متن کتاب نهج البلاغه مربوط به کدام دوره زندگی حضرت علی (ع) است؟

«سيد رضي» نخستين کسي نبوده که کلمات اميرالمومنان علي عليه السلام را جمع آوري کند و تدوين نمايد؛ زيرا مردم به سخنان امام (ع) اهميت فوق العاده اي مي دادند که نسبت به سخن هيچ يک از فصيحان و بليغان -چه آنها که در جاهليت وجود داشتند و چه آنها که در اسلام- به اين اندازه اهميت نمي دادند. سخنان آن حضرت، در زمان خودش تدوين يافته و آنها را در همان عصر حفظ مي نمودند؛ و عده اي تندنويس بودند که در همان ساعتي که امام (ع) خطبه را القاء مي نمود کلمات را مي نوشتند. اين «زيد بن وهب جهني» است که از اصحاب آن حضرت، و در بسياري از مجامع همراه وي بوده است و کتاب «خطبه هاي اميرمومنان» را بر منابر در جمعه ها و اعياد و ... جمع آوري نموده است.(اتقان المقال، ص 192) و اين «حارث اعور همداني کوفي» است (در سال 65 ه. ق وفات يافته است)که از اصحاب فداکار و از علاقه مندان واقعي امام بوده و حقايق بسياري از علوم گرفته و براي ما نقل نموده است. او بعضي از خطبه هاي امام را هنگام سخنراني مي نوشته است. و آن ديگر «اصبغ بن نباته مجاشعي» است که از افراد ويژه و مخصوص اميرمومنان بوده و «عهدنامه مالک اشتر» و «وصيت امام به محمد حنفيه» را نقل کرده است. و اين «کميل بن زياد» و «نوف بکالي» و «ضرار بن ضمره ضبائي» هستند که قسمتي از سخنان آن حضرت را شنيده، و حفظ کرده و همان طور که شنيده اند براي مردم نقل کرده اند.
جمع آوری نهج‌البلاغه در ماه رجب سال 400 ه.ق به اتمام رسیده است.

. نهج‌البلاغه دارای 241 خطبه می‌باشد.
. نهج‌البلاغه دارای 79 نامه می‌باشد.
. نهج‌البلاغه دارای 480 حكمت می‌باشد.
. طولانی‌ترین خطبه، خطبه 192 می‌باشد كه به خطبه قاصعه مشهور است.
. كوتاهترین خطبه، خطبه 61 نهج‌البلاغه است، كه در مورد خوارج می‌باشد(لا تقاتلوا الخوارج ...)
. طولانی‌ترین نامه، نامه53 است، كه مشهور به عهدنامه مالك اشتر می‌باشد.
. كوتاهترین نامه، نامه 79 است كه خطاب به فرماندهان لشكرها می باشد.
. طولانی‌ترین حكمت، حكمت 147 می‌باشد كه خطاب به كمیل بن زیاد نخعی فرموده است.
. كوتاهترین حكمت، حكمت 187 می‌باشد كه درباره كوچ كردن از دنیا است. «الرحیل و شیك» كوچ كردن(از دنیا) نزدیك است! و حكمت 418 كه درباره صبر و بردباری می‌باشد«الحلم عشیره» حلم و بردباری قوم و عشیره است.

سخنان على عليه‏السلام، پيش از سيد رضى ره

سيد رضى، نهج‏ البلاغه را در زمانى گردآورى و تنظيم كرد كه حدود 350 سال از شهادت حضرت اميرمؤمنان (ع) مى‏گذشت.
مى‏دانيم كه سيد رضى مطالب نهج البلاغه را از ميان نوشته‏هاى كتابهاى كه قبل از او تاليف شده بود بدست آورد و يكجا گردآورى كرد، و همين نكته آشكار مى‏كند كه پيش از او بسيارى از نويسندگان و محققان ديگر، دست به جمع آورى آثار امام (ع) زده بودند.
به طورى كه دانشمندان و تاريخ نويسان در كتابهاى خود نوشته‏اند پيش از تنظيم نهج‏البلاغه 22 كتاب ديگر نيز وجود داشت كه همه آنها، مثل نهج‏البلاغه، شامل سخنان و نامه‏ها و نوشته‏هاى امام عليه‏السلام بود، نخستين كتابى كه در اين زمينه تدوين شد، سخنرانى‏هاى على عليه‏السلام روى منبر نام داشت، مولف اين كتاب كسى بود كه در زمان جاهليت - يعنى پيش از بعثت رسول اكرم (ص) به دنيا آمد او كه بعد از ظهور اسلام، مسلمان شده بود، پس از رحلت پيامبر (ص) به جمع ياران على (ع) پيوست و پس از آن، تا زمان شهادت امام، از ياوران وفادار و فداكار او بود.
اين شخص كه زيد بن وهب نام داشت در سال 96 هجرى در گذشت. اما سالها پيش از مرگ، مطالبى را كه خود از زبان اميرالمؤمنين شنيده بود در((سخنرانيهاى على (ع) روى منبر)) نوشت.
پس از او، بيست كتاب ديگر در اين زمينه تنظيم شد. و بالاخره آخرين كسى كه پس از سيد رضى در اين مورد كتابى تدوين كرد، دانشمند برجسته‏يى به نام((ابو عثمان جاحظ)) بود.
جاحظ در سال 225 هجرى در گذشت و اين، تاريخى بود كه سيد رضى، 104 سال پس از آن متولد شد. كتاب جاحظ((صد سخن از اميرالمؤمنين على عليه‏السلام )) نام دارد كه سيد رضى از مطالب آن نيز مانند مطالب كتابهاى ديگر، استفاده كرده و قسمتهايى از آن را در نهج‏البلاغه نقل كرده‏است .

