انواع روش ترجمه قرآن
تبهای اولیه
برخي از صاحب نظران مانند آيت اله معرفت (ره)انواع ترجمه را به سه دسته تقسيم مى كنند:
1-ترجمه تحت اللفظى يا همگام. به اين صورت كه مترجم به جاى هر كلمه از زبان اصلى، كلمه اى از زبان مورد نظر را جايگزين مى كند. سپس جمله ها و تركيب بندى هاى كلام را يك به يك، كلمه به كلمه، تعويض و تبديل مى كند و تا پايان همين گونه ادامه مى دهد. اين نوع ترجمه به دليل آنكه زيبايى سخن را منتقل نمى كند چندان مطلوب به نظر نمى رسد.
2-ترجمه آزاد: در اين روش مترجم مى كوشد معنايى را از قالبى به قالب ديگر بريزد تا معناى مورد نظر كاملاً ادا شود. يعنى تا آنجا كه ممكن است منظور متن اصلى برگردانده شود و تا حد امكان كلمات متن اصلى و ترجمه، مطابق يكديگر و جايگزين هم شوند. در غير اين صورت به تقدم و تأخر و كم و زياد كردن برخى عبارات دست مى زند. نام ديگر اين ترجمه، ترجمه معنوى است كه از بهترين روش هاى ترجمه است
3-ترجمه تفسيرى: در اين نوع ترجمه مترجم به شرح و بسط مطالب مى پردازد ولى به زبان ديگرى غير از زبان اصلى متن، مانند تفسيرهاى فارسى قرآن كريم .
چند نكته مهم در بهترين ترجمه:شايد مهم ترين نكته در ترجمه قرآن مجيد ، رعايت امانت الهى است. يعنى بايد نزديك ترين كلمه از نظر معنا به كلمه اصلى انتخاب شود تا پيام الهى صحيح و كامل منتقل شود. گرچه باز هم برخى معتقدند كه براى بسيارى از كلمات عربى نمى توان معادل فارسى پيدا كرد اما به هر حال مترجم بايد بكوشد بهترين كلمات و نزديكترين واژه ها را انتخاب كند.
گذشته از اين، سادگى و روانى ترجمه نيز بايد مدنظر قرار بگيرد تا براى مخاطب عام قرآن كريم قابل استفاده وسهل تر باشد. روشن است كه كلمات سنگين و ناآشنا و ثقيل نه تنها مخاطب را جذب نمى كند بلكه ممكن است لازم باشد ترجمه اى ديگر هم براى ترجمه اول نوشته شود تا مفهوم به خواننده قرآن كريم منتقل شود.
بنابراين مترجم قرآن كريم بايد ضمن تسلط بر دو زبان فارسى و عربى كارشناس علوم قرآن كريم و تفسير باشد. علاوه بر اينها شخصيت روحى و معنوى مترجم مى تواند بر ترجمه او اثرگذار باشد. مترجم قرآن كريم، مترجم كلام الهى از زبانى به زبان ديگر است و اين جايگاه كمى نيست.
با سلام
از زمانی که موضوع ترجمه مطرح بوده، انواع یا روشهای ترجمه نیز به نوعی مورد بحث و توجه ترجمهپردازان بوده است. توجه و اعتنای شگفت به انواع یا روشهای ترجمه حاکی از قصد و اهتمام زباندانان و ترجمهورزان برای رسیدن به «ترجمة مطلوب، کامل و معادل» است.
دربارة روشهای ترجمه تاکنون سلیقهها و دیدگاههای گوناگون و البته گاه نزدیک به هم وجود داشته است. پیش از گسترش مباحث زبانشناختی و به ویژه زبانشناسی ترجمه، انواع و روشهای ترجمه را به دو دسته لغوی (لفظی) و معنایی (مفهومی) تقسیم میکردند چنانکه حتی امروزه نیز عدهای از زبانشناسان و ترجمهپردازان بر این دو نوع یا روش - البته به نوعی خاص - تأکید میورزند و این امر بر اهمیت محوری دو روش مذکور اشاره دارد. لارسون در یک تقسیمبندی عمده دو نوع ترجمه را معرفی میکند:
1. ترجمه براساس صورت یا قالب.
2. ترجمه براساس معنا.
