اركان سهگانه جامعه انسانى
تب‌های اولیه
قال على عليه السلام:
«قامَتِ الدُّنْيا بِثَلاثَةٍ: بِعالِمٍ ناطِقٍ مُسْتَعْمِلٍ لِعِلْمِه، وَ بِغَنِىٍّ لايَبْخَلُ بِمالِه عَلى اهْلِ دينِ اللَّه عَزَّوَجَلَّ، وَ بِفَقيرٍ صابِرٍ. فَاذا كَتَمَ الْعالِمُ عِلْمَهُ، وَ بَخِلَ الْغَنِىُّ، وَ لَمْ يَصْبِرِ الَفقيرُ، فَعِنْدَها الْوَيْلُ وَ الثَّبُورُ»؛
«دنيا بر سه چيز استوار است: دانشمند سخنورى كه به دانش و سخنان خويش عمل مىكند و ثروتمندى كه از دادن اموالش به بندگان نيازمند خداوند بخل نمىورزد و نيازمندى كه صبر و تحمّل دارد؛ بنابراين اگر دانشمند، دانش خود را مخفى كند (و در اختيار ديگران نگذارد) و ثروتمند بخل بورزد (و به فقراء كمك نكند) و فقير صبرپيشه نكند، مصيبت و هلاك دنيا را فرا مىگيرد».[1]
از روايت فوق نكاتى استفاده مىشود؛ دو نكته آن بسيار مهمّ است:
1- «عالِم» بايد «ناطق» باشد و گرنه همچون گنج پنهان در زير خاكها، نتيجهاى براى جامعه نخواهد داشت. بنابراين سخنورى عالم، نه تنها عيب محسوب نمىشود، بلكه لازمه يك عالم از ديدگاه امام على عليه السلام است. همانگونه كه خود آن حضرت، كه مصداق كامل و أتمّ «عالم» بود،
سخنورى بسيار قوى و بىنظير بود. علاوه بر اين، «نطق» عالم، بايد همچون «نُطق» پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله) باشد كه «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى».[2]
بنابراين آنچه مىگويد بايد در مسير رضايت خداوند باشد، نه جهت إرضاى هواى نفس!
2- «عالم ناطق» و «دانشمند سخنور» قبل از آن كه مردم را دعوت به چيزى كند، بايد خود عامل به آن باشد. و پيش از آن كه مردم را از عمل به چيزى نهى كند، لازم است خود تارك آن باشد. در اين صورت است كه چنين دانشمندى، عالم ربانى مىشود و «نگاه كردن به چهره او» حتّى «نظر كردن به درب خانهاش» و «حضور در مجلسش» همه عبادت محسوب مىگردد و سخنش جهاد فى سبيل اللَّه شمرده مىشود.[3]
اگر عالم دانش خويش را احتكار نكرد، بلكه آن را منتشر نمود و قبل از مردم خود به آن عمل كرد، و ثروتمند فقراء را در استفاده از اموالش شريك كرد، و فقراء هم در مقابل فقر صبور و پر تحمّل بودند، اجتماع دچار مشكلى نخواهد شد؛ ولى مصيبت و هلاكت زمانى است كه نه دانشمند دانش خويش را در اختيار نيازمندان بگذارد، و نه ثروتمند دست فقير و نيازمند را بگيرد، و نه نيازمند صبر و تحمّل داشته باشد.
خواننده محترم! هر يك از ما و شما در يكى از اين سه دسته هستيم.
از خداوند بخواهيم در آنچه وظيفه ماست، موفّقمان بدارد.
[1] بحارالانوار، جلد 10، صفحه 119.
[2] - سوره النجم، آيه 3.
[3] - شخصى از امام صادق عليه السلام پرسيد:« اين كه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده كه فرمود:« نگاه كردن به چهره علما عبادت است» منظور چه عالمى است؟
حضرت فرمودند:« منظور عالمى است كه هنگامى كه به چهرهاش نگاه مىكنى، به ياد جهان آخرت مىافتى و امّا عالمى كه چنين نباشد نگاه كردن به چهرهاش( نه تنها عبادت محسوب نمىشود، بلكه) باعث فتنه است!»( ميزان الحكمة، باب 2845، حديث 13438).