تعداد صحابيات و القاب و كنيه هاي امهات مومنين ؟

با عرض سلام و ادب خدمت شما دوست بزرگوار

اولاً اظهار نظر قطعی در مورد تعداد دقیق صحابیات مورد نظر شما، یعنی زنانی که موفق به دیدار رسول الله-ص- شده اند،امری ناممکن است.ثانیاً معرفی آن عده از صحابیات که در منابع معرفی شده اند،در این مجال نمی گنجد.

البته باید توجه داشته باشیم اختلافاتی که در مورد تعریف و معیار صحابی بودن وجود دارد،همین اختلافات در مورد زنان هم صدق می کند که در جای خود به تفصیل بحث شده است و این تاپیک مجال طرح این موضوعات نیست.

بنده سعی می کنم تعدادی از این بانوان که در منابع مختلف تاریخی و حدیثی معرفی شده اند را خدمت شما عرض کنم که در رآس آنها همسران رسول الله(ص) قرار دارند:

- خدیجه، دختر خویلد، بانویی با فضیلت از بانوان شرافتمند و بزرگوار، اولین کسی بود که اسلام آورد و همواره حامی و پشتیبان همسرش رسول خدا صلی الله علیه و آله بود و از بذل جان و مال در راه دین خدا و پیامبرش دریغ نداشت.

- زینب،دختر جحش، ام المؤمنین، مادرش امیمة دختر عبد المطلب، و کنیه اش ام الحکم، زنی مؤمن و مطیع فرمان الهی بود.از مهمترین فضایل این بانوی گرامی آن است که خداوند عقد وی را در آسمانها با رسول الله صلی الله علیه و آله بست.

- سوده،دختر زمعة بن قیس، مادرش شموس دختر قیس است.شیخ طوسی در رجالش و ابن عبد البر، ابن منده، ابو نعیم، ابن اثیر و دیگران وی را از اصحاب و راویان رسول الله صلی الله علیه و آله شمرده اند.

- عایشه دختر ابوبكر، وی تنها دختری بود كه پیامبر با اوازدواج كرد.

- زینب امّ المساكین، همسرعبیده بن حارث پسرعموی پیامبر(ص) بود كه درجنگ بدر به شهادت رسید و پیامبر با زینب كه پیرزن هفتاد ساله ای بود در رمضان سال سوم هجری ازدواج كرد كه زینب بعد ازدو ماه ازدنیا رفت.

- حفصه، دختر عمر بن خطاب و همسر خنیس بن حذافه سهمی بود که پس ازجنگ بدر بر اثر جراحات وارده از دنیا رفت.

- امّ سلمه، هند دختر ابی امیه مخزومی و شوهرش ابوسلمه عبدالله بن عبدالاسد مخزومی بود كه درجنگ احد مجروح شد وبعد ازمدتی ازدنیا رفت. وقتی پیامبر به وی پیشنهادازدواج داد وی بعلت داشتن فرزندان وسن بالا امتناع كرد و به سفارش فرزندش سلمه پذیرفت.

- جویریه دختر حارث بن ابی ضرار، رئیس قبیله بنی المصطلق بود. شوهر سابق وی پسرعمویش مسافع بن صفوان مصطلقی بود.

- صفیّه دخترحییّ بن اخطب وشوهرش كنانه بن الربیع بن ابی الحقیق بود كه درجنگ خیبركشته شد. و صفیه به اسارت مسلمانان درآمد و اسلام را پذیرفت ولذا پیامبر او را آزاد كرد و با او ازدواج كرد. وی دختر رئیس قبیله بنی نضیر بود.

- امّ حبیبه دخترابوسفیان بود. شوهرش عبیدالله بن جحش درحبشه از دنیا رفته بود.

- میمونه دخترحارث بن حزن، شوهر اولش مسعود بن عمروبن عمیرثقفی بود كه او را طلاق داده بود. و سپس با ابورهم بن عبدالعزی ازدواج كرد كه ازدنیا رفت.

- ماریه قبطیه. مقومس حاكم اسكندریه او را برای پیامبر هدیه فرستاده بود.(1)

- حضرت فاطمه زهرا(س) بنت رسول الله(ص).

- حرة، دختر حلیمه سعدیه، خواهر رضاعی رسول الله صلی الله علیه و آله، یکی از بانوان عالم، مؤمن و معتقد به ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام که با سخن و زبان خویش جهاد کرد و در برابر سلطان جائری همچون حجاج بن یوسف، کلمه حق را ادا نمود.

