدْنى‏ أَلاَّ تَرْتابُوا (بقره/282)؛ اين، در نزد خدا به عدالت نزديكتر، و براى شهادت مستقيم تر، و براى جلوگيرى از ترديد و شك (و نزاع و گفتگو) بهتر مى‏ باشد.

یعنی این احکامی که برای شما گفتم، زمینه های نزاع و اختلاف را کمتر می کند! اما آیا ممکن است همان مرد شاهد هم در ادای شهادتش دچار لغزش شود؟

بله، ممکن است لذا در آیه بعد می فرماید:


وَ لْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا تَكْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ يَكْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ (بقره/283)
و از خدايى كه پروردگار اوست بپرهيزد! و شهادت را كتمان نكنيد! و هر كس آن را كتمان كند، قلبش گناهكار است. و خداوند، به آنچه انجام مى ‏دهيد، داناست‏

پس مرد شاهد، همانند زن شاهد، امکان لغزش دارد، اما امکان لغزش در زن شاهد بیشتر است لذا درباره دیون، شهادت دو زن را معادل شهادت یک مرد اعلام نمود (به توضیحی که عرض شد).

مسلمان ایرانی;365754 نوشت:
ضمناً آیا وقتی زن ممکن است دچار چنین انحرافی بشود، آیا ممکن نیست زن دوم هم دچار همین انحراف بشود؟
بالاخره جنبه های عقلایی قانون هم باید مراعات شود. برای یک دِین مکتوب، لشکری از آدم ها را که شاهد نمی گیرند! فرمود: دو مرد، یا یک مرد و دو زن؛ درباره شهود فرمود: از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما باشند (مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ)؛ از اين جمله، مساله عادل بودن و مورد اعتماد و اطمينان بودن شهود، استفاده مى‏ شود كه در روايات اسلامى نيز به طور گسترده به آن اشاره شده است. (تفسير نمونه، ج‏2، ص 386)

این قید عدالت و اعتماد، زمینه انحراف شهود را تا حد قابل توجهی کاهش می دهد و _با وجود امکان انحراف شهود_ شهادت آنها را عُقلایی و قابل قبول می نماید.

ضمن اینکه گویی تعبیر متن آیه (یعنی: أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى‏؛ تا اگر يكى انحرافى يافت، ديگرى به او يادآورى كند (ترجمه استاد مکارم) )، به سؤال اصلی شما هم پاسخی اجمالی داده است، و آن اینکه: این امکان انحراف در یک زن به تنهایی وجود دارد اما اگر دو زن با هم شهادت دهند، این امکان انحراف (در حد عُقلایی) از بین می رود.

جناب صدیقین

با سلام و تشکر،

مشکل اینجاست که درک اینکه این چه لغزش یا انحرافی است، که با یک زن رخ دادنی است، ولی با زن دیگری که او هم ممکن است به همین لغزش یا انحراف بشود، محکم کاری می شود؟

آیا چنین انحراف یا لغزشی قابل تصور است؟

مسلمان ایرانی;367579 نوشت:
جناب صدیقین
با سلام و تشکر،
مشکل اینجاست که درک اینکه این چه لغزش یا انحرافی است، که با یک زن رخ دادنی است، ولی با زن دیگری که او هم ممکن است به همین لغزش یا انحراف بشود، محکم کاری می شود؟
آیا چنین انحراف یا لغزشی قابل تصور است؟
سلام و تشکر از توجه شما
با توجه به پاسخ های قبلی، به نظرم توضیح این مطلب هم روشن شد. همان طور که عرض کردم اغلب زنان با داد و ستد و معاملات آشنایی و برخورد مستقیم ندارند (به موارد جزئی و استثنا کاری نداریم چون در تدوین قوانین، کلیت و وضع غالب افراد لحاظ می شود). از سوی دیگر، روحیات زنان تفاوت های روشنی با روحیات مردان دارد و این تفاوت ها به خاطر وظایف مهمی است که آفرینش و نظام خلقت به درستی بر دوش او نهاده است؛ او هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی، لطیف و عاطفی است و به تعبیر زیبای امیر بیان، چونان گلی است که تاب کارهای سخت و خشن اقتصادی را ندارد!*

در اموری که به قاطعیت و استحکام و عدم تزلزل رای و ابراز نظر قاطع نیاز است _به ویژه اگر آن امر از اموری باشد که در ایجاد اتحاد یا نزاع جامعه دخیل باشد_ باید دوراندیشی های لازم را بکار بست و نباید مقهور شعارهای فریبنده و ریاکارانه و درون تهیِ تساوی زن و مرد شد (شعارهایی که خود سازندگانش هم در عمل بدان پایبند نیستند و بدترین ستم ها را به زنان روا داشته اند)! قوانین اجتماعی شوخی بردار نیست و چه بسا نزاع های کوچکی که آثار مخرب زیادی به بار می آورد.

