جمع بندی قرآن کتابی علمی است یا صرفا دینی؟

تب‌های اولیه

11 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
قرآن کتابی علمی است یا صرفا دینی؟


وسلام نامی از نامهای خداست.
عرض سلام و ادب و احترام خدمت تمامی دوستان عزیز.


بنده در چند جا گفتم من کتاب قرآن را صرفا به عنوان کتاب دینی قبول ندارم بلکه در وحله ی اول قرآن کتابی کاملا علمی
قبول دارم.

بعضی از دوستان موضع گرفتند. از شما دوستان خواهش میکنم اگر با حرف بنده مخالف هستید در ابتدا حرف بنده را کاملا نقض کنید و بعد حرف خود را اثبات کنید. ودر پایان بنده تمام دلایلم را بازگو میکنم.

و جمله ی زیر تقدیم کسانی که با یک کلمه حرف درباره ی او قضاوت میکنند.
خدایا مرا یاری ده تا قبل از اینکه در مورد راه رفتن کسی قضاوت کنم
قدری با کفشهایش راه بروم.

با نام و یاد دوست

با سلام و عرض ادب
دوست عزیز حرف شما تا حدودی درست می باشد اما اینکه می فرمایید در مرحله اول قرآن کتابی علمی باشد درست نیست و با علت نزول آن در تعارض است چون قرآن جهت هدایت بشریت نازل شده اما در کنار این حاوی مسائل علمی هم می باشد.
هدف اصلی از نزول قرآن هدایت و راهنمایی انسانها به سوی سعادت و کمال است و هر آن چه در این راستا لازم بوده بیان شده است. لذا انتظارمان از قرآن نباید به عنوان کتابی علمی باشد، بلکه قرآن کریم حاوی ارزشها و معیارهایی برای هدایت انسان به سوی کمال و سعادت است که مباحث علمی نیز در راستای همین هدف مشاهده می شود.

[=arial] اما اگر بخواهیم کمی کاملتر توضیح دهیم باید عرض کنم در این مورد سه دیدگاه عمده وجود دارد كه بصورت مختصر اشاره می‏كنیم و دلایل آنها را مورد بررسی قرار می‏دهیم:
دیدگاه اول: همه علوم بشری در قرآن وجود دارد:

[=arial] برای اولین بار این اندیشه در كتاب «احیاء العلوم» و «جواهر القرآن» ابو حامد غزالی (م 505 ق) دیده شده است. او سعی كرد كه نشان دهد همه علوم را می‏توان از قرآن استخراج كرد. او می‏نویسد:
«پس علوم، همه آنها در افعال و صفات خدا داخل است و خداوند در قرآن، افعال ذات و صفات خود را توضیح می‏دهد و این علوم بی‏نهایت است و در قرآن به اصول و كلیات (مجامع) آنها اشاره شده است.»1

[=arial] سپس ابو الفضل المرسی (655 - 570 ق) كه صاحب كتاب تفسیر است این دیدگاه را بصورت افراطی می‏پذیرد و می‏گوید: « همه علوم اولین و آخرین در قرآن وجود دارد.»2
آنگاه بدر الدین زركشی (م 764 ق) در «البرهان» این نظریه را می‏پذیرد.3
و پس از او جلال الدین سیوطی (م 911 ق) در كتاب «الاتقان فی علوم القرآن » و «الاكلیل فی استنباط التنزیل» دیدگاه غزالی و المرسی را می‏پذیرد و تقویت می‏كند.4
و مرحوم فیض كاشانی (م 1091 ق) هم در مقدمه تفسیر «صافی» این دیدگاه را به صورت خاصی در قسمتی از علوم می‏پذیرد.5
در عصر جدید هم با پیشرفت علوم این دیدگاه تقویت شد و كسانی مثل طنطاوی جوهری (متولد 1862م) در تفسیر مشهور «الجواهر فی تفسیر القرآن» سعی كرد تا بسیاری از علوم جدید را به قرآن نسبت دهد.
و جدیدترین تمایل نسبت به این نظریه از طرف شخصی بنام رضا نیازمند در سال گذشته (1375 ش) اظهار شد كه در مقاله‏ای نوشت:
«كسی كه قرآن را قبول داشته باشد، باید قبول كند كه مطالب آن شامل كلیه علوم هم هست و در آن هر چیز بر اساس دانش تفصیل داده شده است.»6

