*** بحثی مفصل پیرامون استهلال و راه های اثبات اول ماه ***

تب‌های اولیه

10 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
*** بحثی مفصل پیرامون استهلال و راه های اثبات اول ماه ***



به نام خدا و سلام بر همه بزرگواران
طاعات و عبادات همگی قبول بوده باشه ان شاءالله و عید سعید فطر مبارک :Gol:

در مورد بحث استهلال و اختلافی که بعضا در رؤیت هلال ماه پیش می آید، معمولا سوالاتی پیش می آید که باعث شک و تردیدهایی می گردد.

مدتی پیش موضوعی در این خصوص آماده کرده بودم که با تجدیدنظر و اصلاحاتی جزئی، تقدیم می کنم.

بحث کمی طولانیست و از این بابت پیشاپیش عذر می خواهم. اما برای توضیح و تفصیل مساله، چاره ای از آن نیست. لذا اگر در این خصوص سوالی در ذهن دارید ابتدا مباحث را مطالعه نموده و اگر پاسخ سوال خود را نیافتید، در موضوعی جداگانه مطرح بفرمایید.

التماس دعا

--------------------------------

- بخش 1: راه های شرعی ثابت شدن اول ماه قمری:

اول ماه قمری از چند راه اثبات می شود:

1) آنكه خود انسان ماه را ببيند.

2) دو مرد عادل بگويند كه در شب ماه را ديده ايم. (ولي اگر صفت ماه را بر خلاف يكديگر بگويند، يا شهادتشان خلاف واقع باشد، مثل اين كه بگويند داخل دايره ماه طرف افق بود، اول ماه ثابت نمي شود. اما اگر در تشخيص بعضي خصوصيات اختلاف داشته باشند، مثل آن كه يكي بگويد ماه بلند بود و ديگري بگويد نبود، به گفته آنان اول ماه ثابت مي شود.)

3) عده اي (كه از گفته آنان يقين پيدا مي شود) بگويند ماه را ديده ايم. و همچنين است هر چيزي كه به واسطه آن يقين پيدا شود.

4) سي روز از اول ماه شعبان بگذرد كه بواسطه آن اول ماه رمضان ثابت مي شود، و سي روز از اول رمضان بگذرد كه بواسطه آن اول ماه شوال ثابت مي شود.

5) حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است.*

-------------------------

* در راه پنجم فتاوا تا حدی متفاوت هست که تفصیل آن در پست های بعدی می آید.

اما فعلا به طور خلاصه:

آیت الله سیستانی و آیت الله وحید خراسانی معتقدند با حکم حاکم اوّل ماه ثابت نمی شود. (مگر آنکه از حکم حاکم برای او اطمینان حاصل شود.) (1)

--------------------------------------
1- توضیح­ المسائل مراجع، م 1730

- بخش 2: مساله اثبات اول ماه، جزء موضوعات شرعی هست:

مساله رویت ماه، از موضوعات شرعی هست نه احکام شرعی. (تفاوت بین موضوع و حکم، در پست بعدی می آید.)

لذا اگر مکلف در مورد موضوعات یقین داشت، باید به یقین خودش عمل کند نه چیز دیگر.

در مورد بحث رویت ماه، یقین فقط در چهار راه از پنج راهی که در پست قبلی عرض شد، پیش می آید.

- توضیح:

1) اگر مکلف خودش ماه را دید و یقین کرد، یعنی: راه اول، و یا به شهادت دو شاهد عادل که گفته اند ما خودمان ماه را دیده ایم برایش یقین حاصل شد، یعنی: راه دوم، و یا به گفته عده ای که از گفته آنان یقین حاصل می شود یقین کرد، یعنی: راه سوم؛... در این سه مورد مکلّف باید به یقین خودش عمل کند و اصلا نوبت به حکم حاکم نمی رسد.

2) در راه دوم، این دو مرد عادل باید خودشان شخصا از راه اول به یقین رسیده باشند. یعنی خودشان ماه را دیده باشند. پس اگر از کسی دیگر نقل کنند، حجت نیست. مگر اینکه تعدادشان از دو نفر بیشتر شود که بشوند: یک عدّه. (یعنی راه سوم.)

