معرفی چند کتاب درباره مناقب اهل بیت(ع) به روایت اهل سنت

با سلام و عرض ادب

در میان علما و محدثین اهل سنت گروهی اهتمام به جمع آوری روایات مناقب نموده اند، این کتابها گاهی با عنوان خاصی همچون :«خصائص امیر المؤمنین علیه السلام»، تالیف بن احمد بن شعیب نسائی(م303)[1]، و گاهی با عنوان عامتری که شامل همه ی اهل بیت علیهم السلام می شود همچون:«الفصول المهمة فی معرفة الائمه»، تالیف: ابن صباغ مالکی(م:855)؛ وگاهی با عنوانی عامتر که حاوی فضائل صحابه و از جمله عترت علیهم السلام می شود همچون کتاب: ریاض النظرة، تالیف: محب الدین طبری(م:694) می باشند.

نگارش این کتب و جمع آوری و تخریج روایات فضائل اهل بیت علیهم السلام خود نشاندهنده جایگاه ویژه ی اهل بیت علیهم السلام در میان عامه است و دیگر اینکه اکثر روایات مربوط به مناقب که در کتب شیعه یافت می شوند با سندی از طریق عامه نیز نقل شده اند و این امر از ویژ گی های خاص اهل بیت علیهم السلام به شمار می رود.

الف) معرفی کتاب ینابیع المودة:

ينابيع المودة لذوي القربى للشيخ سليمان بن إبراهيم القندوزي الحنفي ( 1220 - 1294 ه‍ ).

مؤلف این کتاب شيخ سليمان‏بن شيخ ابراهيم معروف به« خواجه كلان» حسينى بلخى قندوزى حنفى است. وی از بزرگان حنفیة در فقه و از اساتین نقشبندیه در طریقت در زمان خویش به شمار می رفته که در پایان حیات علمی خویش درقسطنطنيّه به سال 1294 درگذشته است.

این کتاب در چهار مجلد توسط چاپخانه ی اسوه(تاریخ نشر؛ 1416)، با تحقیق سید علی جمال اشرف الحسینی به چاپ رسیده است.[2]

كتاب فوق در 99 باب تدوین یافته ومؤلف به جمع آوری روایات مناقب اهل بیت علیهم السلام از مصادر اهل سنت و شیعه همت گمارده است.

مؤلف در جلد سوم این کتاب به بیان احادیث دوازده خلیفه پرداخته و بعد از بیان عدم تطابق این دوازده خلیفه بر ملوک بنی امیه و ینی عباس از قول بعضی از محققین که خود آنرا پذیرفته می نویسد:این حدیث باید حمل گردد بر ائمه اثنی عشر از اهل بیت و عترت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله زیرا آنها اعلم و اجلّ اهل زمان خود و با تقوی ترین و دارای برترین نسب و حسب و مکرّمترین افراد در نزد خدا بوده اند...[3]وی بعد از بیان احادیث دوازده خلیفه به بیان روایات مهدویت می پردازد.

مؤلف کتاب ینابیع المودة در مقدمه ی کتاب خویش بیان می دارد که روایات این کتاب را از صحاح سته و مسند احمد و نسائی و مناقب ابو نعیم اصفهانی و فرائد السمطین جوینی و مسند فاطمه علیها السلام(تالیف: دارقطنی) و فضائل اهل البیت(تالیف: خطیب خوارزمی) و مناقب ابن مغازلی و فصول المهمة(ابن صباغ)، و جواهر العقدین(سمهودی)، و الصواعق المحرقه(ابن حجر هیتمی مکی) و... جمع آوری نموده است.

در باره ی اعتبار این کتب عرض می شود این کتابها که مشتمل بر بیان روایات مختلف از کتب مختلف می باشند از دیدگاه اهل سنت نیاز به بررسی سندی دارند البته بجز روایات صحیحین (بخاری و مسلم) که روایات این کتب نیازی به نقد سندی ندارند.

لذا صرف اینکه روایتی در این کتب بیان شده دلالت بر این ندارد که چنین روایتی مورد قبول عامه باشد بلکه تنها نشاندهنده این امر است که چنین روایتی مورد قبول صاحب کتاب بوده است، حال اگر صاحب کتاب از بزرگان علم حدیث بوده باشد نشاندهنده این است که چنین روایتی ویژگی های پذیرش را دارد و الا اگر بر فرض نویسنده این کتب جایگاه علمی خاصی نداشته باشد از آن جهت که روایات این کتب اخذ شده از کتب دیگری است که مصدر اولیه ی روایت است سند آن مورد بررسی قرار می گیرد.

البته در روایات مناقب لزومی به صحت سند نمی باشد بلکه میزان قابل قبول بودن سند و محتوای این روایات است؛ همچنان که بنای علمای حدیث بر این امر تعلق یافته است.

ادامه دارد.

[2]. این کتاب ابتدا در استانبول، وسپس در تهران، و سپس در چاپخانه ی اسوه به چاپ رسیده است.

