كتاب "سدرةالمنتهی فی تفسير قرآن‌المصطفی"، اولين اثر مستقل تفسير قرآن

كتاب "سدرةالمنتهی فی تفسير قرآن‌المصطفی"، اولين اثر مستقل تفسير قرآن علامه حسن‌زاده آملی به همت انتشارات الف.لام.ميم منتشر شد.

به گزارش واحد خبر پایگاه اسک دین به نقل از ایکنا ، كتاب حاضر، اولين تفسيری است كه به صورت مستقل از علامه حسن‌زاده آملی به چاپ رسيده است. لازم به ذكر است از آنجا كه غالب آثار مؤلف مشحون از تفسير آيات قرآن است، برخی از شاگردان ايشان درصدد جمع‌آوری اين تفاسير و تدوين آنها در قالب كتابی مستقل با عنوان "سدرةالمنتهی" برآمده‌اند.
روش اين اثر بدين صورت است كه در ابتدا سوره‌های قرآن را به ترتيب كنار هم قرار داده و سپس مباحث تفسيری مؤلف را كه از ساير آثار ايشان جمع‌آوری گرديده، ذيل هر سوره آورده‌اند. اين كتاب در چند مجلد به محضر خوانندگان عرضه خواهد شد كه اين اثر، جلد اول اين مجموعه را شامل می‌شود. در اين جلد برخی از آيات چهار سوره مباركه، فاتحه الكتاب، بقره ،آل‌عمران و نساء، تفسير شده‌اند.
ابتدا سوره مباركه "حمد" تفسير می‌شود. برخی از عناوينی كه در ذيل سوره حمد بررسی می‌شوند، عبارتند از: نزول بسم الله الرحمن الرحيم ـ بسم الله الرحمن الرحيم نوزده حرف است ـ خلوت و قرائت بسم الله الرحمن الرحيم به عدد قوای آن ـ اولين نوشته بر لوح محفوظ و غيره. يكی از مباحث مهمی كه البته به اجمال در اين سوره مطرح می‌شود "حقيقت انسانيه" است. مؤلف در اين‌باره می‌نويسد حقيقت انسانيه به اعتبار ربوبيتش برای بدن به عنوان "روح" ناميده می‌شود، چونكه روح مظهر ذات الهی از حيث ربوبيت آن ذات است، و كلمه "إله و ألوهت، و الله" معنايش همان رب و روبوبيت است كه "الحمدلله رّب العالمين" و روح انسانی همان روح اعظم نسبت به غير آن از دارايی‌های ارواح است، و تغاير بين روح و بين بدنش به ضربی از اعتبار است.
سوره مباركه بقره با عنوان " در اسرار حروف مقطعه" آغاز می‌شود. سپس به بحثی درباره "الف"، "علم و يقين" و "عدم تناهی كلمات وجوديه" می‌پردازد. در ذيل آيه 31 از سوره بقره به مباحث مربوط به انسان كامل، خليفةالله و ملائكه پرداخته می‌شود. درباره اينكه خليفه الله جامع جميع أسماء است می‌نويسد در‌ آيه مباركه "إنی جاعل فی الأرض خليفه"، به لحاظ تعدّد اسماء الهيه و اتّصاف خليفه به صفات مستخلف عنه، وجوب استمرار وجود انسان كامل در زمين تمام است كه پيوسته در افراد نوع انسان، فرد ا‌كمل از جميع افراد كائنات در جميع اسماء و صفات جمالی و جلالی موجود است تا نماينده حضرت اله باشد. برخی ديگر از عناوينی كه در سوره بقره بررسی می‌شوند از اين قرار است: حديث اشتقاق ـ اثبات عقول ـ فقرزدايی و استكمال ـ قرآن و عرفان و برهان از يكديگر جدا نيستند ـ عروج و ارتقای انسان به مقام عقل ـ مصداق تام اسماء تكوينی و تعليمی ـ تعليم اسماء ـ مقام محمود ـ مراتب معراج ـ مراد ازتعليم اسماء ـ سرگذشت انبياء در سرّ انسان ـ توبه عبد ـ مرگ طبيعی و مرگ اختياری ـ قرب نوافق و قرب فرائض ـ تناسب بين علم و وعای آن و ...