- صفیه، دختر عبد المطلب، (محدث، متوفی 20 ه) مادرش هالة دختر وهیب است.او در اوائل دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله اسلام آورد و با رسول الله صلی الله علیه و آله بیعت نمود و به مدینه هجرت کرد.

- فاطمه، دختر اسد بن هاشم، مادرش فاطمه بنت هرم بن رواحه است.وی نخستین زنی است که پس از حضرت خدیجه علیها السلام مسلمان شد و اولین بانویی است که با پای پیاده هجرت کرد و در مدینه بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شد.تنها کسی است که دیوار کعبه برایش شکافته شد و در خانه خدا وضع حمل کرد.

- امامه،دختر ابی العاص، مادرش زینب دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و از زنان محدث است.

- اسماء دختر عمیس، اسماء از زنان بزرگوار و ساجده تشیع است که در ولای اهل بیت علیهم السلام می درخشد، در ایمان به اسلام از پیشگامان است و قبل از اینکه رسول خدا صلی الله علیه و آله در مکه به دار ارقم داخل شود، با آن حضرت بیعت کرد .

- ام هانی، (محدث، متوفی قرن 1 ه) دختر ابو طالب، نام او را فاخته و یا هند هم گفته اند .

- ام الفضل، لبابه دختر حارث بن حزن، همسر عباس بن عبدالمطلب و خواهر ام المومنین میمونه ، از زمره صحابه (صحابیات) رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و از زنان نامی عصر خویش بود.

.
.
.

پی نوشتها:

(1). تاریخ زندگانی پیامبراعظم؛ دکتراصغرمنتظرالقائم؛ چاپ اول 1385؛ ص230-239.

- سميّه‌ مادر عمّار،از اولین مسلمانان. سميّه‌ توسط‌ ابوجهل‌ شهيد شد.

- نُسَيبه‌«ام‌ عماره‌»،او از زناني‌ بود كه‌ در هنگام‌ بيعت‌ عقبه‌ با پيامبر بيعت‌ كرد

- ام‌ّ ايمن‌؛ام‌ ّ ايمن‌ كه‌ نام‌ او بركة بود و كنيه‌ او ام‌ ايمن‌ يكي‌ از زنان‌ برجسته‌ اسلام‌ است‌.

- فضّه‌،فضّه‌ نام‌ كنيزي‌ است‌ كه‌ رسول خدا(ص) درسالهاي‌ آخر عمرش‌ به‌ زهرا(س)بخشيد تا در امور خانه‌ كمك‌ كار او باشد و نام‌ فضّه‌ (نقره‌) را پيامبر بر اونهاد.

- فاطمه دختر حمزة بن عبدالمطلب،او از صحابه مشهور پيامبر(ص) است و ابن عقده و منصور رازي حديث غدير را از وي نقل كرده اند.(1)

- حضه؛ پدرش مجش و مادرش اميمه دختر عبدالمطلب بود. شوهرش مصعب بن عمير بود. پس از جنگ احد كه عده زيادي شهيد شده و عده اي نيز مجروح شدند به ديدار پيامبر آمد. پيامبر رو به او كرده گفتند: حضه برادرت عبدالله شهيد شد او گفت: انا لله و انا اليه راجعون. پيامبر فرمودند : دائي ات حمزه هم شهيد شد، باز هم همين جمله را تكرار كرد. پيامبر فرمودند: شوهرت مصعب نيز شهيد شد. حضه گفت: واي از جنگ.

- ام عامر؛ او از بيعت كنندگان با پيامبر بود و در جنگ خيبر شركت داشت.

- ام سليم؛اين بانو در جنگ احد و حنين شركت داشت. همين بانوي بزرگوار بود كه خنجري به كمر مي بست و براي دفاع از اسلام مسلح مي شد و به پيامبر مي گفت: اين خنجر براي آن است كه شكم مشركين را با آن بدرم و گردنشان را بزنم.

- سميرا بنت قيس؛او از زنان شركت كننده در احد و بيعت كنندگان است.

- كبشه؛از بانوان بيعت كننده و مبارز در احد است. كه پيامبر را اطاعت و در جنگ ها شركت مي كرد.(2)

پی نوشتها:

(1). الغدير، ج 1، ص 58.

