جمع بندی تحصیل سکوت

دانستن فواید سکوت
فايده اول :
سكوت ، موجب پنهان ماندن عيب ها و اشكالات انسانى است . از پيامبر اكرم صَلَّى اللّه عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم روايت شده است كه فرمودند:
رحم اللّه عبدا تكلم خيرا فغنم او سكت فسَلِمَ(1.
(خداوند رحمت كند بنده اى را كه سخن خيرى بگويد و سودى ببرد، و اگر سخن خيرى براى گفتن ندارد، سكوت كند كه سالم مى ماند).
در سخن گفتن خطای جاهلان پیدا شود
تیر کج،چون از کمان بیرون رود رسوا شود2)
فايده دوم :
در معارف دين سكوت به عنوان يك عبادت تلقى شده است ، از حضرت رسول اكرم صَلَّى اللّه عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم نقل شده است :
الا اخبركم بايسر العبادة و اهونِها على البدن ، الصَمتُ و حسن الخلق (3).
(آيا به شما بگويم كه چه عبادتى ساده ترين عبادت هاست ؟ سكوت و خوش اخلاقى )
فايده سوم :
سكوت نه تنها عبادت است ، بلكه تجارت و ضامن سلامت است ، از امام صادق عليه السلام روايت شده است :
الصُمتُ... مفتاح كل راحة منَ الدُّنيا و الاخرة (4).
((سكوت ، كليد هر راحتى در دنيا و آخرت است )).
فايده چهارم :
سكوت ، موجب آرامش انديشه و فكر انسان است ، از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمودند:
السكوت راحة للعقل (5).
(سكوت ، مايه آرامش فكر و عقل انسان است ).
بسيارى از آنچه در فوايد سكوت بيان شده در نصايح لقان عليه السلام نيز آمده است ؛ در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده است كه لقمان عليه السلام خطاب به فرزندش مى گويد:
يا بُنَىَّ ان كنت زعمت انَّ الكلام من فضة فانَّ السكوت مِن ذَهَب ( 6).
((پسرم ! اگر گمان مى كنى سخن از جنس نقره است ، پس بدان كه سكوت از جنس طلاست (و يقينا انسان تاجر و عاقل ، طلا را بر نقره ترجيح مى دهد)).
حضرت اميرالمومنين عليه السلام مى فرمايند:
مَن كَثِرَ كَلامُهُ كَثُرَ خَطاؤُه ( 7).
(پرگويى و زياده گويى ، باعث كثرت خطا و اشتباه مى شود).
سخن گر چه هر لحظه دل کش تر است
چو بینی خموشی از آن خوش تر است
در فتنه بستن دهان بستن است
که گیتی به نیک وبدآبستن است
پشیمان زگفتار ،دیدم بسی
پشیمان نگشت از خموشی کسی(8)
فقط يك جا كلام زياد استثنا شده است :
لا تكثروا الكلام فى غير ذكر اللّه (9).
(زياده سخن مگوييد؛ مگر در ذكر خدا)
عاشق از هر چیز جز دلدار دل بر کنده ،خامش
چونکه با خود جز حدیث عشق ،گفتاری ندارد(10)
و حرف آخر آنکه:
ای عزیز تا دهن بسته نشد دل باز نمی شود11)
پی نوشت:
1-بحار الانوار ج4 ص 178
2-صائب
3-نهج الفصاحه ص241
4-مصباح الشریعه ص 101
5-من لا یحضره الفقیه ج 4 ص 402
6-کافی ج 2 ص 114
7-تحف العقول ص 89
8-امیر خسرو دهلوی
9-کافی ج 2 ص 114
10-دیوان حضرت امام(ره)
11-انسان در عرف عرفان ص 42

امام صادق (ع) فرمود: اکنون که به فایده‌های سکوت آگاه شدی، پس دهان فروبند و تا مجبور نشدی لب به سخن مگشای، به‌ویژه اگر کسی را پیدا نکنی که برای خدا و در راه خدا با او گفت‌وگو کنی.

آنگاه فرمود:

وسیله هلاکت و نجات مردم سخن گفتن و سکوت است. پس خوشا به حال کسی که توفیق شناخت سخن خوب و بد را پیدا کند و به فواید و آثار پسندیده کم گویی و سکوت آگاه گردد، زیرا سکوت از اخلاق انبیای الهی و شعار بندگان برگزیده خداوند است و اگر کسی ارزش و قدر کلام را بداند بیجا سخن نمی‌گوید و سکوت را شعار خود قرار می‌دهد و کسی که بر لطایف سکوت آگاهی و اشراف داشته باشد و صمت و خاموشی را امین خزاین و اسرار دل خویش قرار دهد چنین شخصی گفتار و خاموشی‌اش هر دو عبادت می‌شود و کسی جز خدا به حقیقت این عبادت آگاهی ندارد.

