ماهیت و مستندات خیار شرط

[="Tahoma"][="Black"]

با عرض سلام و احترام خدمت جناب عالی و تشکر از سؤالتان

پاسخ دادن به سؤال شما که حداقل در حد یک مقاله کوچک است بر خلاف رویه پاسخگویی مرکز ملی است و فرصت زیادی می خواهد که متأسفانه و با عرض شرمندگی امکان دادن چنین پاسخی فعلا برایمان مقدور نیست .

در پناه حضرت حق مستدام باشید[/]

[="Tahoma"]

خريد و فروش‏
1- در كالايى كه غايب است، بيان كردن جنس ضرورى است يعنى اگر شخصى بگويد:
آنچه را كه در آستين يا صندوق يا در بصره دارم به تو مى‏فروشم و جنس را بيان نكند معامله باطل است.
ابو حنيفه مى‏گويد: در همه اين موارد معامله صحيح است‏ «4» در حالى كه پيامبر از بيع غرر نهى فرموده است. «5»

2- اگر مشترى كالايى را كه با شرايط و ويژگيهايى فروخته شده، به همان نحو ببيند حق بر هم زدن معامله (خيار) را ندارد.
شافعى چنين حقى را مى‏پذيرد «6» اما به حكم عقل، هنگامى كه معامله صحيح‏
است و شرط بجا آورده شده چه معنايى براى ثبوت خيار وجود دارد؟ و اگر در اين مورد خيار هست پس بايد در تجارتى كه كالا حاضر است نيز خيار باشد.

3. خريدار و فروشنده تا زمانى كه در مجلس معامله هستند خيار دارند. ابو حنيفه و مالك به چنين خيارى معتقد نيستند «7» ولى پيامبر به خلاف آنها فرمود: «هر يك از دو طرف معامله تا هنگامى كه از هم جدا نشده‏اند، خيار دارند.» «8» 4- طرفين به حسب آنچه با هم توافق كرده‏اند، خيارشرط دارند.

مالك مى‏گويد. اين امر به حد نياز جايز است مثلا در لباس و مانند آن يك روز (يا دو روز) و نه بيشتر و اگر كالا بگونه‏اى باشد كه از ميان نرود يك يا دو ماه ...
ابو حنيفه و شافعى برآنند كه بيشتر از سه روز جايز نيست. «9» همه اين فقها با گفتار خداوند مخالفت كرده‏اند كه: «خداوند معامله تجارت را حلال گردانده است.» «10» و سخن پيامبر: «مؤمنان در گرو شرطهاى خويشند.» «11» 5. فروش چيزى به نحو مشروط، با شرطى كه رايج باشد، مانعى ندارد.

ابو حنيفه و شافعى هم معامله و هم شرط را باطل مى‏پندارند «12» ولى آيه و روايت پيشين بر بطلان رأى آنها گواه است.

6. اگر معامله را در روز انجام دهند و شرط خيار را تا شب قرار دهند با فرا رسيدن شب، خيار ساقط مى‏شود و اگر عقد بيع در شب انجام گيرد و شرط خيار را تا روز بنهند با طلوع فجر ثانى خيار ساقط است.
______________________________
(1). بدايه المجتهد، ج 1، ص 304 و المحلى نوشته ابن حزم.
(2). التاج الجامع للاصول، ج 2، ص 169 نويسنده گفته است كه راويان پنجگانه حديث را ذكر كرده‏اند.
(3). فضل اين موضوع را بيان كرده و در صدد توجيه آن برآمده است.
(4). الفقه على المذاهب، ج 2، ص 217، الهدايه، ج 2، ص 17 و بدايه المجتهد، ج 2، ص 129.
(5). مصابيح السنه، ج 2، ص 7، منتخب كنز العمال، ج 2، ص 229، صحيح مسلم، ج 3، ص 3 و الموطأ، ج 2، ص 157.
(6). الام، ج 3، ص 4، در بداية المجتهد، ج 2، ص 129 نيز اشارتى به اين موضوع رفته است و فضل در صدد توجيه برآمده است.
(7). الفقه على المذاهب، ج 2، ص 173، الهدايه، ج 2، ص 17 و الموطأ، ج 2، ص 161.
(8). الهدايه، ج 1، ص 17، التاج الجامع للاصول، ج 2، ص 203، الام، ج 3، ص 4 و الموطأ، ج 2، ص 161.
(9). بداية المجتهد، ج 2، ص 174 و الفقه على المذاهب، ج 2، ص 178 و 179.
(10). بقره: 275.
(11). بداية المجتهد، ج 7، ص 248.
(12). الهدايه، ج 2، ص 21، بداية المجتهد، ج 2، ص 177 و الام، ج 3، ص 8.

نهج الحق و كشف الصدق / ترجمه كهنسال ؛ ؛ ص500