به نظر بنده، حکم آیه کریمه کاملا عُقلایی است زیرا لطافت روحی و جسمی زن، زمینه ساز لغزش او در شهادت دیون است؛ شهادتی که به قاطعیت و شجاعت و حق گویی صریح و قاطع و عدم هراس و عدم دخالت عاطفه و عدم دلسوزی نیازمند است! (توجه دارید که عرض کردم زمینه ساز است و نه علت تامه و قطعی؛ همان طور که در متن آیه شریفه هم می فرماید: ان تضل... تا اگر دچار لغزش و انحراف شد...).

در یک نفر زن به تنهایی، این زمینه لغزش وجود دارد اما وقتی دو نفر شدند، می توان گفت که زمینه لغزش تا حدود زیادی کاهش پیدا می کند و به اندازه شهادت یک مرد از گزند آفات نامبرده در امان می ماند و اعتبار می یابد.

نیز عرض کردم که عادل بودن و مورد اطمینان بودن شهود، زمینه لغزش آنها را تا حد قابل توجهی کاهش می دهد.

------------------------
* طبق حدیث امیر بیان (ع) خانمها مثل گل اند: لا تملک المرأة ما جاوز نفسها، فأن المرأة ریحانة و لیست بقهرمانة (نهج البلاغه/نامه31)؛ اموری که خارج از توان زن است را به او مسپار زیرا زن چون گلی ظریف است، نه پیشکار در امور مالی (و وکیل در کارهای اقتصادی و ...). [قهرمانة مؤنث قهرمان است و قهرمان در زبان عربی به معنای پهلوان نیست، بلکه معنایی که ذکر شد در کتب لغت آمده است. منظور حضرت، نهی از به خدمت گرفتن زن در امور شخصی و مالی و اداری شوهر و بیگاری کشیدن از اوست.]

با عرض سلام و خسته نباشید.

صدیقین;365525 نوشت:
آیه کریمه تصریحی ندارد که چرا زمینه انحراف در این مورد در زنان بیشتر است اما ممکن است گفته شود: معمولا زنان در مسایل بازار و اقتصاد، حضور فعالی ندارند و آشنايى آنها با نحوه‏ معاملات كمتر است، چون به طور معمول کار معاملات و بازار را مردان عهده دار هستند و در غالب موارد، طرف دیون و بدهی ها و معاملات هم مردان اند؛ البته این شیوه، هم عُقلایی است و هم با جسم و روحیه مرد سازگاری دارد، به خلاف خانم ها که از نظر جسمی و روحیه ای با بازار و معامله و کار بیرون، تناسب لازم را ندارند. (5)

شبهه ای که در اینجا مطرح می شود، اینستکه معامله یا در امور ساده و اولیه است یا در امور پیچیده و فنی.

1. اگر معامله ساده و اولیه باشد، که عدم آشنایی زن صدمه ای به شهادت او نمی زند.

2. اگر پیچیده باشد:

الف. در یک معامله پیچیده ملاک برای شاهد گرفتن، واردیت و تخصص شاهد در موضوع مورد معامله است نه جنسیت او.

ب. نمی توان از پیش گفت که هیچ زنی تخصص لازم را ندارد، یا هر مردی تخصص لازم را داراست.