(2). آئينه وند – صادق، تاريخ زنان صدر اسلام، جهاد دانشگاهي دانشگاه الزهرا.؛ بحرالعلوم ، زنان صحابي در صدر اسلام، ترجمه محمدعلي عابدي؛ صداقت – سيد علي اكبر، زنان در تاريخ اسلام.

با عرض سلام و ادب

ضمن تقدیر و تشکر از مطالبی که فرمودید،در پاسخ به این سوال که این القلب را چه کسی به ایشان داده است باید عرض کنم:

در زبان عربي معمولا هر فردي داراي اسم و کنيه و لقب است. اسم معرف هر فرد است و لقب بيانگر خصوصيت و ويژگي و صفتي ممدوح يا مذموم و مثبت در فرد است مثل صادق يا کاذب يا امين يا خائن.

کنيه در زبان عربي معمولا براي احترام و تکريم به کار مي رود. کنيه بيشتر با کلمه «اب» يا «ام» و گاهي با کلمه ابن (پسر) و اخت(دختر) شروع مي شود. مثل: ابوالحسن و ام ليلا و ام کلثوم و ابن حاجب و بنت الکرم.

القاب افراد، بیشتر اوقات از سوی دیگران براساس اوصاف آن شخص به آن شخص داده می شد.لذا نمی توان به راحتی گفت که این القاب را چه کسانی مثلاً به همسران پیامبر(ص) داده است.بعنوان مثال طبق نقل منابع متعدد تاریخی ام المومنین خدیجه(س) در جاهلیت ملقب به طاهره بوده است.(1)

البته آنچه مسلم است ام المؤمنین ( مادر مؤمنان) لقب همه همسران پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بود. این عنوان برگرفته از بخشی از آیه 6 سوره احزاب است:« النبی اولی بالمومنین من انفسهم و ازواجه امهاتهم: پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسرانش مادران ایشانند».
بر اساس این آیه، همسران پیامبر به منزله مادر مؤمنان هستند؛ البته مادر معنوی و روحانی. (همان گونه که رسول خدا پدر روحانی امت است.)

پی نوشت:

(1). ابن عبدالبر، الاستيعاب،ج‏4،ص:1817؛ ابن اثیر،اسدالغابة،ج6ص78.

تعداد زناني كه موفق به ديدار پيامبر(ص) شدند .

جمع بندی:

پرسش:

تعداد صحابیات و القاب امهات مومنین چه بوده است ؟

پاسخ:

با عرض سلام و ادب
اولاً اظهار نظر قطعی در مورد تعداد دقیق صحابیات مورد نظر شما، یعنی زنانی که موفق به دیدار رسول الله-ص- شده اند،امری ناممکن است.ثانیاً معرفی آن عده از صحابیات که در منابع معرفی شده اند،در این مجال نمی گنجد.

البته باید توجه داشته باشیم اختلافاتی که در مورد تعریف و معیار صحابی بودن وجود دارد،همین اختلافات در مورد زنان هم صدق می کند که در جای خود به تفصیل بحث شده است و این تاپیک مجال طرح این موضوعات نیست.

بنده سعی می کنم تعدادی از این بانوان که در منابع مختلف تاریخی و حدیثی معرفی شده اند را خدمت شما عرض کنم که در رآس آنها همسران رسول الله(ص) قرار دارند:

- خدیجه، دختر خویلد، بانویی با فضیلت از بانوان شرافتمند و بزرگوار، اولین کسی بود که اسلام آورد و همواره حامی و پشتیبان همسرش رسول خدا صلی الله علیه و آله بود و از بذل جان و مال در راه دین خدا و پیامبرش دریغ نداشت.

- زینب،دختر جحش، ام المؤمنین، مادرش امیمة دختر عبد المطلب، و کنیه اش ام الحکم، زنی مؤمن و مطیع فرمان الهی بود.از مهمترین فضایل این بانوی گرامی آن است که خداوند عقد وی را در آسمانها با رسول الله صلی الله علیه و آله بست.

- سوده،دختر زمعة بن قیس، مادرش شموس دختر قیس است.شیخ طوسی در رجالش و ابن عبد البر، ابن منده، ابو نعیم، ابن اثیر و دیگران وی را از اصحاب و راویان رسول الله صلی الله علیه و آله شمرده اند.

- عایشه دختر ابوبكر، وی تنها دختری بود كه پیامبر با اوازدواج كرد.

