شایعه پراکنی

تب‌های اولیه

3 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
شایعه پراکنی

آیا در قرآن کریم آیه ای در مورد شایعه سازی وتاثیر از شایعه وجود دارد؟

همان طور كه مي دانيم يكي از مشكلات بزرگ امروز جوامع ، از جمله جامعه ما مسئله شايعه ، شايعه پراكني و توجه به شايعات ِ.


طبق تعريف:


شايعه، ترويج‏خبري ساختگي است كه ... بر پايه بزرگ‏نمايي، رعب‏آفريني و يا تحريف استوار است، در بيان چنين خبري، جنبه كم‏رنگي از حقيقت و يا تفسيري خلاف واقع از خبري صحيح گنجانده شده است، هدف از پخش چنين خبري، تأثير نهادن بر افكار عمومي، ملي، جهاني و يا نوعي دستيابي به اهداف سياسي، نظامي و يا اقتصادي در قلمرو يك كشور يا جهان است‏.



در قرآن ، آيات متعددي وجود دارد كه به مناسبت‌هاي مختلف به اين مسئله پرداخته، آن را نكوهش كرده، توصيه كرده، ارعاب و انذار كرده و...كه در ادامه به برخي اشاره مي كنيم:




و اذا جاءَهُم امرٌ من الامن او الخوف اَذاعوا به و لَو ردّوه الى الرسول و الى اولي الامر منهم لعلمه الذين يستنبطونه منهم و لولا فضل الله عليكم و رحمته لاتبعتم الشيطان الا قليلا


و هنگامى كه خبرى از پيروزى يا شكست به آنها برسد، (بدون تحقيق،) آن را شايع مى‏سازند; در حالى كه اگر آن را به پيامبر و پيشوايان -كه قدرت تشخيص كافى دارند- بازگردانند، از ريشه‏هاى مسائل آگاه خواهند شد. و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عده كمى، همگى از شيطان پيروى مى‏كرديد (و گمراه مى‏شديد(


(آيه 83 سوره مباركه نساء)



... از هر احتمالي روشن‏تر اين است كه آيه شريفه اشاره‏اش به داستان بدر صغرا باشد، كه ابو سفيان، نعيم بن مسعود اشجعي را به مدينه فرستاده بود تا با جعل شايعات، ترس و نگراني را در بين مردم مسلمان گسترش دهد و آنان را از شركت در جنگ و رفتن به بدر باز بدارد. بنا بر اين منظور از اتباع شيطان تصديق خبرهائي است كه نعيم در بين مردم اشاعه مي‏داده و پيروي از او در تخلف از رفتن به بدر است.



منظور از اولي الامر (صاحبان فرمان) در اينجا كساني هستند كه قدرت تشخيص و احاطه كافي به مسائل مختلف دارند، و مي‏توانند حقايق را از شايعات بي اساس و مطالب راستين را از نادرست براي مردم روشن سازند، كه در درجه اول پيغمبر (صلي‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم‏) و ائمه اهلبيت (عليهم‏السلام‏) جانشينان او و در درجه بعد دانشمنداني هستند كه در اين گونه مسائل صاحبنظرند.


چنانكه در تفسير نور الثقلين از امام باقر (عليه‏السلام‏) در ذيل اين آيه نقل شده كه فرمود: هم الائمه يعني منظور از اين آيه ائمه اهلبيتند. و به اين مضمون روايات ديگري نيز نقل شده است.


ممكن است به اينگونه روايات ايراد كنند، كه پيامبر (صلي‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم‏) در زمان نزول آيه بوده است، ولي امامان اهلبيت، مخصوصا با منصب امامت، وجود نداشتند، پاسخ اين ايراد روشن است زيرا اين آيه مخصوص به زمان پيامبر (صلي‏الله‏عليه‏وآله‏وسلّم‏) نيست بلكه يك قانون كلي براي تمام قرون و اعصار در برابر شايعاتي كه دشمنان يا مسلمانان نادان در ميان مسلمانان پخش مي‏كنند بيان مي‏دارد.



يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ


اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، درباره آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى نادانى آسيب برسانيد و از كرده خود پشيمان شويد!


(آيه 6 سوره مباركه حجرات)



مفسران درباره (شان نزول) اين آيه گفته‏اند كه اين آيه درباره وليد بن عقبه بن ابي معيط است كه از سوي پيامبر مامور جمع‏آوري ماليات (زكات) از قبيله "بني‏مصطلق" گرديد. افراد قبيله وقتي از ورود نماينده پيامبر مطلع شدند، با خوشحالي به استقبال او شتافتند، ولي از آن‏جا كه ميان آن‏ها و وليد در جاهليت، خصومت‏شديدي بود و يا بر اثر تصور غلط، كه آن‏ها قصد كشتن او را دارند، از انجام ماموريت‏خودداري كرده به مدينه بازگشت و به پيامبر گزارش داد كه آن‏ها از آيين اسلام برگشته‏اند و از پرداخت زكات خودداري كردند و قصد داشتند خون او را بريزند.پيامبر سخت‏خشمگين شدند و مسلمانان در آستانه اتخاذ تصميمي جدي بودند كه آيه مزبور نازل شد.