ج. اگر اینگونه است، چرا در مواردی که زنان تخصص بیشتری نسبت به مردان دارند، شهادت دو مرد برابر شهادت یک زن نیست؟

د. وقتی بحث از تخصص باشد، دو نفر بودن زنها چه مشکلی را حل می کند؟ آیا تحقیقاتی نشان داده است که تخصص و آشنایی زنان در این امور نصف مردان است؟

3.اگر اشتغال زنان در امور خانه منجر به این می شود که از معاملات اطلاعات چندانی نداشته باشند، مردان نیز بیرون از خانه مشغول کار و تلاش هستند. چطور فقط زنها ناآشنا باقی می مانند؟

صدیقین;365525 نوشت:

از طرف دیگر، خانم ها به خاطر عواطف قوى و روحیات ظریفی که دارند ممكن است در صحنه قضاوت تحت تاثير قرار گیرند و به هنگام ادای شهادت، مسير صحيح را طى نكنند، لذا دو نفر زن باید انتخاب شوند تا اگر يكى از آنها دچار لغزش يا اشتباه شد، دیگری به او يادآورى نماید. بله، احتمال تحت تاثیر واقع شدن، در باره مردان نيز وجود دارد ولى روشن است که نوع مردان نسبت به نوع زن ها، از جهت احساسی و عواطفی کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند.

1.آیا همیشه عواطف زن از مرد قوی تر است؟ چرا این آیه به موارد استثناء توجه نمی فرماید؟

2.مگر فقط احساس و عاطفه است که بر روی قضاوت یا شهادت انسان تاثیر می گذارد؟ آیا تمام این عوامل تأثیرگذار در زن وجود دارد؟


***

نظر به اینکه بحث از شهادت است، اجازه می خواهم سؤالی را که ارتباط مستقیم به تاپیک ندارد را مطرح نمایم: عادل بودن مرد یا زن در زمان انجام معامله، تضمین نمی کند که ماهها بعد (هنگام ادای شهادت) هم عادل باشند. با این حساب، آیا می توان به یک شاهد عادل اعتماد کرد؟

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
با عرض سلام و خسته نباشید.
شبهه ای که در اینجا مطرح می شود، اینستکه معامله یا در امور ساده و اولیه است یا در امور پیچیده و فنی.
1. اگر معامله ساده و اولیه باشد، که عدم آشنایی زن صدمه ای به شهادت او نمی زند.
2. اگر پیچیده باشد:
سلام و ممنون از لطف شما

ما از کجا بدانیم که چه معامله ای ساده است، و چه معامله ای پیچیده؟! صدها مصداق ممکن است ذکر شود و محل اختلاف شود که آیا جزو معاملات پیچیده است یا معاملات ساده! با این نزاع، عملا خاصیت قانونی و کلیت حکم از بین می رود و غیر عملی و غیر اجرایی می گردد.

قرآن کریم، با یک دستور ساده و عقلایی و فراگیر، یک قانون کلی را صادر کرده و تا حد زیادی زمینه ایجاد اختلافات آینده را گرفته است که در ذیل آیه هم به عنوان حکمت تشریع این حکم، بدان اشاره نموده است. اگر قرار باشد بحث «معاملات پیچیده و ساده» را هم پیش بکشد، در واقع یک زمینه اختلاف جدید را فراروی همه معامله گران باز کرده است! و آنوقت جنگ و دعوا بر سر این موضوع خواهد شد که آیا این معامله ی من، از نوع ساده اش است که در نتیجه فلان حکم را داشته باشد، یا از نوع پیچیده اش است که بهمان حکم را داشته باشد؟! طرح این موضوع، در عمل، فضای کاری معاملات را پیچیده تر، و نزاع ها را بیشتر می کند.

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
الف. در یک معامله پیچیده ملاک برای شاهد گرفتن، واردیت و تخصص شاهد در موضوع مورد معامله است نه جنسیت او.
تخصص و وارد بودن، برای طرفین معامله لازم است و ضرورت دارد، نه برای شاهدها!

طرفین معامله باید تخصص لازم در هر معامله ای که انجام می دهند را داشته باشند تا متضرر نشوند و زیان نکنند و به اصطلاح، سرشان کلاه نرود.

کار شاهد چیست؟ همان طور که از نامش پیداست، به استناد اذعان طرفین معامله، گواهی می دهد که چنین معامله ای بین این دو طرف انجام شده. وقتی اختلافی واقع شد، به محکمه قضایی می روند و قاضی هم بنا به متن معامله ی امضا شده، بین طرفین معامله حکم می کند.