- زینب امّ المساكین، همسرعبیده بن حارث پسرعموی پیامبر(ص) بود كه درجنگ بدر به شهادت رسید و پیامبر با زینب كه پیرزن هفتاد ساله ای بود در رمضان سال سوم هجری ازدواج كرد كه زینب بعد ازدو ماه ازدنیا رفت.

- حفصه، دختر عمر بن خطاب و همسر خنیس بن حذافه سهمی بود که پس ازجنگ بدر بر اثر جراحات وارده از دنیا رفت.

- امّ سلمه، هند دختر ابی امیه مخزومی و شوهرش ابوسلمه عبدالله بن عبدالاسد مخزومی بود كه درجنگ احد مجروح شد وبعد ازمدتی ازدنیا رفت. وقتی پیامبر به وی پیشنهادازدواج داد وی بعلت داشتن فرزندان وسن بالا امتناع كرد و به سفارش فرزندش سلمه پذیرفت.

- جویریه دختر حارث بن ابی ضرار، رئیس قبیله بنی المصطلق بود. شوهر سابق وی پسرعمویش مسافع بن صفوان مصطلقی بود.

- صفیّه دخترحییّ بن اخطب وشوهرش كنانه بن الربیع بن ابی الحقیق بود كه درجنگ خیبركشته شد. و صفیه به اسارت مسلمانان درآمد و اسلام را پذیرفت ولذا پیامبر او را آزاد كرد و با او ازدواج كرد. وی دختر رئیس قبیله بنی نضیر بود.

- امّ حبیبه دخترابوسفیان بود. شوهرش عبیدالله بن جحش درحبشه از دنیا رفته بود.

- میمونه دخترحارث بن حزن، شوهر اولش مسعود بن عمروبن عمیرثقفی بود كه او را طلاق داده بود. و سپس با ابورهم بن عبدالعزی ازدواج كرد كه ازدنیا رفت.

- ماریه قبطیه. مقومس حاكم اسكندریه او را برای پیامبر هدیه فرستاده بود.(1)

- حضرت فاطمه زهرا(س) بنت رسول الله(ص).

- حرة، دختر حلیمه سعدیه، خواهر رضاعی رسول الله صلی الله علیه و آله، یکی از بانوان عالم، مؤمن و معتقد به ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام که با سخن و زبان خویش جهاد کرد و در برابر سلطان جائری همچون حجاج بن یوسف، کلمه حق را ادا نمود.

- صفیه، دختر عبد المطلب، (محدث، متوفی 20 ه) مادرش هالة دختر وهیب است.او در اوائل دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله اسلام آورد و با رسول الله صلی الله علیه و آله بیعت نمود و به مدینه هجرت کرد.

- فاطمه، دختر اسد بن هاشم، مادرش فاطمه بنت هرم بن رواحه است.وی نخستین زنی است که پس از حضرت خدیجه علیها السلام مسلمان شد و اولین بانویی است که با پای پیاده هجرت کرد و در مدینه بر رسول خدا صلی الله علیه و آله وارد شد.تنها کسی است که دیوار کعبه برایش شکافته شد و در خانه خدا وضع حمل کرد.

- امامه،دختر ابی العاص، مادرش زینب دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و از زنان محدث است.

- اسماء دختر عمیس، اسماء از زنان بزرگوار و ساجده تشیع است که در ولای اهل بیت علیهم السلام می درخشد، در ایمان به اسلام از پیشگامان است و قبل از اینکه رسول خدا صلی الله علیه و آله در مکه به دار ارقم داخل شود، با آن حضرت بیعت کرد .

- ام هانی، (محدث، متوفی قرن 1 ه) دختر ابو طالب، نام او را فاخته و یا هند هم گفته اند .

- ام الفضل، لبابه دختر حارث بن حزن، همسر عباس بن عبدالمطلب و خواهر ام المومنین میمونه ، از زمره صحابه (صحابیات) رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و از زنان نامی عصر خویش بود.

- سميّه‌ مادر عمّار،از اولین مسلمانان. سميّه‌ توسط‌ ابوجهل‌ شهيد شد.

- نُسَيبه‌«ام‌ عماره‌»،او از زناني‌ بود كه‌ در هنگام‌ بيعت‌ عقبه‌ با پيامبر بيعت‌ كرد

- ام‌ّ ايمن‌؛ام‌ ّ ايمن‌ كه‌ نام‌ او بركة بود و كنيه‌ او ام‌ ايمن‌ يكي‌ از زنان‌ برجسته‌ اسلام‌ است‌.