3) در راه سوم (عده اي بگويند ماه را ديده ايم)، این افراد باید کسانی باشند و بیان آنها طوری باشد که از گفته آنها یقین حاصل شود.

4) راه چهارم (سی روز از اول ماه قمری قبلی گذشته باشد) را دیگر عرض نکردم چون واضح هست و بحثی در آن نیست.

- بخش 3: توضیح تفاوت بین موضوع و حکم شرعی:

همانطور که در پست قبلی عرض شد، مساله رؤیت ماه از موضوعات شرعی هست نه احکام شرعی. لذا اگر مکلف در مورد موضوعات یقین داشت، باید به یقین خودش عمل کند نه هیچ چیز دیگر.

- توضیح:

در مسائل شرعی دو تقسیم بندی کلی داریم:

1- احکام شرعی
2- موضوعات شرعی

مراد از احکام شرعی در اینجا، همان احکام تکلیفی هست که مجتهد جامع الشرایط بر اساس اجتهاد در منابع معتبر دینی بدست آورده و اتنباط خود را به شکل فتوا یا احتیاط در رساله عملیه منتشر می کند.

و مراد از موضوعات شرعی، مصادیقی هستند که این احکام بر آنها منطبق می شوند.

نظر دادن در زمینه احکام شرعی کار هر کسی نیست. بلکه همانند تمام علوم، نیازمند تخصص و مهارت خاص دارد که در زمینه علوم دینی به این متخصص، مرجع تقلید گفته می شود.

اما تطبیق احکام شرعی بر موضوعات، وظیفه خود مکلّف هست. مرجع تقلید حکم شرعی را تشخیص داده و صادر می کند، اما این مکلّف هست که وظیفه دارد مصداق و موضوع آن را تشخیص دهد.

در تشخیص موضوع، مراجع تقلید به عنوان کارشناس دینی معمولا وارد نمی شوند، مگر در مواردی که فرضا حرمت موضوعی برای فقیه از روی دلایل و قرائنی کاملا محرز و ثابت بشود؛ که در این حالت در مورد موضوعات نیز ممکن است حکم شرعی صادر کند.

مثالی در مورد تفاوت حکم شرعی با موضوع شرعی:

فرض کنید قبل از اقامه نماز یقین کردید آبی که مرجع تقلیدتان با آن وضو گرفته، نجس بوده است.

در اینجا حکم شرعی این هست: آبی که با آن وضو گرفته می شود باید پاک باشد.

اما تشخیص نجس نبودن آب از موضوعات شرعی هست. یعنی همین که به نجس بودنش یقین نداریم، بنای اصلی بر پاک بودنش هست.

لذا مرجع تقلید ما هم با همین عدم یقین رفت و با آن آبی که اطلاعی از نجاستش نداشت، وضو گرفت، لذا در اینجا نماز او صحیح هست. ولی اگر ما در این نماز به او اقتدا کنیم، نمازمان صحیح نیست.

آیا اینجا می تونیم بگوییم: این مرجع تقلید ماست و حتما نمازش درست هست و به او اقتدا کنیم؟ مسلما خیر. چون ما یقین بر خلاف نظر او داریم. (گرچه نماز خود او صحیح هست.)

و همینطور برعکس...

فرض کنید عالَم و آدم بیایند و بگویند این آب نجس هست، اگر من یقین دارم که پاک هست، و از گفته های آنها خللی در این یقین من وارد نمی شود، می توانم با آن آب وضو گرفته و نماز بخوانم و صحیح هست.

در مثالی که بیان شد، حکم یعنی: آب وضو باید پاک باشد.
موضوع یعنی: آیا این آب پاک هست یا نجس.

مثال های دیگر در این مورد زیاد است:

بحث تعیین مرجع تقلیداعلم، رویت هلال ماه، موسیقی حرام و غیر حرام، نجاسات و مطهرات، و... بسیاری از مسائل فقهی که تشخیص موضوع آن به عهده خود مکلف هست و مرجع تقلید تنها حکم را بیان می کند.