اين نكته قابل توجه است كه ساختن خبرهاي دروغين و تكيه بر اخبار غير موثق يكي از حربه‏هاي قديمي نظامهاي جبار و استعماري است كه به وسيله آن جو كاذبي ايجاد كرده، و با فريب و اغفال مردم ناآگاه آنها را گمراه مي‏سازند، و سرمايه‏هاي آنها را به تاراج مي‏برند.


اين نكته نيز قابل توجه است كه مساله مهم وثوق و اعتماد به خود خبر است، منتها گاهي اين وثوق از ناحيه اعتماد به شخص خبر دهنده حاصل مي‏شود، و گاه از قرائن ديگري از بيرون... بنابراين اين وثوق و اعتماد از هر راهي حاصل شود، خواه از طريق عدالت و تقوا و صداقت گوينده باشد، و يا از قرائن خارجي، براي ما معتبر است، و سيره عقلا كه مورد امضاي شرع اسلام قرار گرفته، نيز بر همين اساس است.



وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً


از آنچه به آن آگاهى ندارى‏، پيروى مكن‏، چرا كه گوش و چشم و دل‏، همه مسؤولند.


(آيه 36 سوره مباركه اسراء)



در تفسير آمده است:


نه در عمل شخصي خود از غير علم پيروي كن، و نه به هنگام قضاوت در باره ديگران، نه شهادت به غير علم بده، و نه به غير علم اعتقاد پيدا كن. و به اين ترتيب، نهي از پيروي از غير علم معني وسيعي دارد كه مسائلي اعتقادي و گفتار و شهادت و قضاوت و عمل را شامل مي‏شود


روي اين زمينه الگوي شناخت در همه چيز، علم و يقين است، و غير آن خواه ظن و گمان باشد يا حدس و تخمين يا شك و احتمال هيچكدام قابل اعتماد نيست.


در بسياري ديگر از آيات قرآن و روايات اسلامي روي اين موضوع تكيه شده است از جمله:


1 - آياتي كه افراد بي ايمان را نسبت به پيروي از ظن و گمان شديدا مورد نكوهش قرار داده است مانند: و ما يتبع اكثرهم الا ظنا ان الظن لا يغني من الحق شيئا: اكثر آنها در قضاوتهاي خود تنها از ظن و گمان پيروي مي‏كنند در حالي كه ظن و گمان به هيچوجه انسان را به حق و حقيقت نمي‏رساند (سوره يونس آيه 36).


و ...



إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِكُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِكُم مَّا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَيِّنًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِيمٌ۞ وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُم مَّا يَكُونُ لَنَا أَن نَّتَكَلَّمَ بِهَذَا سُبْحَانَكَ هَذَا بُهْتَانٌ عَظِيمٌ ۞ يَعِظُكُمُ اللَّهُ أَن تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَدًا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ ۞


به خاطر بياوريد زمانى را كه اين شايعه را از زبان يكديگر مى‏گرفتيد، و با دهان خود سخنى مى‏گفتيد كه به آن يقين نداشتيد؛ و آن را كوچك مى‏پنداشتيد در حالى كه نزد خدا بزرگ است‏! ۞ چرا هنگامى كه آن را شنيديد نگفتيد: ما حق نداريم كه به اين سخن تكلّم كنيم‏؛ خداوندا منزّهى تو، اين بهتان بزرگى است‏؟ ۞ خداوند شما را اندرز مى‏دهد كه هرگز چنين كارى را تكرار نكنيد اگر ايمان داريد۞


(آيات 15 تا 17 سوره مباركه نور)



در تفاسير اشاره شده است كه اين آيات و آيات قبل از آن در رابطه با " حديث افك" و تهمت به برخي همسران پيامبر نازل شده است.


همچنين بيان شده است كه:


در واقع اين آيه به سه قسمت از گناهان بزرگ آنها در اين رابطه اشاره مي‏كند: نخست به استقبال اين شايعه رفتن و از زبان يكديگر گرفتن (پذيرش شايعه).


دوم منتشر ساختن شايعه‏اي را كه هيچگونه علم و يقين به آن نداشتند و بازگو كردن آن براي ديگران (نشر شايعه بدون هيچگونه تحقيق).


سوم آن را عملي ساده و كوچك شمردن در حالي كه نه تنها با حيثيت دو فرد مسلمان ارتباط داشت، بلكه با حيثيت و آبروي جامعه اسلامي گره خورده بود (كوچك شمردن شايعه، و به عنوان يك وسيله سرگرمي از آن استفاده كردن).