در عنوان "بدن اخروی مكسوب و مكتسب است" چنين می‌خوانيم كه انسان منحرف مطابق ملكات زشتی كه اكتساب كرده است در قيامت با صوری كه از آن ملكات می‌باشند محشور می‌گردد و به صورتهای آن حيوانات در می‌آيد، چنانكه انسان در صراط مستقيم نيز از ملكات حسنه‌ای كه كسب كرده است، صور ارواح طیّبه و ملائكه عالين و مهیّمين و سيماهای شيرين دلنشين در صقع ذات او متحقق می‌گردند و با آن‌ها محشور خواهد بود، لذا بدن اخروی به مكسوب و مكتسب تقسيم می‌گردد كه "لها ما كسبت و عليها ما اكتسبت" و اين ابدان را انسان با خود از اين نشئه می‌برد يعنی بذر و ريشه آنها در اينجا تحصيل شده است.
در سوره مباركه آل عمران، قوه مصورّه، اعتدال مزاج، راسخون در علم، فيوضات عالم قدس، اتحاد علم و وجود و نور، اثبات توحيد، اسرار روايات، ملكات صور برزخيه، تجلی حق در صور كونيه، تمثلات نفس ناطقه، ضعف وجوديه، شأن رسولان حق، اتحاد مدِرك با مدرك، اوصاف عرش و غيره مورد بحث قرار می‌گيرند. نويسنده در بخشی از تفسير آيه 125، درباره اتحاد انسان كامل با نفس رحمانی توضيح می‌دهد كه انسان صعودا به مقامی می‌رسد كه با نفس رحمانی اتحاد وجودی پيدا می‌كند و جميع كلمات وجوديه نوريه دار هستی به منزله اعضاء و جوارح وی می‌شوند.
سپس اضافه می‌كند كه در اتحّاد نفوس مكتفيه و نفس رحمانی و عقل بسيط در صحف كريمه اهل تحقيق محقّق است كه صادر نخستين، نفس رحمانی است و آن اصل اصول و هيولای عوالم غيرمتناهی و ماده تعينات است و از آن به تجلی ساری و رق منشور نيز تعبير شده است.
آخرين بخش كتاب، متعلق به تفسير سوره نساء است. تفسير اين سوره با بحثی پيرامون تقوا آغاز می‌شود و سپس به عناوين تجسم اعمال، وجود بسيط، كفو، حسنه و سيئه، شر، قبض روح، اسم اعظم محيط ، ادبار عقل، تعين احاطی، نفس رحمانی و غيره پرداخته می‌شود. مؤلف درباره ادبار عقل می‌نويسد ادبار عقل كه نسبت بازماندگی و روی به سوی خود آوردن ممكن است، منبع جميع شر است و ارتكاب نواهيش از اين روی است و سر آن اين است كه ممكن موجود مؤلف است در عقل از دو چيز، يكی ماهيت او كه عدم و منبع شر است، و يكی وجود كه منبع خير است، اكنون در اين وقت چون روی به فاعل آورد جهت خيرش می‌افزايد و شرش مغلوب می‌شود، و چون به خود باز گردد جهت عدميت و شرش فزون می‌گردد و خيرش مغلوب می‌گردد، و اشارت بدين دو جهت در كلام مجيد آمده كه: "ما أصابك من حنسنه فمن الله و ما أصابك من شیّئه فمن نفسك". از ديگر مباحث مطروحه در تفسير سوره نساء می‌توان به موارد ذيل اشاره كرد: نظم و ترتيب سوره، نحوه نامگذاری فصوص الحكم، اصل انتساب خير و شر، اطاعت از اولی الأمر، مرز انسان و حيوان، مناسبت عمل و جزا، كان صرف وجوديه و غيره... ويژگی مهم و بارز اين تفسير، صبغه باطنی و عرفانی آن است به اين معنا كه بيشتر ناظر به رمز گشايی از بواطن آيات و مبتنی بر مبانی فلسفی و عرفانی است.
شايان ذكر است كه اين تفسير، اولين تفسيری است كه به صورت مستقل از علامه حسن‌زاده آملی در 539 صفحه و بهای 100000 ريال به همت انتشارات الف.لام.
منبع : اینجا