نتیجه اینکه:

حکم را مرجع تقلید تعیین می کند و ما از او تبعیت می کنیم، ولی تشخیص موضوع به عهده خودمان هست.

و البته اگر از گفته مرجع تقلید به تطبیق حکمی بر موضوعی رسیدیم، صحیح هست. و اینجا مرجع تقلید بودن فردی که به ما خبر داده است، به خودی خود موضوعیت ندارد، بلکه از هر راهی که به تطبیق حکمی بر موضوعی برسیم، برای ما حجت هست.

- نکته مهم:

البته ممکن است مرجع تقلید گاهی در مورد موضوعات نیز حکم صادر کند. در اینجا دیگر آن موضوع حالت حکم شرعی پیدا می کند، چون دلیل مرجع تقلید برای حکم در مورد آن موضوع، برگرفته از ادلّه معتبر فقهی هست.

مثال: فتوای آیت الله مکارم شیرازی مبنی بر حرمت سیگار

حکم کلی در این خصوص چنین است که:

هرچيزي که ضرر مهم و قابل توجه به بدن داشته باشد و ضرر آن ثابت باشد، حرام است.

اما تشخیص این موضوع به عهده مکلف هست.

آیت الله مکارم شیرازی نیز که در مورد سیگار حکم به حرمت داده اند، از این باب بوده که به شهادت کارشناسان فن ضرر و زیان قابل توجه سیگار بر ایشان کاملا محرز شده و لذا وارد موضوع شده و استعمال سیگار را حرام اعلام نموده اند.

اما اگر نظر مرجع تقلید در مورد موضوعات فقط صرف اعلام نظر شخصی باشد نه حکم، هیچ الزامی در انجام آن بر مکلف نیست. (مثل همان مثال آب وضو)

--------------------------------

ارتباط این مثال به بحث رؤیت هلال ماه:

در بحث رؤیت هلال ماه نیز حتی اگر برای مرجع تقلید اول ماه (از هر راهی) اثبات شده باشد، فقط برای خود ایشان ثابت است نه اطرافیان، مگر اینکه در مورد رؤیت هلال حکم صادر کند.

(که البته همانطوری که در پست اول اشاره شد، برخی از مراجع تقلید حکم حاکم شرع را در این خصوص نافذ نمی دانند.)

حتی اگر مرجع تقلید از راه شهادت دو عادل به این نتیجه رسیده باشد، به عنوان شاهد نیز نمی تواند برای ما حجت باشد؛ چون وقتی می تواند به عنوان شاهد رؤیت هلال برای دیگران حجت باشد که خود او شخصا ماه را رؤیت کرده باشد. (توضیح بیشتر این مطلب، در پست بعدی می آید.)

بله، اگر مکلف از این راه به یقین رسید، برای او هم ثابت است.

به عبارت دیگر:

در تشخیص رؤیت هلال ماه (و بلکه همه موضوعات شرعی) بین مجتهد و مقلد فرقی نیست و آنچه طبق شواهد معلوم است، حجت بر رؤیت هلال یا هر موضوع دیگری می باشد.

لذا حتی اگر خود مرجع تقلید نیز به تنهایی به ما بگوید امروز اول ماه هست یا نیست، به خودی خود برای ما الزام آور نیست. چون او فقط خبر از یک موضوع شرعی داده که به هر طریقی به آن رسیده است. (مگر اینکه در این مورد حکم صادر کند که طبق نظر برخی از مراجع، حکم حاکم شرع در این خصوص نافذ است.)

وظیفه ما به عنوان مکلّف، این است که طبق راه های بیان شده به یقین بر موضوع برسیم.

- بخش 4: چرا برخی از مراجع تقلید در مساله رؤیت هلال، نظرشان بر خلاف ولی فقیه هست؟

پس تا اینجا به این نتیجه می رسیم که حکم حاکم شرع (و به طور مشخص حکم ولی فقیه) در این زمینه برای کسانی حجت هست که از چهار راه اول به یقین نرسیده اند. (منظور راه هایی هست که در پست دوم بیان شد.)

