اعجاز علمی قرآن ــ تاریکی دریا

[=arial narrow]آیات علمی قرآن چه تعداد است؟
[=arial narrow]الف. شمارگان آیات علمی:
یوسف مروه تعداد آیات علمی قرآن را 675 آیه می‌شمارد[1] و محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری تعداد آنها را با احتساب موارد تکرار 1322 آیه می‌شمارند.[2] که حدود 20% کل آیات قرآن را شامل می‌شود.

برخی نویسندگان آیات علمی قرآن را در رابطه با علوم مختلف تقسیم کرده‌اند، آقای یوسف مروّه بر آن است که آیات در مورد علم پزشکی / 61، فیزیک / 63، کیهان‌شناسی / 100، زمین‌شناسی / 20، کشاورزی / 21، زیست‌شناسی (حیوانات) / 12، آفرینش و حیات / 36، جغرافیا / 73، هواشناسی / 20، شیمی / 9 و ... در قرآن وجود دارد.[3]

اما محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری همین اعداد را متفاوت گزارش داده‌اند. برای مثال آیات فیزیک را 138 و آیات شیمی را 11 و زمین‌شناسی را 69 مورد گزارش کرده‌اند.[4]

البته بنظر می‌رسد که شمارگان مختلف آیات در این مبحث براساس دیدگاه‌های متفاوت در مورد مبانی تفسیر علمی و تعریف آیات علمی است. همانطور که وابسته به نظر مفسر در مورد دلالت آیه و تطابق آن با یافته‌های علوم تجربی است. هر چند که بسیاری از این تطبیق‌ها و دلالت‌ها مورد مناقشه قرار گرفته است.[5] علاوه بر آنکه نوع دلالت این آیات یکسان نیست
ب: اقسام آیات علمی:
آیات علمی قرآن، منظور آیاتی است که اشاره‌ای به مسائل طبیعی داشته باشد، اما این اشارات و گونه دلالت آنها متفاوت است. از این رو آیات علمی قرآن به سه بخش قابل تقسیم است:

اول: اعجازهای علمی قرآن، یعنی رازگویی‌های علمی قرآن که در آیات بصورت واضح آمده است و در زمان نزول آیه کسی از آن اطلاع نداشته، بلکه مدت‌ها بعد از نزول آیه مطلب علمی آن توسط دانشمندان کشف شده است.[6]

مثل اشاره عملی قرآن به نیروی جاذبه،[7] حرکت‌های خورشید،[8] لقاح ابرها[9] و زوجیت عام موجودات[10] و مراحل خلقت انسان[11] که قرن‌ها بعد از نزول قرآن بشر به این مطالب علمی دست یافت. از این رو برخی مفسران قرآن این مطالب را اعجازهای علمی قرآن دانسته‌اند.

البته ادعاهای دیگری نیز در مورد اعجازهای علمی قرآن شده است که مورد نقد قرار گرفته است.[12]

دوم: اشارات علمی شگفت‌آمیز قرآن: برخی آیات قرآن به مطالب علمی و قوانین جهان اشاره می‌کند که شگفتی هر خواننده‌ای را بر می‌انگیزد. اما از آنجا که این مطالب بصورت دیدگاه‌های غیرمشهور در مراکز علمی، توسط برخی دانشمندان مطرح شده بود، اعجاز علمی قرآن بشمار نمی‌آید. بلکه نوعی مخالفت با دیدگاه‌ها و نظریه‌های مشهور در علوم آن عصر بشمار می‌آید که شگفت‌آور است و دلالت بر عظمت علمی قرآن دارد.

از آن جمله، اشارات قرآن به حرکت زمین[13] و پیدایش حیات از آب،[14] و ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه،[15] ممنوعیت شرابخواری[16] و ...

سوم: اشارات علمی اندیشه‌ساز قرآن: آیاتى که اشاره به آسمان، زمین، انسان، حیوانات و طبیعت مى‏کند و انسان را به تفکر در آنها دعوت مى‏کند و گاهى آنها را نشانه خدا و معاد مى‏شمرد. ولى مطلب شگفت‏آمیز یا اعجازآمیزى از ظاهر آیات قابل استفاده نیست، اینگونه آیات توجه انسان را به نمودهاى آفرینش زیباى الهى جلب مى‏کند و زمینه‏ساز رشد علمى بشر را، بویژه در علوم تجربى، فراهم مى‏سازد.

مثال: «أَفَلاَ یَنظُرُونَ إِلَى‏ الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ»[17]

«و آیا به شتر نظر نمى‏کنند که چگونه آفریده شده است؟!»