البته منظور این نیست که برای هر معامله ای هر گونه شاهدی ببریم! قطعا رعایت تناسب سطح آگاهی شاهد با موضوع معامله، به نفع طرفین معامله است، و این یک کار عقلایی است و هر عاقلی، شاهد متناسب با معامله اش را انتخاب می کند! مثلا تا حالا تاجری را دیده اید که برای یک معامله میلیاردی، دو نفر بی سواد را شاهد بگیرد! کاری مضحک و غیر عقلانی است و معمولا هیچ عاقلی چنین کاری نمی کند و به چنین شاهدی راضی نمی شود! آیه کریمه در مورد شاهدها فرمود: مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ: از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما باشند. (آنچه که در شهادت ضروری و لازم است عدالت و مورد وثوق بودن است؛ حالا اگر تخصص هم داشت که چه بهتر).

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
ب. نمی توان از پیش گفت که هیچ زنی تخصص لازم را ندارد، یا هر مردی تخصص لازم را داراست
بنده چنین ادعایی نکردم و آیه کریمه هم چنین چیزی نگفته! بحث وضع «غالب» افراد جامعه دینی است (آن هم در موضوع شهادت دیون)؛ یعنی معمولا در فضای جامعه دینی اینگونه است که
صدیقین;365525 نوشت:
معمولا زنان در مسایل بازار و اقتصاد، حضور فعالی ندارند و آشنايى آنها با نحوه‏ معاملات كمتر است، چون به طور معمول کار معاملات و بازار را مردان عهده دار هستند و در غالب موارد، طرف دیون و بدهی ها و معاملات هم مردان اند؛ البته این شیوه، هم عُقلایی است و هم با جسم و روحیه مرد سازگاری دارد، به خلاف خانم ها که از نظر جسمی و روحیه ای با بازار و معامله و کار بیرون، تناسب لازم را ندارند.
از طرف دیگر، خانم ها به خاطر عواطف قوى و روحیات ظریفی که دارند ممكن است در صحنه قضاوت تحت تاثير قرار گیرند و به هنگام ادای شهادت، مسير صحيح را طى نكنند، لذا دو نفر زن باید انتخاب شوند تا اگر يكى از آنها دچار لغزش يا اشتباه شد، دیگری به او يادآورى نماید. بله، احتمال تحت تاثیر واقع شدن، در باره مردان نيز وجود دارد ولى روشن است که نوع مردان نسبت به نوع زن ها، از جهت احساسی و عواطفی کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند.
این نکته را هم عرض کنم که اصل پرسش شما به صورت کلی مطرح شده، در حالی که آیه کریمه تنها در بحث شهادت در دیون، این حکم را بیان نموده و مساله امکان انحراف زنان را به جاهای دیگر تعمیم و کلیت نداده است (و به اصطلاح فقهی، مورد آیه، اخص از مدعاست؛ شما ادعایی کلی به نام فراموشکاری زنان را مطرح نموده اید، در حالیکه موضوع آیه فرعی فقهی و جزئی به نام شهادت برای دیون است و صحبت از امکان انحراف دارد!)

در تدوین احکام، وضع کلی افراد را لحاظ می کنند، نه موراد استثنا و جزئی!

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
ج. اگر اینگونه است، چرا در مواردی که زنان تخصص بیشتری نسبت به مردان دارند، شهادت دو مرد برابر شهادت یک زن نیست؟
منظورتان کدام موارد است؟

*************

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
د. وقتی بحث از تخصص باشد، دو نفر بودن زنها چه مشکلی را حل می کند؟ آیا تحقیقاتی نشان داده است که تخصص و آشنایی زنان در این امور نصف مردان است؟
همان طور که عرض کردم آیه کریمه تصریحی ندارد که چرا زمینه انحراف در شهادت دیون، در زنان بیشتر است بلکه نکاتی را به صورت احتمال در پست #3 عرض کردم و در پست #11 نیز توضیح دادم. نیز درباره اینکه تخصص و آشنایی زنان نصف مردان است سخنی گفته نشد؛ نه بنده گفتم و نه از آیه کریمه استنباط می شود. بحث درباره بررسی وضع غالب افراد جامعه دینی بود که حاوی دو نکته است:
صدیقین;367132 نوشت:
«قوای عاطفی قوی زنان، و نیز آشنایی کمتر اغلب آنها با فضای معاملات و داد و ستد».