پرسش :
راه تحصیل سکوت و فواید سکوت را بیان بفرمایید؟
پاسخ:
«گفت و گو بسیار شد خامش شویم/تا کند دلدار با ما گفتگو»
برای تحصیل سکوت توجه به نکات ذیل و تامل جدی نسبت به آنها مفید می باشد:
الف:تدبیر علمی:
1- دانستن فواید سکوت و تفکّر در آن
2- دقّت در آفات و خسارت های زیاده گویی
3- تصوّر اینکه از هر کلمه و کلامی در روز قیامت سؤال می شود.
ب:تدبیر عملی:
1- کنترل خود در هنگام تکلّم در موارد غیر ضروری
2- تفکّر داشتن در ابتدای هر سخن
3- داشتن محاسبه و مراقبه و خود تنبیهی در مواردی که خطای زبان پیدا می شود.
4- نقل نکردن همه شنیده ها

دانستن فواید سکوت
فايده اول:
سكوت، موجب پنهان ماندن عيب ها و اشكالات انسانى است. از پيامبر اكرم (صَلَّى اللّه عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم) روايت شده است كه فرمودند:«رَحِمَ‏ اللَّهُ‏ عَبْداً تَكَلَّمَ‏ فَغَنِمَ أَوْ سَكَتَ فَسَلِم‏ (1)
خداوند رحمت كند بنده اى را كه سخن خيرى بگويد و سودى ببرد، و اگر سخن خيرى براى گفتن ندارد، سكوت كند كه سالم مى ماند.»
«در سخن گفتن خطای جاهلان پیدا شود
تیر کج،چون از کمان بیرون رود رسوا شود»(2)
فايده دوم :
در معارف دين سكوت به عنوان يك عبادت تلقى شده است، از حضرت رسول اكرم (صَلَّى اللّه عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم) نقل شده است :
«اَلَا اُخبِركُم بِايسَرِ العِبَادَةِ وَ اَهوَنُِهَا عَلَى البَدَن، الصَمتُ وَ حُسنُ الخُلق (3) آيا به شما بگويم كه چه عبادتى ساده ترين عبادت هاست؟ سكوت و خوش اخلاقى.»
فايده سوم :
سكوت نه تنها عبادت است، بلكه تجارت و ضامن سلامت است، از امام صادق (عليه السلام) روايت شده است:
«الصُمتُ... مِفتَاحُ كُل رَاحَة مِنَ الدُّنيا وَ الاخِرَة (4) سكوت، كليد هر راحتى در دنيا و آخرت است.»
فايده چهارم :
سكوت، موجب آرامش انديشه و فكر انسان است، از امام صادق (عليه السلام) نقل شده كه فرمودند:
«السُّكُوتُ‏ رَاحَةٌ لِلْعَقْل‏(5)
سكوت، مايه آرامش فكر و عقل انسان است.»
بسيارى از آنچه در فوايد سكوت بيان شده در نصايح لقمان (عليه السلام) نيز آمده است؛ در حديثى از امام صادق (عليه السلام) آمده است كه لقمان (عليه السلام) خطاب به فرزندش مى گويد:
«يَا بُنَيَّ، إِنْ كُنْتَ زَعَمْتَ أَنَّ الْكَلَامَ‏ مِنْ‏ فِضَّةٍ، فَإِنَّ السُّكُوتَ مِنْ ذَهَب‏(6)
پسرم! اگر گمان مى كنى سخن از جنس نقره است ، پس بدان كه سكوت از جنس طلاست (و يقينا انسان تاجر و عاقل ، طلا را بر نقره ترجيح مى دهد.»
حضرت اميرالمومنين (عليه السلام) مى فرمايند:
«مَن كَثِرَ كَلامُهُ كَثُرَ خَطاؤُه(7) پرگويى و زياده گويى، باعث كثرت خطا و اشتباه مى شود.»
«سخن گر چه هر لحظه دل کش تر است
چو بینی خموشی از آن خوش تر است
در فتنه بستن دهان بستن است
که گیتی به نیک و بد آبستن است
پشیمان زگفتار، دیدم بسی
پشیمان نگشت از خموشی کسی»(8)
فقط يك جا كلام زياد استثنا شده است:
«لَا تُكْثِرُوا الْكَلَامَ‏ فِي‏ غَيْرِ ذِكْرِ اللَّه‏(9)

زياده سخن مگوييد؛ مگر در ذكر خدا»
«عاشق از هر چیز جز دلدار دل بر کنده ،خامش
چونکه با خود جز حدیث عشق گفتاری ندارد»(10)
و حرف آخر آنکه:
«تا دهن بسته نشد دل باز نمی شود.»(11)
پی نوشت:
1.مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، بحار الأنوار(ط- بيروت)،ج74،ص178، دار إحياء التراث العربي‏، بیروت، 1403ق.
2.صائب
3.پاينده، ابو القاسم‏، نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله)، ص241،دنیای دانش،تهران‏.
4.منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم (عليه السلام)، مصباح الشريعة، ص101،اعلمی، بیروت، 1400ق.
5.ابن بابويه، محمد بن على‏، من لا يحضره الفقيه‏،ج4،ص402، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، قم‏، 1413 ق.‏
6.كلينى، محمد بن يعقوب‏،كافي(ط- دار الحديث)،ج3،ص295،دارالحدیث،قم،1429ق.
7.ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، تحف العقول‏،ص89،جامعه مدرسین،قم،
1404 / 1363 ق‏
8.امیر خسرو دهلوی
9.كلينى، محمد بن يعقوب‏، الكافي(ط- الإسلامية)،ج2،ص114، دار الکتب الاسلامیه،تهران،1407ق.
10.دیوان حضرت امام(ره)
11. حسن زاده آملی،حسن، نامه ها برنامه ها، ص277، الف لام میم.