یعنی خیلی از مردم...!

ولی اگر کسی از یکی از چهار راه اول به یقین رسید که ماه رؤیت شده، یا به یقین رسید که ماه رؤیت نشده است، دیگر حکم حاکم در حق او نافذ نیست. (چون لازم است به یقین خودش عمل کند.)

پس با این توضیحات پاسخ یک سوال مهم که در ذهن خیلی ها شبهه شده است، روشن می شود:

- سوال: چرا برخی از مراجع تقلید در این مساله نظرشان بر خلاف ولی فقیه هست؟

- پاسخ: در چند نکته بیان می شود:

1) مراجع تقلید اگر از راه اول به یقین رسیده باشند (یعنی خودشان شخصا ماه را دیده باشند) هم برای خود آن بزرگواران الزام آور هست و هم اینکه بقیه مردم می توانند به عنوان یک عادل در راه دوم از نظرشان پیروی کنند.

(یعنی اگر دو نفر عادل موثق به من گفتند: ما خودمان ماه را دیده ایم، حجّت برای من تمام هست. البته فقط شخص من، نه کسانی که من این موضوع را برایشان نقل می کنم. چون من که خودم ماه را ندیده ام.)

2) اما اگر این مراجع بزرگوار از راه دوم یا سوم به یقین رسیده باشند، (یعنی خودشان ماه را ندیده باشند)، این یقین فقط برای خود آن بزرگواران الزام آور هست. اما برای بقیه مکلفین (حتی اگر از مقلدین آنها باشند) الزام آور نیست. بلکه مکلفین فقط می توانند از این نظر به عنوان نظر یکی از افراد در راه سوم استفاده کنند. (یعنی: نظر عده ای که از گفته آنان یقین حاصل می شود) و اگر آن وقت از راه سوم به یقین رسیدند، برایشان الزام آور می شود.

3) شخصی که از هیچ کدام از سه راه اول نتوانست به یقین برسد و هنوز در شک باقی بود، تنها راه برای او، راه پنجم هست. یعنی عمل به حکم حاکم شرع. (به طور مشخص ولی فقیه، که البته اختصاصی به ولی فقیه هم ندارد.)

(راه چهارم [سی روز از اول ماه قمری قبلی گذشته باشد] را فاکتور گرفتم، چون واضح است و جایگاهی در بحث ما ندارد.)

---------------

بحثی که در بالا عرض شد، مشهور بین فقهای عصر حاضر هست. مگر (تا جایی که بنده اطلاع دارم) آیت الله سیستانی و آیت الله وحید خراسانی که راه پنجم از راه های اثبات هلال ماه (حکم حاکم) را لازم الاجرا نمی دانند.

(توضیح در پست بعدی.)

- بخش 5: تفصیل نظرات مراجع محترم تقلید در رابطه با راه های اثبات اول ماه:

همانطور که در پست های قبلی عرض شد، نظر مراجع محترم تقلید در مورد راه های اثبات اول ماه، با هم تفاوت هایی دارد که در ادامه عرض می شود.

اختلاف اصلی فتاوا، در قبول یا عدم قبول راه پنجم (یعنی حکم حاکم) هست.

- دسته اول:

مراجع محترم تقلیدی که هر پنج راه را قبول دارند: (از جمله حکم حاکم.)

1- مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای
2- آیت الله ناصر مکارم شیرازی
3- آیت الله صافی گلپایگانی
4- آیت الله موسوی اردبیلی
5- آیت الله جعفر سبحانی
6- آیت الله حسین نوری همدانی

فعلا فقط نظرات این مراجع بررسی شد که تفصیل آن به شرح زیر است:

(اگر متن پنهان زیر برای شما باز نشد، یکبار صفحه را رفرش کرده و مجددا روی متن پنهان کلیک بفرمایید.)