و نیز در آیات 5 - 6 - 7 - 10 - 11 - 13 - 14 / سوره نحل به منافع حیوانات، نزول باران، رویش گیاهان رنگارنگ، دریاها و کشتى‏رانى در آنها و فواید غذایى و زیور آلاتى که از آنها بدست مى‏آید، به عنوان نشانه‏هایى براى اندیشمندان اشاره مى‏کند که به آفرینشگر جهان پى مى‏برند و سپاسگزارى مى‏کنند.[18]

چهارم: گاهی از آیات قرآن که به علم و عالمان اشاره می‌کند و دانش‌افزایی و دانشمندان را تشویق می‌کند،[19] بعنوان آیات علمی قرآن یاد شده است.[20] ولی به نظر می‌رسد که هر چند این آیات در راستا و مقدمه آیات علمی قرآن است و در رشد علوم بشری بویژه در میان مسلمانان موثر بوده است، اما در زمره آیات علمی بشمار نمی‌آید چرا که حاوی اشارات علمی به مسائل طبیعی نیست.

ج:‌ تاثیر علوم تجربی در فهم آیات قرآن:
از آنجا که بیش از هزار آیه قرآن به مسائل طبیعی اشاره دارد، فهم و تفسیر آنها ارتباطی ناگسستنی با علوم تجربی دارد،[21] همانطور که برای رفع چالش‌های قرآن و علم، نیازمند آشنایی با نظریه‌های علوم تجربی هستیم. و از همین زاویه است که روش تفسیر علمی قرآن شکل گرفته و مفسران قرآن بویژه در یک قرن اخیر، کم و بیش، از علوم تجربی بعنوان قرینه فهم و تفسیر آیات بهره برده‌اند و گاهی اعجازهای علمی قرآن را اثبات کرده‌اند.

البته این مطلب نیاز به روش‌شناسی خاص تفسیر علمی و رعایت معیارها و دوری از تحمیل و تطبیق‌های نابجای نظریه‌های علمی اثبات نشده بر قرآن و پرهیز از استخراج علوم و تفسیر به رأی دارد.







--------------------------------------------------------------------------------

[1] . العلوم الطبیعیة فی القرآن، یوسف مروّه، ص 76 ـ 77.

[2] . العلوم فی القرآن، محمد حمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری، ص 35 ـ 36.

[3] . العلوم الطبیعیة فی القرآن، ص 76 ـ 77.

[4] . العلوم فی القرآن، ص 35 ـ 36.

[5] . نک: «پژوهشی در اعجاز علمی قرآن» و «درآمدی بر تفسیر علمی قرآن» از نگارنده و نیز «تفسیر علمی قرآن» ناصر رفیعی محمدی.

[6] . نک: رضائی‌اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ص 85.

[7] . رعد / 2 و لقمان / 10.

[8] . یس / 38 و رعد / 2.

[9] . حجر / 12.

[10] . رعد / 2 و یس / 36 و شعراء / 7.

[11] . مومنون / 12 ـ 14 و حج / 5 و غافر / 67 و قیامت / 37 ـ 39.

[12] . نک: پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، پیشین.

[13] . نک: نمل / 89 و ...(صاحب تفسیر نمونه این مطلب را از اعجازهای علمی قرآن می‌شمارد، نمونه، ج 15، ص 568 ـ 569)

[14] . نک: نور / 45 و انبیاء / 30 (صاحب التمهید این مطلب را از اعجازهای علمی قرآن بشمار می‌آورد، التمهید فی علوم القرآن، ج 6، ص 36)

[15] . نک: بقره / 222 و تفسیر نمونه، ج 2، ص 93 ـ 94 و طب در قرآن، ص 50 ـ 51.

[16] . نک:‌ مائده / 90 ـ 91 و بقره / 219.

[17] . غاشیه / 17.

[18] . البته در میان آیات 5 - 17 سوره نحل برخى نکات علمى شگفت‏آور نیز وجود دارد که اینگونه مطالب به قسم بعدى ملحق مى‏شود.

[19] . نک: زمر / 9، مجادله / 11، طلاق / 12 و ...

[20] . یوسف مروه 64 آیه قرآن را که علم و علما را وصف می‌کند و آنان را تشویق می‌کند از آیات علمی قرآن شمرده است. (العلوم الطبیعیة فی القرآن،
ص 76 ـ 77)

[21] . برخی مثال‌های آن در مبحث اقسام آیات علمی گذشت و برای اطلاع بیشتر نک: مدخل «روش تفسیر عملی قرآن» دانشنامه و درآمدی بر تفسیر علمی قرآن از همین نگارنده.
[=Calibri]http://www.miracleofquran.net/News/ShowNews.aspx?newsID=24