در مورد کتاب های امامان(ع) در منابع روایی ده ها کتاب و تألیف از آنان یاد شده است. و این ها بر چند نوعند:
الف) برخی از این کتاب ها توسط امام پیشن نگاشته شده و به امام بعدی به عنوان میراث امامت منتقل شده و همین طور از امامی به امام دیگر رسیده، تا در دست امام دوازدهم حضرت مهدی(عج) قرار گرفته است.
ب) برخی از این ها با املای امام و با خط شاگردان نگارش یافته است.
ج) برخی با خط امامان(ع) برای هدایت افرادی خاص و یا در خواست عده ای و یا به صورت کلی نوشته شده است.
د) برخی از کتاب های منسوب به امامان(ع) روایات منتسب به آنان است که توسط دیگران در یک یا چند مجموعة روایی گردآوری شده است.
اینک به ذکر تعدادی از کتاب هایی که با یکی از مناسبت های مذکور به امامان(ع) منتسب است می پردازیم:
1ـ «الجامعه»: کتابی است که دربارة‌ احکام حلال و حرام است که با املای پیامبر(ص) و خط علی(ع) نگارش یافته است. (1)
2ـ «الجفر» مندرجات این کتاب حوادث کائنات است و امام علی(ع) آن را در پوست بُز یا گوسفند نوشت. بدین جهت که بر پوست بُز (یعنی جفر) نوشته شد، آن را «جفر» نامیده اند.(2)
3ـ «کتاب علی»: در مورد این کتاب نوشته اند: این کتاب با املای پیامبر(ص) و خط علی(ع) نگارش یافته است و مشتمل بر مسائل مربوط به حلال و حرام است. این کتاب از امام قبلی به امام بعدی به عنوان میراث امامت منتقل شده و بارها مورد استشهاد امامان بعدی قرار گرفته است. برخی گفته اند: این کتاب همان کتاب جامعه است.(3)
4ـ «مصحف فاطمه»: برخی نوشته اند این کتاب کتابی است با املای پیامبر(ص) و خط علی(ع).(4)
برخی گفته اند: بعد از رحلت پیامبر(ص) خداوند فرشته ای را فرستاد تا حزن و اندوه حضرت زهرا(س) را بکاهد. وی با آن بانوی بزرگ هم صحبت شد و حاصل آن همین کتاب است که با املای حضرت زهرا(س) و خط علی(ع) نگارش یافته است.(5)
5ـ کتاب الاداب؛ این کتاب را از امام علی (ع) نقل کرده اند.
6ـ کتاب الفرائض؛ از امام علی (ع)
7ـ جمع القرآن و تأویله یا جمع القرآن علی ترتیب النزول؛ از امام علی (ع)
8ـ کتاب اعلی فیه ستین نوعاً من انواع علوم القرآن؛ از امام علی(ع).
9ـ کتاب فی زکاه الغنم، از امام علی(ع).
10ـ کتاب فی ابواب الفقه؛ از امام علی(ع).
11ـ کتاب آخر فی الفقه؛ از امام علی(ع).
12ـ عهدنامة مالک اشتر؛ ازامام علی(ع).
13ـ وصیت به محمد بن حنفیه؛ از امام علی(ع).
14ـ قضاوت های امیرالمؤمنین؛ (جمع آوری قضاوت های آن حضرت)
15ـ مسند امام علی(ع)، این کتاب را نسائی از روایات امام علی(ع) جمع آوری نموده است.
16ـ نهج البلاغه، سید رضی از سخنان حضرت علی(ع) آن را جمع آوری نموده است.
17ـ جنه الاسماء؛ از امام علی(ع).
18ـ غررالحکم و دررالکلم، عبدالواحد آمدی از کلمات حضرت جمع آوری نموده است.
19ـ کتاب معماهای علی(ع).
20ـ الامثال الامام علی بن ابی طالب.(6)
21ـ الصحیفه الکامله فی الادعیة؛ از امام چهارم(ع).
22ـ الصحیفه الثانیه السجادیه؛ جمع آوری توسط شیخ حُرّ عاملی.
23ـ الصحیفه الثالثه السجادیه؛ جمع آوری توسط میرزا عبدالله اصفهانی، معروف به افندی، صاحب ریاض العلما.
24ـ الصحیفه الرابعه السجادیه؛ جمع آوری توسط میرزا حسین نوری.
25ـ الصحیفه الخامسه السجادیه؛ جمع آوری توسط سید محسن امین، صاحب اعیان الشیعه.
26ـ رساله حقوق؛ از امام سجاد(ع).(7)