[=arial]دلایل دیدگاه اول:
[=arial] 1. ظاهر برخی آیات قرآن دلالت بر این دارد كه همه چیز در قرآن وجود دارد. مثل: «نزلنا علیك الكتاب تبیاناً لكل شی‏ء»7 «و كتاب را بر تو نازل كردیم در حالی كه بیان كننده هر چیز است.»
2. آیاتی كه اشاره به علوم مختلف می‏كند.
مثال: آیه‏ای كه از حساب سخن می‏گوید اشاره به علوم ریاضی دارد. «و كفی بنا حاسبین»8
و از آیه «رفیع درجات»9 با حساب ابجد 360 درجه بودن درجات دایره را در هندسه استخراج می‏شود.
و علم پزشكی از آیه «و اذا مرضت فهو یشفین»10 بدست می‏آید.
3. روایاتی كه دلالت می‏كند همه علوم در قرآن كریم وجود دارد.
مثال: از امام باقر(ع) روایت شده كه فرمودند: «ان اللّه تبارك و تعالی لم یدع شیئاً تحتاج الیه الامة الا نزله فی كتابه و بیّنه لرسوله»11
«خداوند تبارك و تعالی هیچ چیزی را كه مسلمانان به آن محتاج باشند، فرو گذار نكرده است مگر آنكه آنها را در قرآن، نازل فرمود و برای پیامبر(ص) بیان كرده است».
4. دلیل دیگر بر وجود همه علوم در قرآن داری مسأله بطون آن است كه در روایات متعددی وارد شده كه قرآن دارای بطون مختلف است.12
غزالی در «احیاء العلوم» به همین مطلب استشهاد كرده و تعداد علوم قرآن را تا هفتاد و هفت هزار و دویست علم ذكر كرده است. و بعد می‏گوید این عدد چهار برابر می‏شود، چون هر كلمه ظاهر و باطن دارد و حد و مطلع دارد.13
تذكر: دلایل این دیدگاه را در هنگام ذكر دلایل دیدگاه دوم و سوم مورد بررسی و نقد قرار می‏دهیم.
دیدگاه دوم: قرآن فقط كتاب هدایت و دین است و برای بیان مسائل علوم تجربی نیامده است.

این دیدگاه را می‏توان از سخنان برخی از صاحب نظران و مفسران استفاده كرد.
برای مثال ابو اسحاق شاطبی (م 790 ق) كه اولین مخالف با نظریه غزالی و المرسی بود می‏گوید:
«قرآن برای بیان احكام آخرت و مسائل جنبی آن آمده است.»14

[=arial] نویسندگان تفسیرهای «مجمع البیان» و «كشاف» نیز می‏نویسند:
«منظور از بیان همه چیز در قرآن، مسائل مربوط به هدایت و دین است.»15
تذكر1: دلایل این دیدگاه همراه با دیدگاه سوم بیان می‏شود.
تذكر2: سخنان این بزرگان قابل توجیه و تأویل است و نمی‏توان گفت كه آنان متمایل به دیدگاه سوم نبوده‏اند. و گر نه ظاهر سخن آنان با ظواهر آیات قرآن ناسازگار می‏آید چرا كه در قرآن احكام و حدود و حتی قوانین ارث و دستورات جنگ و حكومت و اقتصاد و... بیان شده است كه مربوط به دنیای مردم است.16
دیدگاه سوم: دیدگاه تفصیل؛ یعنی از طرفی همه علوم بشری در ظواهر قرآن وجود ندارد و هدف اصلی قرآن نیز هدایت‏گری بشر به سوی خداست. و از طرفی دیگر قرآن كریم دعوت به تفكر و علم می‏كند و برخی از مثال‏ها و مطالب علمی صحیح و حق را بیان می‏كند كه بیانگر اعجاز علمی قرآن است.

دلایل و شواهد:

[=arial] در اینجا دلایل این دیدگاه را همراه با ردّ دلایل دیدگاه اول آورده می‏شود:
1. قرآن كتاب هدایت، اخلاق، تربیت و دین است و نازل شده است تا انسان‏ها را به سوی فضیلت‏ها و خداشناسی هدایت كند. بنابر این ضرورتی ندارد كه قرآن، همه مسائل علوم تجربی، عقلی و نقلی را با تفصیلات و فرمول‏های آنها، بیان كند. هر چند كه این موارد گاهی اشارات حق و صادقی دارد.
این مطلب مورد تأكید مفسران قدیمی17 و صاحبنظران معاصر18 است.
2. ظهور آیاتی كه می‏فرماید: «همه چیز در قرآن است» قابل اخذ نیست چرا كه:
اولاً: این ظهور بر خلاف بداهت است چون بسیاری از فرمول‏های شیمی و فیزیك در قرآن كریم نیست.
ثانیاً: ظهور این آیات مورد انكار صریح برخی از مفسران قرار گرفته است و گفته‏اند كه منظور وجود چیزهایی است كه در مورد هدایت انسان لازم است و اینها در قرآن وجود دارد.19 (كل شی‏ء = امور دینی)
ثالثاً: لفظ «كتاب» در آیات مورد بحث «نزلنا علیك الكتاب تبیاناً لكل شی‏ء»20 ممكن است به چند معنا باشد: «قرآن كریم، لوح محفوظ، اجل، علم خدا، امام مبین»21 پس نمی‏توان گفت كه حتماً مراد قرآن است و همه چیز در آن است.
و همین اشكال در مورد روایاتی كه مورد استناد واقع شده بود نیز وارد است.
رابعاً: این آیات با دلیل عقل (قرینه لبّی) تخصیص می‏خورد و محدود می‏شود. چون عقل انسان حكم می‏كند كه قرآن در مورد هدف خود (هدایت معنوی انسان) بیان همه چیز باشد نه در اموری كه خارج از حوزه هدف اوست.
3. آیاتی از قرآن كه اشاراتی به علوم طبیعی دارد كشف هدف آنها فرمولهای هندسه و شیمی و... نیست بلكه این اشارات بطور استطرادی و حاشیه‏ای این مباحث را مطرح كرده است. یعنی صرفاً ذكر مثال (البته حق و واقعی) است و هدف آن آموزش علوم نیست.
علاوه بر آنكه برخی از آیاتی كه مورد استشهاد طرفداران دیدگاه اول قرار گرفت از لحاظ موازین تفسیری قابل نقد است برا ی مثال: آیه «رفیع الدرجات» ربطی به درجات دایره ندارد. و حمل آیات بدون قرینه عقلی یا نقلی معتبر بر یك مطلب موجب تفسیر به رأی می‏شود.
4. مسأله بطون قرآن و علم أئمه(ع) از مورد بحث ما خارج است چون موضوع بحث در اینجا این است كه آیا همه علوم بشری را می‏توان از ظواهر قرآن استخراج كرد یا نه؟
جمع بندی و نتیجه گیری:

[=arial] بنا بر آنچه بیان كردیم به این نتیجه می‏رسیم كه ظاهر آیات قرآن، بر تمام علوم بشری (با تمام فرمول‏ها و جزئیات آن) دلالت ندارد.
بلی در قرآن، اشاراتی به بعضی از علوم و مطالب علمی شده است كه استطرادی و عرضی است ولی همه علوم بالفعل در قرآن مذكور نیست و آیاتی كه در این زمینه است (مثل آیه 89 سوره نحل و 38 و 59 سوره انعام) دلالت بر این مطلب دارد كه تمام احتیاجات دینی و هدایتی مردم، در قرآن به طور تفصیل یا مجمل ذكر شده است.22
تذكر: برای استفاده از مطالب علمی قرآن پیشنهاد می‏كنیم كه كتاب‏های در مورد اعجاز علمی قرآن و تفسیر علمی آن مطالعه كنید كه لیست آنها و سیر مطالعاتی آنها به پیوست خدمت شما ارسال می‏شود.

منابع:
[=arial]1 . احیاء العلوم، ج 1، ص 289 چاپ دار المعرفة، بیروت.
2 . ر.ك: التفسیر و المفسرون، ج 2، ص 478 - 482.
3 . البرهان فى علوم القرآن، ج 2، ص 181 چاپ دارالمعرفة، بیروت.
4 . الاكلیل فى استنباط التنزیل، ص 2 و الاتقان، ج 2، ص 271 - 282 دار الكتب العلمیه، بیروت.
5 . تفسیر صافى، ج 1، ص 57.
6 . مجله بینات، سال سوم، شماره 10، ص 21 تابستان 1375 ش.
7 . نحل/ 89.
8 . انبیاء/ 47.
9 . غافر/ 15.
10 . شعراء/ 80.
11 . نور الثقلین، ج 2، ص 74.
12 . بحار الانوار، ج 92، ص 95.
13 . احیاء العلوم، ج 1، ص 289.
14 . الموافقات، ج 2، ص 76 - 79 به نقل از التفسیر و المفسرون، ج 2، ص 485.
15 . طبرسى، مجمع البیان، ج 4، ص 289 و زمخشرى، كشاف، ج 2، ص 628.
16 . آیات مربوط به آیات الاحكام حدود پانصد آیه است كه در كتابهائى تحت همین عنوان جمع آورى شده است.
17 . ر.ك: مجمع البیان، ج 3، ص 298 و كشاف، ج 2، ص 628.
18 . ر.ك: المیزان، ج 14، ص 325 و استاد مصباح یزدى، معارف قرآن، ص 229 و تفسیر نمونه، ج 11، ص 361 - 362.
19 . ر.ك: تفسیر القرآن الحكیم (معروف به المنار)، ج 7، ص 395 و تفسیر الجواهر، طنطاوى، ج 8، ص 130 و التفسیر و المفسرون، ج 2، ص 489.
20 . نحل/ 89.
21 . ر.ك: مجمع البیان، ج 4، ص 298 و ج 6، ص 380 و كشاف، ج 2، ص 628 و المیزان، ج 14، ص 325 و تفسیر نمونه، ج 11، ص 381 و...
22 . براى اطلاعات بیشتر در این زمینه و بررسى تفصیلى دلایل طرفین ر.ك: در آمدى بر تفسیر علمى قرآن، از نگارنده، انتشارات اسوه، 1375 ش، قم.
http://www.porsojoo.com/fa/node/2434