ضمن اینکه:

صدیقین;365525 نوشت:
آیه کریمه تنها در بحث شهادت در دیون، این حکم را بیان نموده و مساله امکان انحراف زنان را به جاهای دیگر تعمیم و کلیت نداده است (و به اصطلاح فقهی، مورد آیه، اخص از مدعاست؛ ... موضوع آیه، فرعی فقهی و جزئی به نام شهادت برای دیون است)

تقریبا تمام پرسش هایتان تکراری است، و اگر به پاسخ هایی که در پست های پیشین عرض کردم بیشتر دقت بفرمایید جواب این مسایل روشن شده است.

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
3.اگر اشتغال زنان در امور خانه منجر به این می شود که از معاملات اطلاعات چندانی نداشته باشند، مردان نیز بیرون از خانه مشغول کار و تلاش هستند. چطور فقط زنها ناآشنا باقی می مانند؟
این جمله معنای روشنی ندارد و مبهم است! بند اول جمله تان، پاسخ پرسشتان است! یعنی در واقع جمله شما چنین است:
مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
فقط زنها ناآشنا باقی می مانند
زیرا:
مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
اشتغال زنان در امور خانه منجر به این می شود که از معاملات اطلاعات چندانی نداشته باشند
*********

در عین حال، این نکته را باز عرض می کنم که بحث از غالب افراد جامعه است چون در تدوین احکام و قوانین، وضعیت غالب افراد را لحاظ می کنند تا حکم و قانون، خاصیت عام و کلی بودنش را برای افراد جامعه بدست آورد و زمینه اجرایی پیدا کند.

در یک جامعه دینی، وضع غالب مردان و زنان چنین است که زن در کانون بسیار مهمی به نام خانه فعالیت می کند (اگر تا فردا صبح هم بخواهم درباره اهمیت کار زن در محیط خانه توضیح بدهم، شاید نتوانم حق مطلب را ادا کنم)، و مرد هم وظیفه تهیه نفقه همسر و فرزندانش را بر عهده دارد. به طور طبیعی و مطابق آن چیزی که همین الان هم در فضای جامعه اسلامی مان _با همه اشکالات اسلامی بودنش_ به صورت یک امر غالبی می بینیم، محیط کار و معامله غالبا از آنِ مردان است، و اداره محیط خانه به عهده خانم ها.

حتی اگر این مورد را هم بتوانید به نحوی پاسخ دهید، مسأله تفاوت روحیه و عواطف زن و مرد، و غلبه آن در زنان و تاثیر این مورد در شهادت، را نمی توانید انکار کنید؛ توجه دقیق و صحیح به همین یک مورد هم برای پاسخ، کافی است.

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
1.آیا همیشه عواطف زن از مرد قوی تر است؟
همیشه نه، اما در غالب موارد، بله! این مسأله بسیار ساده و بدیهی است و انکارش، مثل انکار بدیهیات است! یک مرد گاهی چند ساعت هم نمی تواند ناله و بهانه جویی های بچه اش را تحمل کند، اما یک مادر همیشه و 24 ساعته، او را در باران مهر و عاطفه خود غرق می کند! درباره این مطلب بیشتر توضیح نمی دهم چون انکارش واقعا انکار بدیهیات است و هر کسی آن را به راحتی درک می کند!

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
چرا این آیه به موارد استثناء توجه نمی فرماید؟
آیه حکم کلی را آورده؛ در تدوین قوانین کلی، وضع غالبی افراد لحاظ می شود تا آن قانون خاصیت عمومی پیدا کند و قابلیت اجرا داشته باشد.

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
2.مگر فقط احساس و عاطفه است که بر روی قضاوت یا شهادت انسان تاثیر می گذارد؟
در آیه کریمه سخن از احساس و عواطف نیست و بنده آن را به عنوان یکی از حکمت های احتمالی آیه کریمه ذکر کردم:
صدیقین;367132 نوشت:
«قوای عاطفی قوی زنان، و نیز آشنایی کمتر اغلب آنها با فضای معاملات و داد و ستد»

ضمن اینکه عاطفه در بحث شهادت دیون، بسیار هم مؤثر و کارگر است و در هنگامه شهادت دیون، قدرت زیادی دارد که حقی را ناحق جلوه دهد _و چنین مطلبی در خانم ها که سرشار از نیروی عاطفه و احساس اند_ به خوبی نمود دارد؛ و همان طور که در پست #11 عرض کردم:

صدیقین;367607 نوشت:
زن هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی، لطیف و عاطفی است و به تعبیر زیبای امیر بیان، چونان گلی است که تاب کارهای سخت و خشن اقتصادی را ندارد!