[3]. قال بعض المحققين : إن الأحاديث الدالة على كون الخلفاء بعده ( ص ) إثنا عشر قد اشتهرت من طرق كثيرة ، فبشرح الزمان وتعريف الكون والمكان ، علم أن مراد رسول الله ( ص ) من حديثه هذا الأئمة الاثنا عشر من أهل بيته وعترته ، إذ لا يمكن أن يحمل هذا الحديث على الخلفاء بعده من أصحابه ، لقلتهم عن اثني عشر ، ولا يمكن أن يحمله على الملوك الأموية لزيادتهم على اثني عشر ، ولظلمهم الفاحش إلا عمر بن عبد العزيز ، ولكونهم غير بني هاشم ، لان النبي ( ص ) قال " كلهم من بني هاشم " في رواية عبد الملك عن جابر ، وإخفاء صوته ( ص ) في هذا القول يرجح هذه الرواية ، لأنهم لا يحسنون خلافة بني هاشم ، ولا يمكن أن يحمله على الملوك العباسية لزيادتهم على العدد المذكور ، ولقلة رعايتهم الآية ( قل لا أسألكم عليه أجرأ إلا المودة في القربى ) وحديث الكساء ، فلا بد من أن يحمل هذا الحديث على الأئمة الاثني عشر من أهل بيته وعترته ( ص ) لأنهم كانوا أعلم أهل زمانهم وأجلهم وأورعهم وأتقاهم ، وأعلاهم نسبا ، وأفضلهم حسبا ، وأكرمهم عند الله ، وكان علومهم عن آبائهم متصلا بجدهم ( ص ) وبالوراثة واللدنية ، كذا عرفهم أهل العلم والتحقيق وأهل الكشف والتوفيق .

معرفی کتاب:« ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی» من مصادر کتب اهل السنة.

محب الدين أبو العباس أحمد بن عبد الله بن محمد بن أبي بكر بن محمد الطبري شيخ الحرم المكي.

مؤلف این کتاب محب الدین طبری(م:694) است. وی دارای کتاب دیگری در مناقب با نام :«ریاض النضرة فی مناقب العشرة» است.وی از بزرگان شافعیه در حجاز بوده است، ودارای تالیفات گوناگونی است.

شمس الدین ذهبی در رابطه با او می نویسد:«الفقیه الزاهد ، المحدث کان شیخ الشافعیة، و محدث الحجاز»[1]

مؤلف در مقدمه ی کتاب«ذخائر العقبی» می نویسد: من این کتاب را از کتب قابل اعتنا به صورت اختصار و حذف اسناد آوردم؛ بخاطر تسهیل در امر طالبین علم.

نگارنده رواياتي درباره فضائل قرابت با رسول خدا صلی الله علیه و آله و فضیلت قریش و بنی هاشم و اهل بیت علیهم السلام و امام علي و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين علیهم السلام و رواياتي در مورد فضايل برخي فرزندان پيامبر اسلام مانند ابراهيم، رقيه، زينب و ام كلثوم و رواياتي در فضايل حمزه بن عبدالمطلب، عباس بن عبدالمطلب، اولاد ابوطالب مانند جعفر بن ابيطالب، فرزندان عباس بن عبدالمطلب و عبدالله بن عباس، فضل بن عباس و برخي ديگر از سران قريش نقل مي‏نمايد. وي در اين روايات خاندان پيامبر اسلام اعم از معصوم و غيرمعصوم را گرامي مي‏دارد و از مقام آنها تجليل مي‏نمايد.

کتاب فوق کتابی واسطه ای است که مناقب را از کتب مرجع با حذف اسناد جمع آوری نموده است و در پایان هر روایت مصدر روایت ذکر شده است.

معرفی اجمالی کتاب :«فرائد السمطین» و مؤلف آن.

مؤلف کتاب: إبراهيم بن محمد بن المؤيد بن عبد الله بن علي بن محمد بن حموية الإمام الكبير المحدث شيخ المشائخ صدر الدين أبو الجامع الخراساني الجويني الصوفي

جوینی خراسانی از اعلام وبزرگان علم حدیث اهل سنت در قرن هفتم و هشتم بوده است.
ذهبی درمورد او می گوید:امام، محدث یگانه ی کامل، و فخر اسلام و شیخ صوفیه ... علاقه ی بسیاری به روایت و به دست آوردن اجزای حدیثی داشت. خوش خوان، زیبا روی، با وقار، دیندار و پرهیزگار بود.بدست او غازان خان اسلام آورد. در سال 722 وفات نمود، خدای متعال او را رحمت کند. [1]

وی در جای دیگری می گوید: امام بزرگ، محدث و شیخ مشایخ بود. در خراسان و بغداد و شام و حجاز حدیث استماع نمود، و به این کار (یعنی شنیدن و نوشتن حدیث) علاقمند بود.[2]

سخاوی نیز در مورد او می نویسد:
هنگامی که جوینی بعد از سال هفتصد وارد [شام] شد، حافظان و محدثان حول او جمع شده و از او حدیث استماع نمودند.[3]

جوینی کتابی درباره ی اهل بیت علیهم السلام دارد به نام :«فرائد السمطين في فضائل المرتضى والبتول والسبطين و الائمة من ذریتهم» که این کتاب موجب شده تا عده ای وی را از دایره ی تسنن بیرون بدانند! در اهمیت و اعتبار کتاب فرائد السمطين جوینی همین بس که برخی از علمای اهل سنت همچون زرندی حنفی (693 - 750 هـ) و سمهودی شافعی (844 - 912 هـ) و قندوزی حنفی(1220-1294هـ) و دیگران به این کتاب استشهاد نموده اند.

کتاب «فرئد السمطین» بنابر نسخه ی تحقیق شده توسط مرحوم شیخ محمد باقر محمودی در 61باب و 594 روایت تدوین یافته است.
برخی از نکات قابل توجه در این کتاب عبارتند از:
نقل روایت از راویان اهل سنت و شیعه.
بیان برخی از مصائب حضرت زهرا سلام الله علیها .
اعتقاد به عید بودن روز غدیر خم :«باب سیزدهم:فی فضل صوم عید الغدیر».
بیان مصائب حضرت زهرا سلام الله علیها.(باب7).
بیان عصمت ائمه علیهم السلام.(باب31).
بیان حدیث لوح جابر و بیان نام ائمه اهل بیت.(باب32و 34).
بیان فضیلت زیارت ائمه علیهم السلام و بیان زیات جامعه ی کبیره.(باب 38).و...

موفق باشید.