سلام

قرآن کریم خود به اینکه بر مبنای علم الهی است تصریح فرموده است اما این علم اعم از علم تجربی است که امروز از آن بعنوان علم یاد می شود .
توجه بفرمایید :

[سوره هود (11): آيات 12 تا 14]
فَلَعَلَّكَ تارِكٌ بَعْضَ ما يُوحى‏ إِلَيْكَ وَ ضائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ أَنْ يَقُولُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ كَنْزٌ أَوْ جاءَ مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّما أَنْتَ نَذِيرٌ وَ اللَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَكِيلٌ (12) أَمْ يَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَياتٍ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ (13) فَإِلَّمْ يَسْتَجِيبُوا لَكُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّما أُنْزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ وَ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَهَلْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ (14)
ترجمه:
12- شايد ابلاغ بعض آياتى را كه به تو وحى مى ‏شود به تاخير مى ‏اندازى و سينه ‏ات از اين جهت تنگ (و ناراحت) مى ‏شود كه مى ‏گويند چرا گنجى بر او نازل نشده؟
و يا چرا فرشته‏ اى همراه او نيامده است؟ (ابلاغ كن و نگران و ناراحت مباش چرا كه) تو فقط بيم دهنده (و بيانگر اعلام خطرهاى الهى) هستى و خداوند نگاهبان و ناظر بر همه چيز است (و به حساب آنان مى ‏رسد).
13- بلكه آنها مى‏ گويند اين (قرآن) را بدروغ (به خدا) نسبت مى ‏دهد، بگو اگر راست مى ‏گوئيد شما هم ده سوره همانند اين سوره‏ هاى دروغين بياوريد و تمام كسانى را كه مى‏ توانيد غير از خدا (براى اين كار) دعوت كنيد.
14- و اگر آنها دعوت شما را نپذيرفتند بدانيد با علم الهى نازل شده و هيچ معبودى جز او نيست آيا با اينحال تسليم مى ‏شويد؟

والله الموفق

حامد;333256 نوشت:
سلام
قرآن کریم خود به اینکه بر مبنای علم الهی است تصریح فرموده است اما این علم اعم از علم تجربی است که امروز از آن بعنوان علم یاد می شود .
توجه بفرمایید :
فَاعْلَمُوا أَنَّما أُنْزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ

یعنی از آیه فوق می شود برداشت نمود که همه علم خداوند در این کتاب است؟
یا قسمتی از علم او در این کتاب است؟
اگر همه علم خداوند در این کتاب است که این موجب محدودیت خداوند می شود زیرا علم از صفات ذات خداوند است و علم محدود موجب محدودیت اوست.
و اگر بعضی از علم خداوند در آن است، دیگر نمی توان ثابت کرد که قرآن علاوه بر کتاب دینی یک کتاب علمی است! زیرا صرف این که قران کتاب دینی باشد، کافی است که آیه فوق صحیح باشد زیرا دین هم بالاخره یک نوع علم است.
به نظر می رسد، آیه فوق با توجه آیات قبل از آن تنها در مقام بیان این نکته است که آنچه نازل شده است تحت اشرافی علمی خداوند است مثل: فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْم (اعراف: 7)

جویا;338994 نوشت:
یعنی از آیه فوق می شود برداشت نمود که همه علم خداوند در این کتاب است؟ یا قسمتی از علم او در این کتاب است؟ اگر همه علم خداوند در این کتاب است که این موجب محدودیت خداوند می شود زیرا علم از صفات ذات خداوند است و علم محدود موجب محدودیت اوست. و اگر بعضی از علم خداوند در آن است، دیگر نمی توان ثابت کرد که قرآن علاوه بر کتاب دینی یک کتاب علمی است! زیرا صرف این که قران کتاب دینی باشد، کافی است که آیه فوق صحیح باشد زیرا دین هم بالاخره یک نوع علم است. به نظر می رسد، آیه فوق با توجه آیات قبل از آن تنها در مقام بیان این نکته است که آنچه نازل شده است تحت اشرافی علمی خداوند است مثل: فَلَنَقُصَّنَّ عَلَيْهِمْ بِعِلْم (اعراف: 7)

سلام
آیات زیادی دلالت دارد بر اینکه قرآن کریم دربر دارنده علم الهی است مثلا : و انک لتلقی القرآن من لدن علیم حکیم ( نمل 6) که تعبیر از خدای متعال با صفت علیم حکیم بیانگر تلقی از علم و حکمت الهی است
و اما قرآن کریم کتاب جامع علم الهی در قالب الفاظ اینسویی است و محدودیت ظاهری اینسویی قرآن کریم هیچ مانعی در مسیر حکایتگری او از علم بیکران الهی ندارد چه بسا که از مردمکی کوچک جهانی بزرگ دیده می شود البته کشف همه حقایق و علوم قرآن کریم به فهم عادی یا فلسفی یا حتی عرفانی امکان پذیر نیست بلکه قرآن کریم می تواند مرجع همه علوم باشد در عین حال به نظر می رسد علوم بشری در سطحی محدود بتواند از این کتاب شگرف بهره مند گردد برخی از اهل علم مدعی اند علومی وجود دارد که با آنها می توان تمام جریانات زندگی یک فرد را از ابتدا تا پایان از قرآن به روش خاص استخراج کرد
والله العالم الموفق