در اموری که به قاطعیت و استحکام و عدم تزلزل رای و ابراز نظر قاطع نیاز است _به ویژه اگر آن امر از اموری باشد که در ایجاد اتحاد یا نزاع جامعه دخیل باشد_ باید دوراندیشی های لازم را بکار بست و نباید مقهور شعارهای فریبنده و ریاکارانه و درون تهیِ تساوی زن و مرد شد (شعارهایی که خود سازندگانش هم در عمل بدان پایبند نیستند و بدترین ستم ها را به زنان روا داشته اند)! قوانین اجتماعی شوخی بردار نیست و چه بسا نزاع های کوچکی که آثار مخرب زیادی به بار می آورد.

به نظر بنده، حکم آیه کریمه کاملا عُقلایی است زیرا لطافت روحی و جسمی زن، زمینه ساز لغزش او در شهادت دیون است؛ شهادتی که به قاطعیت و شجاعت و حق گویی صریح و قاطع و عدم هراس و عدم دخالت عاطفه و عدم دلسوزی نیازمند است! (توجه دارید که عرض کردم زمینه ساز است و نه علت تامه و قطعی؛ همان طور که در متن آیه شریفه هم می فرماید: ان تضل... تا اگر دچار لغزش و انحراف شد...).

در یک نفر زن به تنهایی، این زمینه لغزش وجود دارد اما وقتی دو نفر شدند، می توان گفت که زمینه لغزش تا حدود زیادی کاهش پیدا می کند و به اندازه شهادت یک مرد از گزند آفات نامبرده در امان می ماند و اعتبار می یابد.

نیز عرض کردم که عادل بودن و مورد اطمینان بودن شهود، زمینه لغزش آنها را تا حد قابل توجهی کاهش می دهد.

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
آیا تمام این عوامل تأثیرگذار در زن وجود دارد؟
منظورتان اینست که «آیا در مرد وجود ندارد؟».

در مرد هم وجود دارد و توضیحش را در پست #8 عرض کردم:

صدیقین;367133 نوشت:
ادامه آیه و نیز آیه بعدی پاسخ شما را می دهد. خدای متعال در ادامه آیه می فرماید: ذلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَقْوَمُ لِلشَّهادَةِ وَ أَدْنى‏ أَلاَّ تَرْتابُوا (بقره/282)؛ اين، در نزد خدا به عدالت نزديكتر، و براى شهادت مستقيم تر، و براى جلوگيرى از ترديد و شك (و نزاع و گفتگو) بهتر مى‏ باشد.

یعنی این احکامی که برای شما گفتم، زمینه های نزاع و اختلاف را کمتر می کند! اما آیا ممکن است همان مرد شاهد هم در ادای شهادتش دچار لغزش شود؟

بله، ممکن است لذا در آیه بعد می فرماید:

وَ لْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَ لا تَكْتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ يَكْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ (بقره/283)
و از خدايى كه پروردگار اوست بپرهيزد! و شهادت را كتمان نكنيد! و هر كس آن را كتمان كند، قلبش گناهكار است. و خداوند، به آنچه انجام مى ‏دهيد، داناست‏

پس مرد شاهد، همانند زن شاهد، امکان لغزش دارد، اما امکان لغزش در زن شاهد بیشتر است لذا درباره دیون، شهادت دو زن را معادل شهادت یک مرد اعلام نمود (به توضیحی که عرض شد).

مسلمان ایرانی;454699 نوشت:
نظر به اینکه بحث از شهادت است، اجازه می خواهم سؤالی را که ارتباط مستقیم به تاپیک ندارد را مطرح نمایم: عادل بودن مرد یا زن در زمان انجام معامله، تضمین نمی کند که ماهها بعد (هنگام ادای شهادت) هم عادل باشند. با این حساب، آیا می توان به یک شاهد عادل اعتماد کرد؟
اول اینکه، بحث آیه درباره شهادت دیون است و نه مطلق شهادات.

دوم اینکه هیچ تضمین قطعی در مورد هیچ شاهدی وجود ندارد! چه دو مرد عادل و چه هزار مرد عادل (به توضیحی که در پست قبلی گذشت)، چون همه انسان ها _جز معصومین_ احتمال خطا و اشتباه و انحراف و لغزش و گناه دارند.