[SPOILER]

1- مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای:

مقام معظم رهبری در پاسخ به استفتایی به این مضمون که "اگر بین علماى یک شهر راجع به ثبوت هلال یا عدم آن اختلاف رخ دهد و عدالت آنها هم نزد مکلّف ثابت بوده و به دقت همه آنها در استدلال خود مطمئن باشد، وظیفه واجب مکلّف چیست؟"

تاکید کرده اند:

اگر اختلاف دو بیّنه به صورت نفى و اثبات باشد، یعنى یکى مدعى ثبوت هلال و دیگرى مدعى عدم ثبوت آن باشد، این اختلاف موجب تعارض دو بینه و تساقط هر دو است، و وظیفه مکلّف این است که هر دو نظر را کنار گذاشته و درباره افطار کردن یا روزه گرفتن به آنچه که مقتضاى اصل است، عمل نماید. ولى اگر بین ثبوت هلال و عدم علم به ثبوت آن اختلاف داشته باشند، به این صورت که بعضى از آنها مدعى رؤیت هلال باشند و بعضى دیگر مدعى عدم مشاهده آن، قول کسانى که مدعى رؤیت هلال هستند، در صورت عادل بودن، حجت شرعى براى مکلّف است و باید از آن متابعت کند، و همچنین اگر حاکم شرعى حکم به ثبوت هلال نماید، حکم وى حجت شرعى براى همه مکلفین است و باید از آن پیروى کنند.

تفصیل استفتائات مقام معظم رهبری را می توانید در یکی از دو لینک زیر مشاهده بفرمایید:

http://www.leader.ir/tree/view.php?parent=n4513&catid=11

http://farsi.khamenei.ir/treatise-content?uid=4&tid=10

(اگر متن پنهان زیر برای شما باز نشد، یکبار صفحه را رفرش کرده و مجددا روی متن پنهان کلیک بفرمایید.)

[SPOILER]

استفتائات مقام معظم رهبری در رابطه با اثبات اول ماه:

رؤيت هلال

س 834: همانطور که مى دانيد، وضعيت هلال در آخر يا اول ماه به يکى از حالت هاى زير است:
1. غروب هلال قبل از غروب خورشيد باشد.
2. غروب هلال مقارن با غروب خورشيد باشد.
3. غروب هلال بعد از غروب خورشيد باشد.
لطفاً بيان فرماييد کدام يک از حالات سه گانه فوق را مى توان براى تعيين اول ماه به حساب آورد؟
ج: در هر سه فرض، رؤيت هلال براى اثبات حلول ماه قمرى جديد از شبى که پس از رؤيت است کفايت مى کند.

س 835: آيا رؤيت تصوير هلال ماه با استفاده از دوربين CCD و انعکاس نور و بازخوانى اطلاعات ضبط شده توسط رايانه، براى اثبات اول ماه کفايت مى کند؟
ج: رؤيت با وسيله، فرقى با رؤيت به طريق عادى ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤيت محفوظ باشد. پس رؤيت با چشم و با عينک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. اما در مورد انعکاس به رايانه که درآن صدق عنوان رؤيت معلوم نيست محل اشکال است.

س 836: اگر هلال ماه شوال در يک شهر ديده نشود، ولى تلويزيون و راديو از حلول آن خبر دهند، آيا کافى است يا تحقيق بيشترى واجب است؟
ج: اگر مفيد اطمينان به ثبوت هلال گردد يا صدور حکم به هلال از طرف ولى فقيه باشد، کافى است و نيازى به تحقيق نيست.

س 837: اگر تعيين اول ماه رمضان و عيد سعيد فطر به علت عدم امکان رؤيت هلال اول ماه به سبب وجود ابر در آسمان يا اسباب ديگر، ممکن نباشد و سى روز ماه شعبان يا ماه رمضان کامل نشده باشد، آيا براى ما که در ژاپن زندگى مى کنيم، جايز است که به افق ايران عمل کرده و يا به تقويم اعتماد کنيم؟ وظيفه ما چيست؟
ج: اگر اول ماه از طريق رؤيت هلال حتى در افق شهرهاى مجاورى که اتحاد افق دارند، و يا از طريق شهادت دو فرد عادل و يا از طريق حکم حاکم ثابت نشود، بايد احتياط کرد تا اول ماه ثابت شود.