اصلا بحث در این نیست که آیا در قرآن سخنان علمی هم یافت می شود یا نه که بعد شما بگوییم: آیات الهی دارند علم الهی است. بلکه بحث در این است که آیا قرآن کتابی است علمی یا دینی!
و چون در موضوع این تاپیک، علم در مقابل دین گذاشته شده است باید منظور از علم، علوم تجربی بشری باشد.
لذا وقتی گفته می شود قرآن کتابی است علمی، یعنی هدفش تبیین علوم تجربی است. و وقتی گفته می شود قرآن کتابی است دینی، یعنی رسالتی در باره تبیین علوم تجربی ندارد هر چند به مناسبت اشاره ای هم به این علوم می کند بلکه رسالتش تبیین معارف الهی است.
درست مثل این که در روایات از علوم مختلفی مباجثی آماده است ولی آیا این به معنای این است که پیشوایان این چنین رسالتی برعهده داشتند؟
قرآن خود رسالت انبیاء را یاد دادن اموری می داند که بشر نمی توانسته آنها را بداند. که همان معارف الهی است:
أَرْسَلْنا فيكُمْ رَسُولاً مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُعَلِّمُكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ (بقره: 151)
رسولى از خودتان در ميان شما فرستاديم تا آيات ما را بر شما بخواند و شما را پاك كند و به شما، كتاب و حكمت بياموزد و آنچه را نمى‏دانستيد، به شما ياد دهد.

علومی را بشر می تواند دیر یا زئد به آنها برسد، نیازی نیست که خداوند برای آگاهی به آنها پیابمر بفرست! و اگر رسالت انبیاء آگاهی به علوم بشری می بود، الان باید بشر چیزی را ندانسته، نمی داشت!

قرآن در یک شب به پیامبر صلی الله علیه و آل وسلم نازل شد و بعد آرام آرام
و این نشانه قدرت ابدی و مطلق خداست
قرآن کتابیه که فراتر از کتابه چون کتاب جمع نوشته است ولی قرآن نازل شده است
قرآن همه جنبه ها رو در بر گرفته دینی و علمی
من هر سوالی برام پیش اومد به قرآن مراجعه کردم و حوابشو گرفتم از هر جایی که بگید سوالایی که شاید به ذهن کسی هم نرسیده باشه

فاطمیون 18;332898 نوشت:

وسلام نامی از نامهای خداست.
عرض سلام و ادب و احترام خدمت تمامی دوستان عزیز.

بنده در چند جا گفتم من کتاب قرآن را صرفا به عنوان کتاب دینی قبول ندارم بلکه در وحله ی اول قرآن کتابی کاملا علمی
قبول دارم.

بعضی از دوستان موضع گرفتند. از شما دوستان خواهش میکنم اگر با حرف بنده مخالف هستید در ابتدا حرف بنده را کاملا نقض کنید و بعد حرف خود را اثبات کنید. ودر پایان بنده تمام دلایلم را بازگو میکنم.

و جمله ی زیر تقدیم کسانی که با یک کلمه حرف درباره ی او قضاوت میکنند.
خدایا مرا یاری ده تا قبل از اینکه در مورد راه رفتن کسی قضاوت کنم
قدری با کفشهایش راه بروم.