وی میگوید: ترجمههای مبتنی بر صورت یا قالب زبانی از شکل یا قالب زبان مبدأ پیروی میکند که به «ترجمههای تحتاللفظی» معروف است و ترجمههای مبتنی بر معنا ترجمههایی است که معنای متن زبان مبدأ را در شکل و قالب زبان مقصد متجلی میسازد که چنین ترجمههایی «ترجمههای اصطلاحی» نامیده میشود.[1]
از تقسیمات دیگر برای انواع ترجمه، تقسیم آنها به سه نوع «لفظ به لفظ یا تحتاللفظی»، «محتوایی یا معنایی» و «آزاد» است.[2] این نوع تقسیم برای انواع ترجمه را نمیتوان جامع و کامل دانست؛ زیرا توسعه و ترقی دانش و فنون ترجمه اکنون اثبات گشته است که متون مختلف، نیازمند ترجمة جداگانه و خاص است و نمیتوان با روشهای محدود ترجمه به کمال مطلوب در ترجمه - به ویژه متون حساس از جمله متون آسمانی، بلاغی، ادبی، شعر و... - دست یافت.
پیتر نیومارک که در زمینة ترجمه تحقیقات فراوان نموده است و دیدگاههایی قابل تأمل در این باره دارد ترجمه را با عنایت به حساسیت آن به انواع زیر دستهبندی کرده است:
1. ترجمة لفظ به لفظ؛
2. ترجمة تحتاللفظی؛
3. ترجمة وفادار یا امین؛
4. ترجمة معنایی؛
5. اقتباس؛
6. ترجمة آزاد؛
7. ترجمة اصطلاحی؛
8. ترجمة ارتباطی.[3]
نیومارک با این بسط و تفریع در انواع ترجمه، اهمیت روشهای گوناگون ترجمه و تأثیرگذاری فراوان آنها را گوشزد میکند. وی به درستی میان انواع ترجمههای مقید یعنی تحتاللفظی، کلمه به کلمه و یک به یک، تفاوت و تمایز قائل میشود.[4] این نوع تقسیمبندی و تفاوت و تمایز گامی است برای نزدیک شدن به ترجمة مطلوب و آرمانی متون حساس؛ زیرا حساسیت و بلاغت ژرفی که این متون دارند نیازمند روشی دقیق و مقید جهت ترجمة دقایق و ظرایف معنایی و دستوری است.
قرآن کریم که کلام مستقیم پروردگار است و بیهیچ تردید تحریفی در آن صورت نگرفته است (انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون)[5] حساسترین، بلیغترین و دقیقترین متن موجود در جهان است. بنابراین نیازمند دقیقترین و وفادارترین نوع ترجمهایم تا تمام دقایق محتوایی و زبانی آن متن عظیم را - تا حد امکان - به متن مقصد (زبان فارسی) منتقل سازیم.
منابع:
[1]. M.L.larson: Meaning - Based Translation: A Guide to Cross - Language Equivalence; University Press of American, Inc. 1984.p.15.
[2]. ر.ک. محمدرضا باطنی: پیرامون زبان و زبانشناسی؛ همان، صص 72-63. نیز قرآن مجید: ترجمة آیتالله ناصر مکارم شیرازی؛ تهران - قم، دارالقرآن الکریم، چ 1، 1376(یادداشتهای مترجم بر ترجمه قرآن). نیز جان درایدن: «سه گونه ترجمه»؛ ترجمة سارا خزاعی؛ مترجم؛ ش 8، سال2(زمستان 1371) صص 20-17.
[3]. P.Newmark: A Textbook of Translation; U.K. Prentice Hall. First Edition, 1988, pp.45-49.
[4]. Ibid: pp 68-70.
[5]. حجر/ 9.
پرسش فرضی:
انواع روش ترجمه قرآن چیست؟
پاسخ:
از زمانی که موضوع ترجمه مطرح بوده، انواع یا روشهای ترجمه نیز به نوعی مورد بحث و توجه ترجمهپردازان بوده است. توجه و اعتنای شگفت به انواع یا روشهای ترجمه حاکی از قصد و اهتمام زباندانان و ترجمهورزان برای رسیدن به «ترجمة مطلوب، کامل و معادل» است.