27ـ کتاب التفسیر؛ از امام باقر(ع).
28ـ رساله امام باقر(ع) به سعد الخیر.
29ـ کتاب الهدایه؛ از امام باقر(ع).(8)
30ـ ابیض، امام صادق(ع) فرمود: «نزد من جفر ابیض است و محتوایش: زبور داود، تورات موسی،‌ انجیل عیسی،‌صحف ابراهیم و حلال و حرام و مصحف فاطمه است، مصحف فاطمه قرآن نیست، بلکه در آن هر حکمی که مورد نیاز بشر باشد، وجود دارد».(9)
در روایتی دیگر آمده است است که در مصحف فاطمه(س) اخبار کائنات مندرج است، نه حلال و حرام،‌ همان گونه که در مصحف فاطمه بیان شد.
30ـ رساله امام ششم به نجاشی (والی اهواز) معروف به رساله عبدالله بن نجاشی.
31ـ توحید مفضل؛ امام صادق(ع) در مورد خداشناسی، املا نمود و مفضل بن عمر آن را به نگارش در آورد.
32ـ کتاب اهلیلجه؛ از امام صادق(ع).
33ـ کتاب مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، منسوب به امام صادق(ع).
34ـ نثر الدرر، منسوب به امام صادق(ع).(10)
35ـ وصیت به هشام بن حکم و ویژگی های عقل؛ از امام هفتم(ع).(11)
36ـ علل الاحکام الشرعیه؛ امام رضا(ع) در جواب مسائل محمد بن سنان نوشت.
37ـ العلل فضل بن شاذان؛ او از امام رضا(ع) استماع نمود و به نگارش در آورد.
38ـ رساله ذهبیه؛ در مورد طب از امام هشتم(ع).
39ـ فقه الرضا(ع).
40ـ صحیفه الرضا یا مسند الرضا از امام هشتم(ع).(12)
41ـ عیون اخبار الرضا؛ شیخ صدوق از روایات امام هشتم(ع) جمع آوری نموده است.
42ـ رساله جبر و تفویض؛ از امام هادی(ع).
43ـ اجوبه؛ پاسخ به سؤالات یحیی بن اکثم؛ از امام هادی(ع).
44ـ قطعه من احکام الدین؛ از امام هادی(ع).(13)
45ـ تفسیر؛ منسوب به امام حسن عسکری(ع).
46ـ مواعظ قصار؛ از امام حسین عسکری(ع).
47می شودـ رساله منقبت؛ از امام حسن عسکری(ع).
48ـ مکاتبات الرجال؛‌ از امام حسن عسکری(ع).(14)
در پایان بیان این نکته ضروری است که با توجه به فاصله زمانی بین زمان ما و زمان ائمه(ع) نیز با توجه به محدودیت های اطلاع رسانی زمان معصومان(ع) و با توجه به سیاست های حاکمان مبنی بر حصر امامان(ع) و ایجاد مزاحمت ها برای آنان و ... به روشنی نمی توان آثار نورانی آن بزرگ مردان را بر شمرد. بدین دلیل ابهام در انتساب برخی از کتاب ها وجود دارد و نمی توان به گونه جزم داوری نمود.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها :
1 . محمد یعقوب کلینی، کافی، ج1، ص 239.
2 . حسن بن فروخ، بصائر الدرجات، ص 157 – 159؛ سید مرتضی عسکری، معالم المدرستین، ج 2، ص 223.
3 . محمد بن خالد برقی، المحاسن، ص 193.
4 . حسن فروخ، همان، ص 158 – 157.
5 . همان، ص 153؛ کافی، کلینی،‌ ح 1، ص 24.
6 . سید محسن امین، اعیان الشیعه، ج 2، ‌ص 332 و 333.
7 . همان، ص 475 و 476.
8 . همان، ص 518 ـ 521.
9 . کافی،‌ ج 1، ص 240.
10 . سید محسن امین، همان، ص 518 ـ 521.
11 . همان، ص 539.
12 . همان، ص 566ـ 568.
13 . همان، ص 584.
14 . همان، ص 588.ش

سلام"به جواب اول ودوم دقت بفرمایید350سال بعد ازامام علی (ع)وجمع آوری ازمنابع گذشته توسط سید رضی ره وبخش بعدی ازپرسشگر دیگری بوده در ادامه سوال

سلام "ظاهرسوال شمابرای بنده همانی راتداعی کرد که جواب داده شد امادرپاسخ شما بزرگوار ذکر این نکته ضروری است که بخش خطبه هاونامه هاقریب به اتفاق بعد ازبیعت مردم بوده ودرکوفه ولی بخش حکمتها پراکندگی داره درقبل وبعد از آن