جمع بندی معنای خاتم الانبیا

تب‌های اولیه

2 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
معنای خاتم الانبیا

با سلام
اسم خاتَم یعنی چه؟بر چه وزنی است؟و چرا در خاتَم الانبیا به صورت خاتِم نیامده اما اسم فاعل معنی میکنند(ختم کننده)

کارشناس بحث: عمار

با سلام و عرض ادب
در مورد پرسش شما عرض کنم که خاتَم بر وزن عالَم اسم آله از ریشه (خـ ، تـ ، م ) می باشد . در زبان عربی وزن فاعَل دلالت بر آلتی دارد که فعل بوسیله آن انجام می شود . واسطی در تاج العروس می نویسد :

و هو ( ای العالم) في الأَصْلِ اسْمٌ لمَا يُعْلَم به، كالخاتَمِ لمَا يُخْتَم به. فالعالَمُ آلَةٌ في الدَّلالَةِ على مُوجدِه، و لهذا أَحالَنا عليه في مَعْرفَةِ وحْدَانِيَّتِه فقالَ: أَ وَ لَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ(1) .

و راغب اصفهانی در مفردات می نویسد :
و العالَمُ: اسم للفلك و ما يحويه من الجواهر و الأعراض، و هو في الأصل اسم لما يعلم به كالطابع و الخاتم لما يطبع به و يختم به، و جعل بناؤه على هذه الصّيغة لكونه كالآلة، و العَالَمُ آلة‌ في الدّلالة على صانعه، و لهذا أحالنا تعالى عليه في معرفة وحدانيّته، فقال: أَ وَ لَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ (2) .
این دو لغت شناس بزرگ وزن فاعل را صیقه ای برای بیان ما یفعل به یا ابزار انجام فعل معرفی می کنند، همانطور که راغب می نویسد (و جعل بناؤه على هذه الصّيغة لكونه كالآلة ) یعنی عالم بدین جهت بر این وزن آمده که آله برای حصول علم بوده است. در نتیجه خاتم به معنی وسیله ای است که ختم با آن انجام می شود همانطور که ابن فارس در معجم مقاییس اللغه می نویسد:
الخاء و التاء و الميم أصلٌ واحد، و هو بُلوغ آخِرِ الشّى‌ء....و الخاتَم مشتقٌّ منه؛ لأنّ به يُختَم ... و النبى صلى اللّٰه عليه و سلم خاتَمُ الأنبياء؛ لأنّه آخِرُهم (3)و ابن منظور در لسان العرب و فراهیدی در العین و فیومی در مصباح المنیر و واسطی در تاج العروس می نویسند : و الخاتَمُ: ما يُوضَع على الطيِّنة، و هو اسم مثل العالَمِ(4و5و6و7)یعنی خاتم همان وسیله ای هست که بر روی گل می زنند و وجه اشتقاقش مثل عالم است .
از دیگر معانی که به مرور زمان به معنای حقیقی خاتم تبدیل شده است معنای انگشتر می باشد . بدین صورت که در ابتدا خاتم بر انگشتری که با آن نامه را مهر می کردند اطلاق می شده است و از روی مجاز گاهی به دیگر انگشتر ها هم خاتم می گفته اند و به جهت کثرت استعمال ، این معنای مجازی به حقیقت تبدیل شده است ابن منظور در این باره می نویسد : (و الخَتَمُ و الخاتِمُ و الخاتَمُ و الخاتامُ و الخَيْتامُ: من الحَلْي كأَنه أَوّل وَهْلة خُتِمَ به، فدخل بذلك في باب الطابَع ثم كثر استعماله لذلك و إِن أُعِدَّ الخاتَمُ لغير الطَّبْع(8))
بنابراین خاتم دو معنای حقیقی دارد یکی معنای موضوع له آن که ( ما یختم به ) یا وسیله ختم می باشد و دیگر معنای انگشتر که به مرور زمان و در اثر کثرت استعمال در زمره معانی حقیقی خاتم درآمده است . با توجه به این که معنای دوم در ابتدای امر از معانی حقیقی خاتم نبوده است لازم است مشخص شود که آیا در زمان نزول قرآن خاتم به صورت حقیقی بر انگشتر اطلاق می شده یا نه . با بررسی معانی ریشه ( ختم ) در کتب لغت کهن مانند العین که در قرن دوم نوشته شده است مشخص می شود که حد اقل تا قرن دوم انگشتری از معانی حقیقی خاتم نبوده است زیرا فراهیدی در مشتقات ریشه ختم هیچ اشاره ای به انگشتری نمیکند . بنابراین در زمان نزول قرآن خاتم تنها به معنی وسیله ختم بوده و معنای حقیقی دیگری نداشته است.

پاورقی:
1. تاج العروس ج 17 ص 498
2. مفردات الفاظ قرآن ص 582
3. معجم مقاییس اللقه ج 2 ص 245
4. لسان العرب ج 2 ص 163
5. العین ج 4 ص 241
6. مصباح المنیر ج 2 ص 163
7. تاج العروس ج 16 ص 189
8. لسان العرب ج 12 ص 163

موضوع قفل شده است