پاسخ در ابتدا باید گفت قران کریم گرچه شرچمه علم است ولی یک کتاب علمی نظیر کتاب های که اندشمندان بشر نوشته اند نیست بلکه فوق آن است بدین بیان که
قران کتاب معرفت و نور است و در آیات فراوانی به این "علم" بودن قرآن تاکید شده است:
وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذي جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ؛ (1)
اگر از هوى و هوس هاى آنان پيروى كنى، بعد از علم و آگاهی که به تو رسیده، هيچ سرپرست و ياورى از سوى خدا براى تو نخواهد بود.
این علمی که به پیامبر رسیده، وحی و قرآن است که او را بر حقایق و معارف آگاه ساخته و برهان بر حق، برایش اقامه نموده است.
وحیی که به انبیا می رسد، علم است و هدایتگری از علم است. از این رو حضرت ابراهیم به پدر ناتنی اش می گوید:
يا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جاءَني‏ مِنَ الْعِلْمِ ما لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْني‏ أَهْدِكَ صِراطاً سَوِيًّا؛ (2)
اى پدر! دانشى براى من آمده كه براى تو نيامده است. بنا بر اين از من پيروى كن، تا تو را به راه راست هدايت كنم!
علم نور است (3) .قرآن هم نور است، یعنی از سنخ علم است:
ٍقَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبين؛ (4)
از طرف خدا، نور و كتاب آشكارى به سوى شما آمد.
علم و جهل دو متضاد هستند. علم حقیقت است و جهل نیستی است . قرآن حقیقت است. هر چه در آن آمده حق است. جهل را در آن راهی نیست. قرآن تجلی خداست:
لَقَدْ تَجَلَّى اللَّهُ لِخَلْقِهِ فِي كَلَامِهِ وَ لَكِنَّهُمْ لَا يُبْصِرُونَ؛(5)
خدا در کتابش تجلی کرده و خود را به مردم نشان داده، ولی آنان نمی بینند.
وقتی قرآن تجلی علم مطلق است، پس جز علم نیست.
علم در این جا به معنای کلی اش منظور است، یعنی معارف و احکام حق و رساننده به حق اما علم به معنای علوم تجربی. قرآن کتاب علوم تجربی نیست، بلکه کتاب معرفت حقایق و دستورعمل رساننده به حقایق است. گر چه در راه هدایتگری و پیام رسانی اش گاهی به حوزه های علوم تجربی هم گریزهایی زده، ولی گریزها اجمالی است . جزئی و تفصیلی نمی باشد. دانشمندان می توانند آن ها را به عنوان سر نخ بگیرند . با پژوهش و تحقیق جلو روند، ولی انتظار تعلیم و ارائه علوم تجربی از قرآن به جا نمی باشد.
پی نوشت ها:
1. بقره (2) آیه 120.
2. مریم (19) آیه 43.
3. شهید ثانی ، منیه المرید، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1409 ق، ص167.
4. مائده (5) آیه 15.
5. علامه مجلسی، بحارالأنوار ،چ هشتم، بیروت ، الوفا، 1403 ق، ج 89 ، ص 107.

پرسش:
قرآن کتابی صرفا دینی است یا هم دینی و هم علمی؟

پاسخ:
در این مورد سه دیدگاه عمده وجود دارد كه بصورت مختصر اشاره می‏كنیم و دلایل آنها را مورد بررسی قرار می‏دهیم:

دیدگاه اول: همه علوم بشری در قرآن وجود دارد:

برای اولین بار این اندیشه در كتاب «احیاء العلوم» و «جواهر القرآن» ابو حامد غزالی (م 505 ق) دیده شده است. او سعی كرد كه نشان دهد همه علوم را می‏توان از قرآن استخراج كرد. او می‏نویسد:
«پس علوم، همه آنها در افعال و صفات خدا داخل است و خداوند در قرآن، افعال ذات و صفات خود را توضیح می‏دهد و این علوم بی‏نهایت است و در قرآن به اصول و كلیات (مجامع) آنها اشاره شده است.»(1)
سپس ابو الفضل المرسی (655 - 570 ق) كه صاحب كتاب تفسیر است این دیدگاه را بصورت افراطی می‏پذیرد و می‏گوید: « همه علوم اولین و آخرین در قرآن وجود دارد.»(2)
آنگاه بدر الدین زركشی (م 764 ق) در «البرهان» این نظریه را می‏پذیرد.(3)
و پس از او جلال الدین سیوطی (م 911 ق) در كتاب «الاتقان فی علوم القرآن » و «الاكلیل فی استنباط التنزیل» دیدگاه غزالی و المرسی را می‏پذیرد و تقویت می‏كند.(4)
و مرحوم فیض كاشانی (م 1091 ق) هم در مقدمه تفسیر «صافی» این دیدگاه را به صورت خاصی در قسمتی از علوم می‏پذیرد.(5)
در عصر جدید هم با پیشرفت علوم این دیدگاه تقویت شد و كسانی مثل طنطاوی جوهری (متولد 1862م) در تفسیر مشهور «الجواهر فی تفسیر القرآن» سعی كرد تا بسیاری از علوم جدید را به قرآن نسبت دهد.
و جدیدترین تمایل نسبت به این نظریه از طرف شخصی بنام رضا نیازمند در سال گذشته (1375 ش) اظهار شد كه در مقاله‏ای نوشت:
«كسی كه قرآن را قبول داشته باشد، باید قبول كند كه مطالب آن شامل كلیه علوم هم هست و در آن هر چیز بر اساس دانش تفصیل داده شده است.»(6)

