اندیشیدن در ذات خدا

سخن در این است که آیا شناخت ذات خداوند ممکن است؟ از نظر عموم متکلمان و حکمای الهی شناخت ذات خداوند ممکن نیست و دلایل عقلی و نقلی بیانگر آن‏اند که شناسایی ذات خداوند نه تنها برای انسان، بلکه برای هیچ مخلوقی از مخلوقات خداوند ممکن نیست.

چکیده استدلال عقلی بر این مدعی آن است که ذات خداوند نامتناهی و مطلق است و سایر موجودات من جمله انسان همگی محدود و متناهی‏اند.

از سوی دیگر علم، شناخت و ادراک مستلزم نوعی احاطه‏ی علمی فاعل شناسا (مُدرِک یا عالم) بر متعلق شناسایی (مُدرَک یا معلوم) است و از آنجا که موجود محدود نمی‏تواند بر موجود نامحدود احاطه یابد ممکن نیست مخلوقات خداوند بر ذات او آگاهی یابند. بنابر این نه تنها کُنه ذات الهی برای ما ناشناخته است، بلکه اساساً چنین شناختی ممتنع به شمار می‏آید(1)

و لذا منع از مطالعه در باب ذات خداوند به خاطر عدم قدرت انسان در ورود در این ساحت است که در صورت ورود منجر به تحیّر و کفر او می‏گردد.

خلاصه سخن: با توجّه به این که درک کنه ذات خداوند محال و غیر ممکن است و تلاش در این زمینه چیزی جز حیرت و سرگردانی در پی ندارد، بزرگان دین ما را از این امر باز داشته و به جای آن ما را به تفکر در آثار وجودی خداوند و مطالعه نظام حاکم بر هستی دعوت کرده‏اند.

ذهن و ادراکات ذهنی انسان، خود یکی از موجودات است که محدود به حد و ماهیت خاصی است، از این رو احاطه آن بر کنه ذاتی - که وجود مطلق و نامحدود است - ممتنع و محال می‏باشد؛ زیرا هر آنچه که به اندیشه در آید حدی از حدود وجود مطلق است نه ذات وجود مطلق که حد و مرز ندارد.

پی نوشت ها:

1. ر.ک: سعیدی‏مهر محمد، آموزش کلام اسلامی، ج 1، ص 23، مرکز جهانی علوم اسلامی