جمع بندی حدیثی پیرامون غذاخوردن

توضیح مترجم کتاب طب الرضا (علیه السلام):
محتاج به دليل نيست كه مزاج ها از حيث هضم و جذب خوراكي ها با هم اختلاف دارند. كسى كه طالب تندرستى است بايد نوعى از غذاها را انتخاب كند كه معده‏ اش آن را بپذيرد و بدنش آن را جذب كند، و معيار در انتخاب آن عادت و قدرت، جهاز هاضمه و نشاط است. با اين همه، وقتى كه مي خواهد به خوردن غذاى منتخب خويش شروع كند، اول به خوردن سبكترين آنها بپردازد. وقتى حس گرسنگى تحريک مى‏ شود، غالبا نظم معقول غذا خوردن را بر هم مي زند و به شخص [گرسنه]، فرصت درست جويدن و رعايت آداب [غذا خوردن] را نمى‏ دهد. خوردن غذایى كه سبک باشد و زودتر جذب بدن بشود، اين خاصيت را دارد كه حس گرسنگى را تخفيف داده و به شخص مهلت آن را مي دهد كه غذا را خوب بجود و ملايم بخورد و در خوردن زياده روى نكند. انواع آش‏ ها و سوپ‏ ها كه ابتداى طعام مصرف مى‏ شود، به همين منظور است. سوپ بايد از موادى به عمل آمده باشد كه سبک بوده و زودتر هضم شود. خوردن سوپ در ابتداى طعام اين مزيت را هم دارد كه چون رقيق و آبكى است، جويدن زياد نمي خواهد و فعاليت غده‏ ها و ترشحات معدى را تخفيف مي دهد.(2)

پی نوشت
--------------------
1- بحار الأنوار، ج‏59، ص 311.
2- طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا عليه السلام)، ترجمه: نصير الدين امير صادقی، ص 109و110.

در تکمیل پاسخ قبلی، این نکته را هم عرض کنم که: در روایات زیادی از پرخوری نهی شده است؛ چند نمونه:

قَالَ النَّبِيُّ ص إِيَّاكُمْ وَ الْبِطْنَةَ فَإِنَّهَا مَفْسَدَةٌ لِلْبَدَنِ وَ مَوْرَثَةٌ لِلسَّقَمِ وَ مَكْسَلَةٌ عَنِ الْعِبَادَةِ (1)

از پیامبر گرامی اسلام (صلى اللَّه عليه و آله) روایت شده که فرمود: از پُرى شكم بپرهيزيد كه تن را تباه می كند و بيمارى می آورد و آدمی را از عبادت باز می دارد.

وَ قَالَ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع يَقُولُ لِابْنِهِ الْحَسَنِ ع يَا بُنَيَّ أَ لَا أُعَلِّمُكَ أَرْبَعَ كَلِمَاتٍ تَسْتَغْنِي بِهَا عَنِ الطِّبِّ فَقَالَ بَلَى قَالَ لَا تَجْلِسْ عَلَى الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ جَائِعٌ وَ لَا تَقُمْ عَنِ الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ تَشْتَهِيهِ وَ جَوِّدِ الْمَضْغَ وَ إِذَا نِمْتَ فَأَعْرِضْ نَفْسَكَ عَلَى الْخَلَاءِ فَإِذَا اسْتَعْمَلْتَ هَذَا اسْتَغْنَيْتَ عَنِ الطِّبِّ. (2)

اصبغ بن نباته می گوید: از امير المؤمنين (عليه السّلام) شنیدم که به پسرش حسن (عليه السّلام) فرمود: ای فرزندم! آیا چهار نکته به تو بياموزم كه به وسیله آنها از طب بی نياز شوى؟ عرض کرد: بله .فرمود: بر سر [سفره] غذا منشين جز زمانی که گرسنه باشى و از [سفره] غذا بلند نشو مگر زمانی که هنوز [به غذا خوردن] میل و اشتها دارى [یعنی سیر نخور، بلکه قبل از سیر شدن، دست از غذا بردار] و غذا را خوب بجو و قبل از خواب، قضای حاجت کن. پس اگر اين چهار نکته را مراعات كنى از طب بى‏ نياز می شوی.

پی نوشت
-------------------
1- بحار الأنوار، ج‏59، ص 266، ح 41
2- بحار الأنوار، ج‏59، ص 267، ح 42

بسم الله
سلام علیکم و رحمه الله
به لحاظ اینکه اسید معده در قعر معده قوی تر و بیشتر و شدید تر است،
فرمودند اول غذاهای سنگین تر و دیر هضم تر خورده شود که در پاین معده جا بگیرد
و بعد از آن غذاهای سبک تر، که معده بتواند راحت تر غذا را هضم نماید.
برعکس خوردن عرف ما که اول سوپ میخوریم و بعد از آن پلو و گوشت را!
و اطبا توصیه دارند بعد از غذا خوردن چند قدمی راه برویم و اول به سمت راست بخوابیم هر دوی این
توصیه ها برای آن است که غذا در قعر معده جای گیرد که اسید قوی تر و بیشتری و هضم راحت تر انجام میپذیرد
و بعد از ان به سمت چپ زیرا کبد گرم تر روی معده افتاده و به هضم غذا کمک نماید.

