خداي اهل سنت؟!!

با سلام و عرض ادب

متكلمان صفات خدا را دو قسم كرده‏اند:

الف) صفات ذاتى كه بر نوعى كمال دلالت دارند و از راه عقل مى ‏توان آنها را براى خداوند متعال اثبات كرد، مانند علم، قدرت و حيات.

ب) صفات خبرى و آنها صفاتى ‏اند كه از را عقل نمى ‏توان آنها را براى خدا اثبات كرد، مانند دست، چشم و صورت داشتن كه فقط با استناد به الفاظ قرآن و حديث براى خداوند اثبات مى‏شوند.

دیدگاه فرق اهل سنت در رابطه با صفات خبریه مختلف است، به گونه ای که در مورد این صفات هم دیدگاههای تنزیهی مشاهده می گردد و هم دیدگاههای تشبیهی و تجسیمی، که ما به اختصار دیدگاه کلامی فرق تسنن را بیان می داریم:

1)معتزله:
معتزله همچون شیعه با تفاوتهایی قائل به تنزیه خداوند شده اند، آنها معتقدند خداوند جسم نيست، خواص آن را ندارد و از داشتن اعضا و جوارح منزه است.[1] معتزله قائلند ظاهر ابتدايى اين‏گونه آيات مراد نيست؛ بلکه بايد آنها را تأويل كرد، زيرا با اصول و احكام عقل سازگار نيست.

2)اشاعره:[2]
ابوالحسن اشعرى معتقد است صفات خبریه، با همان معناى لغوى و عرفى، اما با يك قيد عدمى «بلا كيف» درباره خدا به‏ كار مى ‏روند، يعنى بايد گفت خدا صورت دارد بدون اين‏كه به كيفيت صورت انسان باشد. همين‏طور در مورد دست و چشم. و همين‏طور خدا بر عرشش مستقر شده و نشسته‏ بدون اين‏كه كيفيت‏ استقرار و جلوس انسان را داشته‏ باشد.[3]

وی مى ‏نويسد: «و قال أهل السنة و أصحاب الحديث: ليس بجسم و لا شبهه الاشياء و أنه على العرش كما قال عزوجل «الرَّحمنُ عَلَىَ الْعَرْشِ اسْتَوى» و أنّه نور كما قال «اللّه‏ُ نُورُ السَّمَواتِ وَ الاَْرْضِ»[4]؛ و أن له وجهاً كما قال «وَ يَبْقى وَجْهُ رَبِّكَ» و أن له يدين كما قال «خَلَقْتَ بِيَدى»[5]؛ و أن له عينين كما قال «تَجْرِىْ بِأَعْيُنِنا»[6]؛ و أنه يجى‏ءُ يوم القيامة هو و ملائكته و أنه ينزل الى السماء الدينا كما جاء فى الحديث: ينزل ربنا تبارك و تعالى كل ليلة الى سماء الدنيا حين يبقى ثلث الليل الاخر فيقول: من يدعوني؟ فأستجب له من يسألني؟ فاعطيته من يستغفرني؟ فأغفر له»؛[7]

اهل‏ سنّت و اصحاب حديث گفته ‏اند كه خداوند نه جسم است و نه شبيه به آن و خداوند چنان‏كه در قرآن آمده بر عرش قرار گرفته است. خداوند نور است. داراى صورت، دو دست و دو چشم است چنان‏كه در قرآن آمده است و خداوند و فرشتگان روز قيامت و از آسمان دنيا فرود مى ‏آيند؛ چنان‏كه در روايت آمده است كه خداوند در يك سوم آخر هر شب فرود مى‏ آيد و مى‏ گويد: كسى كه مرا بخواند اجابت مى‏ نمايم، كسى كه از من بخواهد به او عطا مى‏ كنم كسى كه طلب مغفرت نمايد مى‏ آمرزم او را.

3)ماتريديه:[8]
ماتریدیه گفته ‏اند: ما قائل به وجود اين صفات در خدا هستيم به معنايى كه خودش اراده كرده است و واقعيت اين‏گونه صفات را به او واگذار مى ‏كنيم.

دو مكتب اشاعره و ماتریدیه بر لزوم ايمان به صفات خبرى تأكيد دارند؛ جز اين كه اشاعره وجود آن صفات را به معناى ظاهرى ‏اش با قيد عمومى «بلاكيف» براى خداوند اثبات مى ‏كنند، ولى ماتريديه مى‏ گويند: ما به وجود اين صفات در خدا به معنايى كه خودش اراده كرده، ايمان داريم، زيرا صفات خبرى كه از راه كتاب و سنت به ما رسيده جزو متشابهات است كه بايد علم بدان را به خدا واگذار نمود و اصل تنزيه را در مورد او مراعات كرد.