دربارة روشهای ترجمه تاکنون سلیقهها و دیدگاههای گوناگون و البته گاه نزدیک به هم وجود داشته است. پیش از گسترش مباحث زبانشناختی و به ویژه زبانشناسی ترجمه، انواع و روشهای ترجمه را به دو دسته لغوی (لفظی) و معنایی (مفهومی) تقسیم میکردند چنانکه حتی امروزه نیز عدهای از زبانشناسان و ترجمهپردازان بر این دو نوع یا روش - البته به نوعی خاص - تأکید میورزند و این امر بر اهمیت محوری دو روش مذکور اشاره دارد. لارسون در یک تقسیمبندی عمده دو نوع ترجمه را معرفی میکند:
1. ترجمه براساس صورت یا قالب.
2. ترجمه براساس معنا.
وی میگوید: ترجمههای مبتنی بر صورت یا قالب زبانی از شکل یا قالب زبان مبدأ پیروی میکند که به «ترجمههای تحتاللفظی» معروف است و ترجمههای مبتنی بر معنا ترجمههایی است که معنای متن زبان مبدأ را در شکل و قالب زبان مقصد متجلی میسازد که چنین ترجمههایی «ترجمههای اصطلاحی» نامیده میشود.[1]
از تقسیمات دیگر برای انواع ترجمه، تقسیم آنها به سه نوع «لفظ به لفظ یا تحتاللفظی»، «محتوایی یا معنایی» و «آزاد» است.[2] این نوع تقسیم برای انواع ترجمه را نمیتوان جامع و کامل دانست؛ زیرا توسعه و ترقی دانش و فنون ترجمه اکنون اثبات گشته است که متون مختلف، نیازمند ترجمة جداگانه و خاص است و نمیتوان با روشهای محدود ترجمه به کمال مطلوب در ترجمه - به ویژه متون حساس از جمله متون آسمانی، بلاغی، ادبی، شعر و... - دست یافت.
پیتر نیومارک که در زمینة ترجمه تحقیقات فراوان نموده است و دیدگاههایی قابل تأمل در این باره دارد ترجمه را با عنایت به حساسیت آن به انواع زیر دستهبندی کرده است:
1. ترجمة لفظ به لفظ؛
2. ترجمة تحتاللفظی؛
3. ترجمة وفادار یا امین؛
4. ترجمة معنایی؛
5. اقتباس؛
6. ترجمة آزاد؛
7. ترجمة اصطلاحی؛
8. ترجمة ارتباطی.[3]
نیومارک با این بسط و تفریع در انواع ترجمه، اهمیت روشهای گوناگون ترجمه و تأثیرگذاری فراوان آنها را گوشزد میکند. وی به درستی میان انواع ترجمههای مقید یعنی تحتاللفظی، کلمه به کلمه و یک به یک، تفاوت و تمایز قائل میشود.[4] این نوع تقسیمبندی و تفاوت و تمایز گامی است برای نزدیک شدن به ترجمة مطلوب و آرمانی متون حساس؛ زیرا حساسیت و بلاغت ژرفی که این متون دارند نیازمند روشی دقیق و مقید جهت ترجمة دقایق و ظرایف معنایی و دستوری است.
قرآن کریم که کلام مستقیم پروردگار است و بیهیچ تردید تحریفی در آن صورت نگرفته است (انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون)[5] حساسترین، بلیغترین و دقیقترین متن موجود در جهان است. بنابراین نیازمند دقیقترین و وفادارترین نوع ترجمهایم تا تمام دقایق محتوایی و زبانی آن متن عظیم را - تا حد امکان - به متن مقصد (زبان فارسی) منتقل سازیم.
منابع:
[1]. M.L.larson: Meaning - Based Translation: A Guide to Cross - Language Equivalence; University Press of American, Inc. 1984.p.15.
[2]. ر.ک. محمدرضا باطنی: پیرامون زبان و زبانشناسی؛ همان، صص 72-63. نیز قرآن مجید: ترجمة آیتالله ناصر مکارم شیرازی؛ تهران - قم، دارالقرآن الکریم، چ 1، 1376(یادداشتهای مترجم بر ترجمه قرآن). نیز جان درایدن: «سه گونه ترجمه»؛ ترجمة سارا خزاعی؛ مترجم؛ ش 8، سال2(زمستان 1371) صص 20-17.
[3]. P.Newmark: A Textbook of Translation; U.K. Prentice Hall. First Edition, 1988, pp.45-49.
[4]. Ibid: pp 68-70.
[5]. حجر/ 9.