این سخن شما با متن روایت سازگاری ندارد. متن روایت می فرماید: « وَ ابْدَأْ فِي أَوَّلِ الطَّعَامِ بِأَخَفِّ الْأَغْذِيَةِ الَّتِي...هنگام شروع به طعام، اول به سبک ترين غذاها بپرداز»؛ واژه های «ابْدَأْ» (شروع کن) و أَوَّلِ الطَّعَامِ «ابتدای غذا خوردن»، نشان از سیر تغذیه دارد، یعنی فرض روایت در جایی متصور است که عذاهای سبک و سنگین در سفره وجود دارد؛ در غیر این فرض، ذکر این دو واژه، مفهومی نخواهد داشت!

به سخن دیگر، اگر منظور حضرت (مطابق متن این روایت)، چیزی بوده که شما می فرمایید، پس دیگر نیازی به ذکر دو واژه «ابْدَأْ» و «أَوَّلِ الطَّعَامِ»، نبود. اگر حضرت می خواست بفرماید که: «همیشه غذای سبک مصرف کنید تا هضم آن راحت باشد»، باید به جای آن جمله، مثلا می فرمود: «کُل من طعامک من أَخَفِّ الْأَغْذِيَةِ الَّتِي... همیشه غذاهای سبکی مصرف کن که...»

پرسش:
بر اساس احادیث ابتدا باید غذای سبک را خورد یا غذای سنگین را؟

پاسخ:
سلام به شما پرسشگر گرامی

روایات مختلفی را بررسی کردم اما درباره موضوع شما تنها یک مورد یافتم که به طور خاص توضیح داده باشد و آن مطلبی است که در رساله ذهبیه منسوب به امام رضا علیه السلام (یا همان طب الرضا) آمده است که فرمود:

توضیح مترجم کتاب طب الرضا (علیه السلام):
محتاج به دليل نيست كه مزاج ها از حيث هضم و جذب خوراكي ها با هم اختلاف دارند. كسى كه طالب تندرستى است بايد نوعى از غذاها را انتخاب كند كه معده‏ اش آن را بپذيرد و بدنش آن را جذب كند، و معيار در انتخاب آن عادت و قدرت، جهاز هاضمه و نشاط است. با اين همه، وقتى كه مي خواهد به خوردن غذاى منتخب خويش شروع كند، اول به خوردن سبكترين آنها بپردازد. وقتى حس گرسنگى تحريک مى‏ شود، غالبا نظم معقول غذا خوردن را بر هم مي زند و به شخص [گرسنه]، فرصت درست جويدن و رعايت آداب [غذا خوردن] را نمى‏ دهد. خوردن غذایى كه سبک باشد و زودتر جذب بدن بشود، اين خاصيت را دارد كه حس گرسنگى را تخفيف داده و به شخص مهلت آن را مي دهد كه غذا را خوب بجود و ملايم بخورد و در خوردن زياده روى نكند. انواع آش‏ ها و سوپ‏ ها كه ابتداى طعام مصرف مى‏ شود، به همين منظور است. سوپ بايد از موادى به عمل آمده باشد كه سبک بوده و زودتر هضم شود. خوردن سوپ در ابتداى طعام اين مزيت را هم دارد كه چون رقيق و آبكى است، جويدن زياد نمي خواهد و فعاليت غده‏ ها و ترشحات معدى را تخفيف مي دهد.(2)

وَ قَالَ الْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع يَقُولُ لِابْنِهِ الْحَسَنِ ع يَا بُنَيَّ أَ لَا أُعَلِّمُكَ أَرْبَعَ كَلِمَاتٍ تَسْتَغْنِي بِهَا عَنِ الطِّبِّ فَقَالَ بَلَى قَالَ لَا تَجْلِسْ عَلَى الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ جَائِعٌ وَ لَا تَقُمْ عَنِ الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ تَشْتَهِيهِ وَ جَوِّدِ الْمَضْغَ وَ إِذَا نِمْتَ فَأَعْرِضْ نَفْسَكَ عَلَى الْخَلَاءِ فَإِذَا اسْتَعْمَلْتَ هَذَا اسْتَغْنَيْتَ عَنِ الطِّبِّ. (4) اصبغ بن نباته می گوید: از امير المؤمنين (عليه السّلام) شنیدم که به پسرش حسن (عليه السّلام) فرمود: ای فرزندم! آیا چهار نکته به تو بياموزم كه به وسیله آنها از طب بی نياز شوى؟ عرض کرد: بله .فرمود: بر سر [سفره] غذا منشين جز زمانی که گرسنه باشى و از [سفره] غذا بلند نشو مگر زمانی که هنوز [به غذا خوردن] میل و اشتها دارى [یعنی سیر نخور، بلکه قبل از سیر شدن، دست از غذا بردار] و غذا را خوب بجو و قبل از خواب، قضای حاجت کن. پس اگر اين چهار نکته را مراعات كنى از طب بى‏ نياز می شوی.

پی نوشت
--------------------
1- بحار الأنوار، ج‏59، ص 311.
2- طب الرضا (طب و بهداشت از امام رضا عليه السلام)، ترجمه: نصير الدين امير صادقی، ص 109و110.
3- بحار الأنوار، ج‏59، ص 266، ح 41
4- بحار الأنوار، ج‏59، ص 267، ح 42