***


حجت الاسلام قرائتي در همين رابطه و در جلسات درس هايي از قرآن مطالبي رو عنوان كردند كه قابل توجه هستند از جمله:
قرآن مى‏گويد:ان جاءكم فاسق بنبأٍ فَتَبَيّنوا.
...آقا من ديشب توى اينترنت،... بابا اينترنت يعنى ديوار خيابان، هر كسى مى‏تواند بگويد زنده باد يا مرده باد، مگر اگر شما توى اينترنت ديدى حق است؟... يك كيلو ذغال بده به يه كسى، بگو بنويس مرگ بر ...، آن هم مى‏نويسد مرگ بر ...، يك كيلو ذغال مى‏خواهد و يك آدم گُشنه، يك كيلو ذغال، اينترنت چيزى نيست كه، خودِ وسيله تكنولوژى است، من ديشب توى اينترنت ديدم، ديده باشى.
...الان مراجع ما سايت دارند، يعنى مثل ديوار مى‏ماند. ديوار را هم مى‏شود زنده باد، هم مرده باد، مثل كاغذ است، اينكه توى اينترنت ديدم مثل اينكه، راحت مى‏شود آبروى همديگر را بُرد، بسيارى از افراد فاسد سايت دارند و هر چى هم مى‏خواهند بگويند، اصلاً جُك درست مى‏كنند و مقدّسات را مسخره مى‏كنند...

حديث داريم:


كفى بالمرء كذبا در دروغ گويى مرد همين بس ان يحدث بكل مالسمعه هر چى شنيد نقل مى‏كند. هر چى شنيديم بايد تحقيق كنيم به خصوص آدم‏هاى تحصيل كرده، هرچى شنيديد تحقيق كنيد...

اميرالمؤمنين (عليه السلام) مى‏فرمايد، باطل اين است كه مى‏گويى شنيدم. الباطل ان تقول سمعت


و الحق ان تقول رأيت باطل اين است كه بگويى شنيدم و حق اين است كه بگويى ديدم.



خيلى راحت ما آبروى افراد را مى‏ريزيم، اگر از من بپرسند توى جمهورى اسلامى مشكل‏ترين مسئله چيه؟ مى‏گويم، اينكه هيچى ارزان‏تر از آبروى مسلمان نيست. به راحتى آبروى هم را مى‏ريزند.
...بسم اللّه الرحمن الرحيم: بايد تحقيق كرد. نه نوشتن و نه...، دليل بر اين است كه حق است. آيا خواهد شد كه زمانى مردم ما حق گرا باشند. خدا رحمت كند مرحوم شهيد بهشتى را چنان شايع كردند كه ايشان در تهران يك خانه دارد كه ماشين‏هاى هيجده چرخ برنج رفت توى سردابش تاب خورد، برنج خالى كرد. اصلاً يك نفر نيست كه بگويد توى تهران سردابى كه تويش هيجده چرخ دور بزند، حالا اين همه برنج مى‏خواهد چه كند؟...

و در پايان كلام و توصيه اي از شهيد مظلوم دكتر بهشتي:



...من فكر مي كنم جامعه ما بايد براي نه تنها مبارزه با هجوم نظامي دشمن، خودش را بسيج كند و ارتش بيست ميليوني به وجود بياورد، بلكه بايد براي مقابله با هجوم رواني دشمن، خودش را بسيج كند و يك نوع مصونيت اخلاقي و اجتماعي و سطح بالاي آگاهي را به وجود بياورد و خودش را موظف بداند كه درباره شايعه‌ها برود، بپرسد و تحقيق كند و بعد نتيجه تحقيق را منتشر كند...



در پناه قرآن


موفق باشيد و باشيم


شایعه --- Rumor

شایعه پیامی است که دهن به دهن در بین افراد جامعه می گردد ولی واقعیت آنرا تأیید نمی کند. وقتی افراد جامعه بسیار مشتاق خبرگیری از چیزی باشند ولی قادر به کسب اطلاعات موثق نباشند پذیرای شایعات می شوند.

نتیجه می گیریم که :
1- شایعه امری اجتماعی است.
2- شایعه در بین افراد جامعه مطرح می شود بدون اینکه منبع موثقی آنرا تأیید کند.
3- شایعه ها واقعی نیستند و فقط درحد صحبت وحرف هستند.
4- برای جلوگیری از رواج شایعه در جامعه باید اخبار و اطلاعات مورد نیاز جامعه را در اختیار مردم قرار داد. خفقان باعث ایجاد شایعات زیادی در جامعه می گردد.
5- افراد جامعه باید به گونه ای تربیت شوند که هر خبری را دریافت می دارند، در مورد صحت آن تحقیق کنند.


موضوع قفل شده است