دلایل دیدگاه اول:
1. ظاهر برخی آیات قرآن دلالت بر این دارد كه همه چیز در قرآن وجود دارد. مثل: «نزلنا علیك الكتاب تبیاناً لكل شی‏ء»(7) «و كتاب را بر تو نازل كردیم در حالی كه بیان كننده هر چیز است.»
2. آیاتی كه اشاره به علوم مختلف می‏كند.
مثال: آیه‏ای كه از حساب سخن می‏گوید اشاره به علوم ریاضی دارد. «و كفی بنا حاسبین»(8)
و از آیه «رفیع درجات»(9) با حساب ابجد 360 درجه بودن درجات دایره را در هندسه استخراج می‏شود.
و علم پزشكی از آیه «و اذا مرضت فهو یشفین»(10) بدست می‏آید.
3. روایاتی كه دلالت می‏كند همه علوم در قرآن كریم وجود دارد.
مثال: از امام باقر(ع) روایت شده كه فرمودند: «ان اللّه تبارك و تعالی لم یدع شیئاً تحتاج الیه الامة الا نزله فی كتابه و بیّنه لرسوله»(11)
«خداوند تبارك و تعالی هیچ چیزی را كه مسلمانان به آن محتاج باشند، فرو گذار نكرده است مگر آنكه آنها را در قرآن، نازل فرمود و برای پیامبر(ص) بیان كرده است».
4. دلیل دیگر بر وجود همه علوم در قرآن داری مسأله بطون آن است كه در روایات متعددی وارد شده كه قرآن دارای بطون مختلف است.(12)
غزالی در «احیاء العلوم» به همین مطلب استشهاد كرده و تعداد علوم قرآن را تا هفتاد و هفت هزار و دویست علم ذكر كرده است. و بعد می‏گوید این عدد چهار برابر می‏شود، چون هر كلمه ظاهر و باطن دارد و حد و مطلع دارد.(13)
تذكر: دلایل این دیدگاه را در هنگام ذكر دلایل دیدگاه دوم و سوم مورد بررسی و نقد قرار می‏دهیم.

دیدگاه دوم: قرآن فقط كتاب هدایت و دین است و برای بیان مسائل علوم تجربی نیامده است.

این دیدگاه را می‏توان از سخنان برخی از صاحب نظران و مفسران استفاده كرد.
برای مثال ابو اسحاق شاطبی (م 790 ق) كه اولین مخالف با نظریه غزالی و المرسی بود می‏گوید:
«قرآن برای بیان احكام آخرت و مسائل جنبی آن آمده است.»(14)
نویسندگان تفسیرهای «مجمع البیان» و «كشاف» نیز می‏نویسند:
«منظور از بیان همه چیز در قرآن، مسائل مربوط به هدایت و دین است.»(15)
تذكر1: دلایل این دیدگاه همراه با دیدگاه سوم بیان می‏شود.
تذكر2: سخنان این بزرگان قابل توجیه و تأویل است و نمی‏توان گفت كه آنان متمایل به دیدگاه سوم نبوده‏اند. و گر نه ظاهر سخن آنان با ظواهر آیات قرآن ناسازگار می‏آید چرا كه در قرآن احكام و حدود و حتی قوانین ارث و دستورات جنگ و حكومت و اقتصاد و... بیان شده است كه مربوط به دنیای مردم است.(16)

دیدگاه سوم: دیدگاه تفصیل؛ یعنی از طرفی همه علوم بشری در ظواهر قرآن وجود ندارد و هدف اصلی قرآن نیز هدایت‏گری بشر به سوی خداست. و از طرفی دیگر قرآن كریم دعوت به تفكر و علم می‏كند و برخی از مثال‏ها و مطالب علمی صحیح و حق را بیان می‏كند كه بیانگر اعجاز علمی قرآن است.

دلایل و شواهد:
در اینجا دلایل این دیدگاه را همراه با ردّ دلایل دیدگاه اول آورده می‏شود:
1. قرآن كتاب هدایت، اخلاق، تربیت و دین است و نازل شده است تا انسان‏ها را به سوی فضیلت‏ها و خداشناسی هدایت كند. بنابر این ضرورتی ندارد كه قرآن، همه مسائل علوم تجربی، عقلی و نقلی را با تفصیلات و فرمول‏های آنها، بیان كند. هر چند كه این موارد گاهی اشارات حق و صادقی دارد.
این مطلب مورد تأكید مفسران قدیمی(17) و صاحبنظران معاصر(18) است.
2. ظهور آیاتی كه می‏فرماید: «همه چیز در قرآن است» قابل اخذ نیست چرا كه:
اولاً: این ظهور بر خلاف بداهت است چون بسیاری از فرمول‏های شیمی و فیزیك در قرآن كریم نیست.
ثانیاً: ظهور این آیات مورد انكار صریح برخی از مفسران قرار گرفته است و گفته‏اند كه منظور وجود چیزهایی است كه در مورد هدایت انسان لازم است و اینها در قرآن وجود دارد.(19) (كل شی‏ء = امور دینی)
ثالثاً: لفظ «كتاب» در آیات مورد بحث «نزلنا علیك الكتاب تبیاناً لكل شی‏ء»(20)ممكن است به چند معنا باشد: «قرآن كریم، لوح محفوظ، اجل، علم خدا، امام مبین»(21) پس نمی‏توان گفت كه حتماً مراد قرآن است و همه چیز در آن است.
و همین اشكال در مورد روایاتی كه مورد استناد واقع شده بود نیز وارد است.
رابعاً: این آیات با دلیل عقل (قرینه لبّی) تخصیص می‏خورد و محدود می‏شود. چون عقل انسان حكم می‏كند كه قرآن در مورد هدف خود (هدایت معنوی انسان) بیان همه چیز باشد نه در اموری كه خارج از حوزه هدف اوست.
3. آیاتی از قرآن كه اشاراتی به علوم طبیعی دارد كشف هدف آنها فرمولهای هندسه و شیمی و... نیست بلكه این اشارات بطور استطرادی و حاشیه‏ای این مباحث را مطرح كرده است. یعنی صرفاً ذكر مثال (البته حق و واقعی) است و هدف آن آموزش علوم نیست.
علاوه بر آنكه برخی از آیاتی كه مورد استشهاد طرفداران دیدگاه اول قرار گرفت از لحاظ موازین تفسیری قابل نقد است برا ی مثال: آیه «رفیع الدرجات» ربطی به درجات دایره ندارد. و حمل آیات بدون قرینه عقلی یا نقلی معتبر بر یك مطلب موجب تفسیر به رأی می‏شود.
4. مسأله بطون قرآن و علم أئمه(ع) از مورد بحث ما خارج است چون موضوع بحث در اینجا این است كه آیا همه علوم بشری را می‏توان از ظواهر قرآن استخراج كرد یا نه؟