همان طور که عرض کردم مواردی که در آیه کریمه ذکر شده، زمینه بروز اختلاف را تا حد قابل قبول و عُقلایی کاهش می دهد، اما آیا به صفر می رسد؟ هرگز! چون آن مشکل دیگر ریشه در نقص قانونی ندارد، بلکه از نقص انسانی، منشأ می گیرد.

سلام به خوانندگان گرامی و شرکت کنندگان در این بحث

به نظرم درباره این موضوع به اندازه کافی بحث شد. موضوع این بحث، «توضیح شهادت زنان در بحث دیون، با تکیه بر آیه 282 سوره بقره» بود. اگر دوستان درباره موضوع کلی «شهادت زنان» سؤالی دارند، دانه به دانه این سؤالات را می توانند در بخش های متناسب کانون درج کنند تا با حوصله و به طور دقیق، مورد بررسی قرار گیرد و پاسخ داده شود.

ان شاء الله جمع بندی ای از این بحث ارائه خواهد شد؛
والحمد لله رب العالمین.

پرسش:
مگر فراموشي و اشتباه فقط مخصوص زنان است و مردها دچار انحراف و فراموشی اشتباه نمی شوند؟

پاسخ:
سلام به شما پرسشگر گرامی
در اين آيه کریمه _كه طولانى ‏ترين آيه قرآن است_ حدود 19 حکم درباره معاملات و داد و ستد بیان شده و مقرراتی بیان شده تا زمینه اختلاف و نزاع معاملی در ميان مردم کاهش یابد. (1)
«دِين» در این آیه شامل هر گونه بدهكارى مى‏ شود؛ خواه از طريق قرض گرفتن باشد يا معاملات ديگر (مانند اجاره و صلح و خريد و فروش كه يكى از طرفين چيزى را به ذمه بگيرد)، بنابراين آيه مورد بحث شامل عموم بدهى‏ هايى مى‏ شود كه در معاملات وجود دارد (مانند سلف و نسيه)، در عين اينكه قرض را هم شامل مى ‏شود. (2)

آیه کریمه می فرماید: هنگامى كه بدهى مدت‏ دارى (به خاطر وام يا داد و ستد) به يكديگر پيدا كنيد، آن را بنويسيد... و [برای این کار هم] دو نفر از مردان [عادل] خود را شاهد بگيريد، و اگر دو مرد نبودند، يک مرد و دو زن از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما هستند را انتخاب كنيد. [و اين دو زن بايد با هم شاهد قرار گيرند] تا اگر يكى [از آن دو زن] انحرافى يافت، ديگرى به او يادآورى كند. (3)
مطابق آیه کریمه شاهد این حکم باید:
دو نفر (وَ اسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ)مرد بالغ (مِنْ رِجالِكُمْ) مسلمان (مِنْ رِجالِكُمْ)

باشد یا
اگر دو مرد نباشند [كافى است] يک مرد و دو زن شهادت دهند (فَإِنْ لَمْ يَكُونا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَ امْرَأَتانِ)گویی مخاطب در اینجا می پرسد: چرا دو زن؟
پاسخ می دهد:
تا اگر يكى انحرافى يافت، ديگرى به او يادآورى كند (أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى‏)
از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما باشند (مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ) (4)
آیه کریمه تصریحی ندارد که چرا زمینه انحراف در این مورد در زنان بیشتر است؛ احتمال دارد «قوای عاطفی قوی زنان، و نیز آشنایی کمتر اغلب آنها با فضای معاملات و داد و ستد» از علل این حکم باشد؛ توضیح اینکه:

در جامعه دینی، معمولا زنان در مسایل بازار و اقتصاد، حضور فعالی ندارند و آشنايى آنها با نحوه‏ معاملات كمتر است، چون به طور معمول کار معاملات و بازار را مردان عهده دار هستند و در غالب موارد، طرف دیون و بدهی ها و معاملات هم مردان اند؛ البته این شیوه، هم عُقلایی است و هم با جسم و روحیه مرد سازگاری دارد، به خلاف خانم ها که از نظر جسمی و روحیه ای با بازار و معامله و کار بیرون، تناسب لازم را ندارند. (5)