س 838: آيا اتحاد افق در رؤيت هلال شرط است يا خير؟
ج: بلى شرط است.

س 839: مقصود از اتحاد افق چيست؟
ج: منظور از آن، شهرهايى است که از جهت احتمال رؤيت و عدم احتمال رؤيت هلال يکسان باشند.

س 840: اگر روز بيست و نهم ماه در تهران و خراسان عيد باشد، آيا براى افرادى هم که در شهرى مانند بوشهر مقيم هستند، جايز است افطار کنند؟ با توجه به اينکه افق تهران و خراسان با افق بوشهر يکى نيست.
ج: به طور کلّى اگر اختلاف بين افق دو شهر به مقدارى باشد که با فرض رؤيت هلال در يکى، هلال در ديگرى قابل رؤيت نباشد، رؤيت آن در شهرهاى غربى براى مردم شهرهاى شرقى که احتمال رؤيت در آن به طور قطع و يقين منتفى باشد، کفايت نمى کند.

س 841: اگر بين علماى يک شهر راجع به ثبوت هلال يا عدم آن اختلاف رخ دهد و عدالت آنها هم نزد مکلّف ثابت بوده و به دقت همه آنها در استدلال خود مطمئن باشد، وظيفه واجب مکلّف چيست؟
ج: اگر اختلاف دو بيّنه به صورت نفى و اثبات باشد، يعنى يکى مدعى ثبوت هلال و ديگرى مدعى عدم ثبوت آن باشد، اين اختلاف موجب تعارض دو بينه و تساقط هر دو است، و وظيفه مکلّف اين است که هر دو نظر را کنار گذاشته و درباره افطار کردن يا روزه گرفتن به آنچه که مقتضاى اصل است، عمل نمايد. ولى اگر بين ثبوت هلال و عدم علم به ثبوت آن اختلاف داشته باشند، به اين صورت که بعضى از آنها مدعى رؤيت هلال باشند و بعضى ديگر مدعى عدم مشاهده آن، قول کسانى که مدعى رؤيت هلال هستند، در صورت عادل بودن، حجت شرعى براى مکلّف است و بايد از آن متابعت کند، و همچنين اگر حاکم شرعى حکم به ثبوت هلال نمايد، حکم وى حجت شرعى براى همه مکلفين است و بايد از آن پيروى کنند.

س 842: اگر شخصى هلال ماه را ببيند و بداند که رؤيت هلال براى حاکم شرع شهر او به هر علتى ممکن نيست، آيا او مکلّف است که رؤيت هلال را به حاکم اطلاع دهد؟
ج: اعلام بر او واجب نيست مگر آنکه ترک آن مفسده داشته باشد.

س 843: همانگونه که مى دانيد اکثر فقهاى بزرگوار پنج راه براى ثبوت اول ماه شوال در رساله هاى عمليه خود بيان کرده اند که ثبوت نزد حاکم شرع در ضمن آنها نيست، بنا بر اين چگونه بيشتر مؤمنين به مجرد ثبوت اول ماه شوال نزد مراجع، روزه خود را افطار مى کنند؟ شخصى که از اين راه اطمينان به ثبوت هلال پيدا نمى کند، چه تکليفى دارد؟
ج: تا حاکم حکم به رؤيت هلال نکرده، مجرد ثبوت هلال نزد او، براى تبعيّت ديگران از وى کافى نيست، مگر آنکه اطمينان به ثبوت هلال حاصل نمايند.

س 844: اگر ولى امر مسلمين حکم نمايد که فردا عيد است و راديو و تلويزيون اعلام کنند که هلال در چند شهر ديده شده است، آيا عيد براى تمامى نواحى کشور ثابت مى شود يا فقط براى شهرهايى که ماه در آنها ديده شده و شهرهاى هم افق با آنها، ثابت مى گردد؟
ج: اگر حکم حاکم شامل همه کشور باشد، حکم او شرعاً براى همه شهرها معتبر است.