جمع بندی و نتیجه گیری:
بنا بر آنچه بیان كردیم به این نتیجه می‏رسیم كه ظاهر آیات قرآن، بر تمام علوم بشری (با تمام فرمول‏ها و جزئیات آن) دلالت ندارد.
بلی در قرآن، اشاراتی به بعضی از علوم و مطالب علمی شده است كه استطرادی و عرضی است ولی همه علوم بالفعل در قرآن مذكور نیست و آیاتی كه در این زمینه است (مثل آیه 89 سوره نحل و 38 و 59 سوره انعام) دلالت بر این مطلب دارد كه تمام احتیاجات دینی و هدایتی مردم، در قرآن به طور تفصیل یا مجمل ذكر شده است.(22)
تذكر: برای استفاده از مطالب علمی قرآن پیشنهاد می‏كنیم كه كتاب‏های در مورد اعجاز علمی قرآن و تفسیر علمی آن مطالعه كنید كه لیست آنها و سیر مطالعاتی آنها به پیوست خدمت شما ارسال می‏شود.

منابع:
1 . احیاء العلوم، ج 1، ص 289 چاپ دار المعرفة، بیروت.
2 . ر.ك: التفسیر و المفسرون، ج 2، ص 478 - 482.
3 . البرهان فى علوم القرآن، ج 2، ص 181 چاپ دارالمعرفة، بیروت.
4 . الاكلیل فى استنباط التنزیل، ص 2 و الاتقان، ج 2، ص 271 - 282 دار الكتب العلمیه، بیروت.
5 . تفسیر صافى، ج 1، ص 57.
6 . مجله بینات، سال سوم، شماره 10، ص 21 تابستان 1375 ش.
7 . نحل/ 89.
8 . انبیاء/ 47.
9 . غافر/ 15.
10 . شعراء/ 80.
11 . نور الثقلین، ج 2، ص 74.
12 . بحار الانوار، ج 92، ص 95.
13 . احیاء العلوم، ج 1، ص 289.
14 . الموافقات، ج 2، ص 76 - 79 به نقل از التفسیر و المفسرون، ج 2، ص 485.
15 . طبرسى، مجمع البیان، ج 4، ص 289 و زمخشرى، كشاف، ج 2، ص 628.
16 . آیات مربوط به آیات الاحكام حدود پانصد آیه است كه در كتابهائى تحت همین عنوان جمع آورى شده است.
17 . ر.ك: مجمع البیان، ج 3، ص 298 و كشاف، ج 2، ص 628.
18 . ر.ك: المیزان، ج 14، ص 325 و استاد مصباح یزدى، معارف قرآن، ص 229 و تفسیر نمونه، ج 11، ص 361 - 362.
19 . ر.ك: تفسیر القرآن الحكیم (معروف به المنار)، ج 7، ص 395 و تفسیر الجواهر، طنطاوى، ج 8، ص 130 و التفسیر و المفسرون، ج 2، ص 489.
20 . نحل/ 89.
21 . ر.ك: مجمع البیان، ج 4، ص 298 و ج 6، ص 380 و كشاف، ج 2، ص 628 و المیزان، ج 14، ص 325 و تفسیر نمونه، ج 11، ص 381 و...
22 . براى اطلاعات بیشتر در این زمینه و بررسى تفصیلى دلایل طرفین ر.ك: در آمدى بر تفسیر علمى قرآن، از نگارنده، انتشارات اسوه، 1375 ش، قم.
منبع: سایت پرسجو

موضوع قفل شده است