از طرف دیگر، خانم ها به خاطر عواطف قوى و روحیات ظریفی که دارند ممكن است در صحنه قضاوت تحت تاثير قرار گیرند و به هنگام ادای شهادت، مسير صحيح را طى نكنند، لذا دو نفر زن باید انتخاب شوند تا اگر يكى از آنها دچار لغزش يا اشتباه شد، دیگری يادآورى نماید. بله، احتمال تحت تاثیر واقع شدن، در باره مردان نيز وجود دارد ولى روشن است که نوع مردان نسبت به نوع زن ها، از جهت احساسی و عواطفی کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند. (6)

در اموری که به قاطعیت و استحکام و عدم تزلزل رای و ابراز نظر قاطع نیاز است _به ویژه اگر آن امر از اموری باشد که در ایجاد اتحاد یا نزاع جامعه دخیل باشد_ باید دوراندیشی های لازم را بکار بست و نباید مقهور شعارهای فریبنده و ریاکارانه و درون تهیِ تساوی زن و مرد شد (شعارهایی که خود سازندگانش هم در عمل بدان پایبند نیستند و بدترین ستم ها را به زنان روا داشته اند)! قوانین اجتماعی شوخی بردار نیست و چه بسا نزاع های کوچکی که آثار مخرب زیادی به بار می آورد.
به نظر بنده، حکم آیه کریمه کاملا عُقلایی است زیرا لطافت روحی و جسمی زن، زمینه ساز لغزش او در شهادت دیون است؛ شهادتی که به قاطعیت و شجاعت و حق گویی صریح و قاطع و عدم هراس و عدم دخالت عاطفه و عدم دلسوزی نیازمند است! (توجه دارید که عرض کردم زمینه ساز است و نه علت تامه و قطعی؛ همان طور که آیه شریفه هم می فرماید: ان تضل... تا اگر دچار لغزش و انحراف شد...). در یک نفر زن به تنهایی، این زمینه لغزش وجود دارد اما وقتی دو نفر شدند، می توان گفت که زمینه لغزش تا حدود زیادی کاهش پیدا می کند و به اندازه شهادت یک مرد از گزند آفات نامبرده در امان می ماند و اعتبار می یابد.

دو نکته:
نکته اول: درباره شهود فرمود: از كسانى كه مورد رضايت و اطمينان شما باشند (مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَداءِ)؛ از اين جمله، مساله عادل بودن و مورد اعتماد و اطمينان بودن شهود، استفاده مى‏ شود كه در روايات اسلامى نيز به طور گسترده به آن اشاره شده است. (تفسير نمونه، ج‏2، ص 386) این قید عدالت و اعتماد، زمینه انحراف شهود را تا حد قابل توجهی کاهش می دهد و _با وجود امکان انحراف شهود_ شهادت آنها را عُقلایی و قابل قبول می نماید.

نکته دوم: اصل پرسش شما به صورت کلی مطرح شده، در حالی که آیه کریمه تنها در بحث شهادت در دیون، این حکم را بیان نموده و مساله امکان انحراف زنان را به جاهای دیگر تعمیم و کلیت نداده است (و به اصطلاح فقهی، مورد آیه، اخص از مدعای فرض شده در پرسش شماست؛ شما ادعایی کلی به نام فراموشکاری زنان را مطرح نموده اید، در حالیکه موضوع آیه، فرعی فقهی و جزئی به نام شهادت برای دیون است و صحبت از امکان انحراف دارد!)

پی نوشت
-------------------------
1- تفسير نمونه، ج‏2، ص 382 و 390
2- تفسير نمونه، ج‏2، ص 383
3- ترجمه استاد مکارم
4- تفسير نمونه، ج‏2، ص 386
5- طبق حدیث امیر بیان (ع) خانمها مثل گل اند: لا تملک المرأة ما جاوز نفسها، فأن المرأة ریحانة و لیست بقهرمانة (نهج البلاغه/نامه31)
اموری که خارج از توان زن است را به او مسپار زیرا زن چون گلی ظریف است، نه پیشکار در امور مالی (و وکیل در کارهای اقتصادی و ...). [قهرمانة مؤنث قهرمان است و قهرمان در زبان عربی به معنای پهلوان نیست. بلکه معنایی که ذکر شد در کتب لغت آمده است. منظور حضرت نهی از به خدمت گرفتن زن در امور شخصی و مالی و اداری شوهر و بیگاری کشیدن از اوست.]
6- تفسير نمونه، ج‏2، ص 387 ؛ تفسير نور، ج‏1، ص 456

موضوع قفل شده است