- فضّه‌،فضّه‌ نام‌ كنيزي‌ است‌ كه‌ رسول خدا(ص) درسالهاي‌ آخر عمرش‌ به‌ زهرا(س)بخشيد تا در امور خانه‌ كمك‌ كار او باشد و نام‌ فضّه‌ (نقره‌) را پيامبر بر اونهاد.

- فاطمه دختر حمزة بن عبدالمطلب،او از صحابه مشهور پيامبر(ص) است و ابن عقده و منصور رازي حديث غدير را از وي نقل كرده اند.(2)

- حضه؛ پدرش مجش و مادرش اميمه دختر عبدالمطلب بود. شوهرش مصعب بن عمير بود. پس از جنگ احد كه عده زيادي شهيد شده و عده اي نيز مجروح شدند به ديدار پيامبر آمد. پيامبر رو به او كرده گفتند: حضه برادرت عبدالله شهيد شد او گفت: انا لله و انا اليه راجعون. پيامبر فرمودند : دائي ات حمزه هم شهيد شد، باز هم همين جمله را تكرار كرد. پيامبر فرمودند: شوهرت مصعب نيز شهيد شد. حضه گفت: واي از جنگ.

- ام عامر؛ او از بيعت كنندگان با پيامبر بود و در جنگ خيبر شركت داشت.

- ام سليم؛اين بانو در جنگ احد و حنين شركت داشت. همين بانوي بزرگوار بود كه خنجري به كمر مي بست و براي دفاع از اسلام مسلح مي شد و به پيامبر مي گفت: اين خنجر براي آن است كه شكم مشركين را با آن بدرم و گردنشان را بزنم.

- سميرا بنت قيس؛او از زنان شركت كننده در احد و بيعت كنندگان است.

- كبشه؛از بانوان بيعت كننده و مبارز در احد است. كه پيامبر را اطاعت و در جنگ ها شركت مي كرد.(3)

پرسش:

القابی که همسران رسول الله(ص) بدان شهرت داشتند،توسط چه کسانی به آنها داده شد؟

پاسخ:

با عرض سلام و ادب
در پاسخ به این سوال که این القلب را چه کسی به ایشان داده است باید عرض کنم:

در زبان عربي معمولا هر فردي داراي اسم و کنيه و لقب است. اسم معرف هر فرد است و لقب بيانگر خصوصيت و ويژگي و صفتي ممدوح يا مذموم و مثبت در فرد است مثل صادق يا کاذب يا امين يا خائن.

کنيه در زبان عربي معمولا براي احترام و تکريم به کار مي رود. کنيه بيشتر با کلمه «اب» يا «ام» و گاهي با کلمه ابن (پسر) و اخت(دختر) شروع مي شود. مثل: ابوالحسن و ام ليلا و ام کلثوم و ابن حاجب و بنت الکرم.

القاب افراد، بیشتر اوقات از سوی دیگران براساس اوصاف آن شخص به آن شخص داده می شد.لذا نمی توان به راحتی گفت که این القاب را چه کسانی مثلاً به همسران پیامبر(ص) داده است.بعنوان مثال طبق نقل منابع متعدد تاریخی ام المومنین خدیجه(س) در جاهلیت ملقب به طاهره بوده است.(4)

البته آنچه مسلم است ام المؤمنین ( مادر مؤمنان) لقب همه همسران پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بود. این عنوان برگرفته از بخشی از آیه 6 سوره احزاب است:« النبی اولی بالمومنین من انفسهم و ازواجه امهاتهم: پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسرانش مادران ایشانند».
بر اساس این آیه، همسران پیامبر به منزله مادر مؤمنان هستند؛ البته مادر معنوی و روحانی. (همان گونه که رسول خدا پدر روحانی امت است.)

پی نوشتها:

(1). تاریخ زندگانی پیامبراعظم؛ دکتراصغرمنتظرالقائم؛ چاپ اول 1385؛ ص230-239.

(2). الغدير، ج 1، ص 58.

(3). آئينه وند – صادق، تاريخ زنان صدر اسلام، جهاد دانشگاهي دانشگاه الزهرا.؛ بحرالعلوم ، زنان صحابي در صدر اسلام، ترجمه محمدعلي عابدي؛ صداقت – سيد علي اكبر، زنان در تاريخ اسلام.

(4). ابن عبدالبر، الاستيعاب،ج‏4،ص:1817؛ ابن اثیر،اسدالغابة،ج6ص78.