ديدگاه علماى اهل سنت ديوبند[9]
علماى ديوبندى در توضيح آيه: «الرَّحْمنُ عَلَىَ الْعَرْشِ اسْتَوَى»مى ‏گويند: ديدگاه ما ـ علماى اهل‏ سنّت ديوبند ـ درباره اين آيات آن است كه ما به محتواى آيات عقيده داريم اما چگونگى آن بر ما روشن نيست. ما به خداوند سبحان ايمان داريم اما او را از صفات آفريده‏ ها و نقص و حدوث پاك و منزه مى‏ دانيم؛ چنان‏كه رأى علماى گذشته ما اين بوده است. اما آنچه علماى متأخر درباره آيات صفات گفته‏ اند نيز حق است؛ زيرا متأخران، آيات را به تأويلات صحيح از نظر لغت و شرع حمل كرده‏ اند و گفته ‏اند مقصود از استوا، استيلا و مقصود از دست، قدرت و ... مى‏ باشد و تأويل آيات به فهم افراد قاصر نزديكتر است و جهت و مكان براى خداوند بزرگ جايز نيست و او منزه از صفات نقص مى‏ باشد.[10]

4) ديدگاه اهل حدیث و ظاهر گرایان

اين نظريه قول کساني است که با تأويل صفات و هم‏چنين تفويض و توقف مخالفت نموده و معتقدند که تمام صفات را باید بر ظاهرشان حمل نمود.

از نظریه پرداز این دیدگاه ابن تيميه است. وی با استفاده از ظواهر آيات و روايات مى ‏گويد: خداوند داراى صفات جسمانى از قبيل دست، چشم و مكان و اوصافی همچون خندیدن است.

ابن‏ تيميه در کتاب الفتاوي مي‏ نويسد: «... آنچه در کتاب و سنّت ثابت شد و سلف از امّت بر آن اجماع کرده ‏اند حقّ است و اگر لازمه آن نسبت جسميت به خداوند باشد اشکالي ندارد؛ زيرا لازمه حقّ، حقّ است».[1]

ابن بطوطه در کتاب خود مي ‏نويسد: «در دمشق از فقهاي حنبلي شخصي بود به نام تقي الدين ابن تيميه... روز جمعه بر او وارد شدم؛ در حالي که بر منبر مسجد جامع شهر مردم را موعظه مي‏ نمود. از جمله صحبت‏هايش اين بود که خداوند به آسمان دنيا فرود مي‏ آيد؛ همان‏گونه که من از منبر پايين مي‏آيم». [2]

نظریه ی تشبیه در عقاید محمد بن عبد الوهاب نمود آشکارتری دارد. در كتاب عقيدة الشيخ آمده است : «و الشيخ يثبت النزول كما يثبت غيره من الصفات الواردة فى الكتاب و السنة على قاعده الامام مالك فيقول فى النزول ايضاً: النزول معلوم و الكيف مجهول و الايمان به واجب و السؤال عن الكيفية بدعة».[3]

از ديدگاه شيخ ـ محمد عبد الوهاب ـ فرود آمدن خداوند ثابت شده است؛ چنان‏كه ساير صفات خداوند را كه در قرآن و روايات آمده است اثبات مى‏ كند همان گونه كه امام مالك بر اساس قاعده ‏اى كه دارد مى‏ گويد: نزول و فرود خداوند روشن و چگونگى آن نامعلوم است، ايمان به آن واجب و پرسش از كيفيت آن بدعت است.

الباني محدّث وهابيان نیز در فتاواي خود مي‏ گويد: «ما اهل سنّت ايمان داريم به اين‏که از نعمت‏هاي خداوند بر بندگانش آن است که خداوند در روز قيامت بر مردم تجلّي مي‏ کند و همگان او را مي بينند، همان‏گونه که ماه شب چهارده را مشاهده مي‏کنند.[4]

او هم چنين در جايي ديگر بر بخاري ايراد گرفته که چرا قول خداوند: (کُلُّ شَيْ‏ءٍ هالِکٌ إِلّا وَجْهَهُ) را به ملک تأويل کرده و مي‏ گويد: «اين گونه تأويل را شخص مسلمان مؤمن انجام نمي ‏دهد».[5].

همو در جايي ديگر مي‏گويد: «ما معتقديم که کثيري از اهل تأويل کافر نيستند، ولي گفتارشان همانند کافران است».[6]
شيخ بن باز در فتاوي خود مي‏گويد: «تأويل در صفات امري منکر است و جايز نيست، بلکه واجب است اقرار بر صفات کرد طبق ظاهري که لايق به خداوند است».[7]

همو مي‏ گويد: «اهل سنّت و جماعت از اصحاب رسول خداصلي الله عليه وآله بر آنند که خداوند در آسمان بالاي عرش خود است و دست‏ها به سوي او دراز مي‏ گردد».[8]

بنابراین نظریه ی تشبیه و تجسیم، بدون هیچگونه تاویل و تصرفی، نظریه ی تمام فرق تسنن نمی باشد؛ بلکه این نظریه دیدگاه اهل ظاهر است که در وهابیت کنونی نمود آشکار یافته است.

----------------------------------
برای اطلاعات بیشتر به این کتب مراجعه فرمائید:
1) درسنامه فرق و مذاهب کلامی اهل سنت، مهدی فرمانیان.
2) درسنامه نقدوهابیت، نجم الدین طبسی.
3) دیده ها و دریافت ها، حسین رجبی.
4) سلفی گری و پاسخ به شبهات، علی اصغر رضوانی.

موفق باشید.