محكم و متشابه يعنى چه؟

تب‌های اولیه

1 پست / 0 جدید
محكم و متشابه يعنى چه؟

واژه «محكم» در اصل از «احكام» به معنى «ممنوع ساختن» گرفته شده است، و به همين دليل به موضوعات پايدار و استوار، «محكم» مى‏گويند، زيرا عوامل نابودى را از خود مى‏رانند، و نيز به سخنان روشن و قاطع كه هر گونه احتمال خلافى را از خود دور مى‏سازند، «محكم» مى‏گويند.
بنابراين منظور از آيات محكمات، آياتى است كه مفهوم آن بقدرى روشن است كه جاى گفتگو و بحث در معنى آن نيست مثلًا آيه «قل هوالله احد». «ليس كمثله شى‏ء»، «الله خالق كل شى‏ء»، «للذكر مثل حظ الانثيين» و هزاران آيه مانند آنها درباره عقائد و احكام و مواعظ و تواريخ همه از «محكمات» مى‏باشند.
اين آيات (محكمات) در قرآن «ام الكتاب» ناميده شده، يعنى اصل و مرجع و مفسر و توضيح دهنده آيات ديگر هستند.
واژه «متشابه» در اصل به معنى چيزى است كه قسمت‏هاى مختلف آن شبيه يكديگر باشند، به همين جهت به جمله‏ها و كلماتى كه معنى آنها پيچيده باشد و گاهى احتمالات مختلف درباره آن داده شود، «متشابه» مى‏گويند، و منظور ازمتشابهات قرآن همين است، يعنى آياتى كه معانى آن در بدو نظر پيچيده است و در آغاز، احتمالات متعدد در آن مى‏رود اگر چه با توجه به آيات محكم تفسير آنها روشن است.
گر چه درباره محكم و متشابه، مفسران احتمالات زيادى داده‏اند ولى این تفسیر هم با معنى اصلى اين دو واژه كاملا مناسب است، و هم با شأن نزول آيه، و هم با رواياتى كه در تفسير آيه وارد شده، و هم با آيه 7 سوره آل عمران. زيرا در ذيل آيه مزبور مى‏خوانيم كه افراد مغرض هميشه آيات متشابه را دستاويز خود قرار مى‏دهند، بديهى است آنها از آياتى سوء استفاده مى‏كنند كه در بدو نظر تاب تفسيرهاى متعددى دارند و اين خود مى‏رساند كه «متشابه» به آن معنى است كه در بالا گفته شد.
براى نمونه آيات متشابه، قسمتى از آيات مزبور به صفات خدا و چگونگى معاد را مى‏توان ذكر كرد، مانند «يدالله فوق ايديهم»: «دست خدا بالاى دستهاى آنها است» كه درباره قدرت خداوند مى‏باشد «والله سميع عليم»: «خداوند شنوا و دانا است» كه اشاره به علم خداوند است و مانند «ونضع الموازين القسط ليوم القيامه»: «ترازوهاى عدالت را در روز رستاخيز قرار مى‏دهيم». كه درباره وسيله سنجش اعمال، سخن مى‏گويد.
بديهى است نه خداوند دست (به معنى عضو مخصوص) دارد و نه گوش (به همين معنى) و نه ترازوى سنجش اعمال شبيه ترازوهاى ماست بلكه اينها اشاره به مفاهيم كلى قدرت و علم و سنجش مى‏باشد.
اين نكته لازم به يادآورى است كه محكم و متشابه، به معنى ديگرى نيز در قرآن آمده است، در اول سوره هود مى‏خوانيم «كتاب احكمت آياته» در اين آيه تمام آيات قرآن، «محكم» قلمداد شده است، و منظور از آن ارتباط و بهم پيوستگى آيات قرآن است. و در آيه 23 سوره «زمر» مى‏خوانيم كتابا متشابها ... يعنى كتابى كه تمام آيات آن، متشابه است، «متشابه» در اينجا يعنى همانند يكديگر از نظر درستى و صحت و حقيقت.
از آنچه درباره محكم و متشابه گفتيم معلوم شد كه يك انسان واقع بين و حقيقت جو براى فهم كلمات پروردگار، راهى جز اين ندارد كه همه آيات را در كنار هم بچيند و از آنها حقيقت را دريابد، و اگر در ظواهر پاره‏اى از آيات، در ابتداى نظر، ابهام و پيچيدگى بيابد، با توجه به آيات ديگر، آن ابهام و پيچيدگى را برطرف سازد و به كنه آن برسد. در حقيقت، «آيات محكم» از يك نظر همچون شاهراههاى بزرگ و «آيات متشابه» همانند جاده‏هاى فرعى هستند، روشن است كه اگر انسان در جاده‏هاى فرعى، احياناً سرگردان شود، سعى مى‏كند خود را به نخستين شاهراه برساند و از آنجا مسير خود را اصلاح كرده و راه را پيدا كند.
تعبير از محكمات به «ام الكتاب» نيز مؤيد همين حقيقت است، زيرا واژه «ام» در لغت به معنى اصل و اساس هر چيزى است و اگر مادر را «ام» مى‏گويند بخاطر اين است كه ريشه خانواده و پناهگاه فرزندان در حوادث و مشكلات مى‏باشد و به اين ترتيب، محكمات، اساس و ريشه و مادر آيات ديگر محسوب مى‏گردد.[1]

[1] - تفسیر نمونه، ج2، ص320.