س 845: آيا کوچکى هلال و باريک بودن و اتصاف آن به خصوصيات هلال شب اول، دليل بر اين محسوب مى شود که شب قبل شب اول ماه نبوده، بلکه شب سى ام ماه قبلى بوده است؟ اگر عيد براى شخصى ثابت شود و از اين راه يقين پيدا کند که روز قبل عيد نبوده، آيا قضاى روزه روز سى ام ماه رمضان را بايد به جا آورد؟
ج: مجرد کوچکى و پائين بودن هلال يا بزرگى و بالا بودن و يا پهن يا باريک بودن آن دليل شرعى شب اول يا دوم بودن نيست، ولى اگر مکلّف از آن علم به چيزى پيدا کند بايد به مقتضاى علم خود در اين زمينه عمل نمايد.

س 846: آيا استناد به شبى که در آن ماه به صورت قرص کامل است (شب چهاردهم) و اعتبار آن به عنوان دليل براى محاسبه اول ماه جايز است تا از اين راه وضعيت يوم الشک معلوم شود که مثلاً روز سى ام ماه رمضان است و احکام روز ماه رمضان بر آن مترتب شود، مثلاً بر کسى که اين روز را بر اساس بيّنه روزه نگرفته، حکم به وجوب قضاى روزه شود و کسى هم که به دليل استصحاب بقاى ماه رمضان روزه گرفته، برى ء الذمّه باشد؟
ج: امر مذکور حجت شرعى بر آنچه ذکر شد، نيست، ولى اگر مفيد علم به چيزى براى مکلّف باشد، واجب است که طبق آن عمل نمايد.

س 847: آيا استهلال در اول هر ماه واجب کفايى است يا احتياط واجب؟
ج: استهلال فى نفسه واجب شرعى نيست.

س 848: آيا اول ماه مبارک رمضان و آخر آن با رؤيت هلال ثابت مى شود يا با تقويم، هرچند ماه شعبان سى روز نباشد؟
ج: اول يا آخر ماه رمضان با رؤيت شخص مکلّف يا با شهادت دو فرد عادل يا با شهرتى که مفيد علم است يا با گذشت سى روز و يا به وسيله حکم حاکم ثابت مى شود.

س 849: اگر تبعيت از اعلام رؤيت هلال توسط يک دولت جايز شد، و آن اعلام معيارى علمى براى ث بوت هلال سرزمين هاى ديگر را تشکيل دهد، آيا اسلامى بودن آن حکومت شرط است، يا اينکه عمل به آن حتى اگر حکومت ظالم و فاجر هم باشد، ممکن است؟
ج: ملاک در اين مورد، حصول اطمينان به رؤيت در منطقه اى است که نسبت به مکلّف کافى محسوب مى شود.

[/SPOILER]

2- آیت الله ناصر مکارم شیرازی:

ایشان معتقد هستند که اوّل ماه از پنج طریق ثابت مى شود:

1ـ دیدن ماه با چشم، امّا دیدن با دوربین و وسایل دیگرى از این قبیل کافى نیست.
2ـ شهادت عدّه اى که از گفته آنها یقین پیدا شود (هر چند عادل نباشند، همچنین هر چیزى که مایه یقین گردد).
3ـ شهادت دو مرد عادل، ولى اگر این دو شاهد صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند، یا نشانه هایى بدهند که دلیل بر اشتباه آنهاست به گفته آنها اوّل ماه ثابت نمى شود.
4ـ گذشتن سى روز تمام از اوّل ماه شعبان که اوّل ماه رمضان با آن ثابت مى شود، یا گذشتن سى روز تمام از اوّل ماه رمضان که اوّل ماه شوال ثابت مى شود (البتّه این در صورتى است که اوّل ماه قبل مطابق همین طریق ثابت شده باشد).
5ـ حکم حاکم شرع، به این صورت که براى مجتهد عادلى اوّل ماه ثابت شود و سپس حکم کند که آن روز اوّل ماه است، در این صورت پیروى از او بر همه لازم است، مگر کسى که یقین به اشتباه او دارد.

این مرجع تقلید در پاسخ به این سئوال که "اگر حلول شوال وعید فطر بر مرجع تقلید محرز شده باشد تکلیف مقلدین آن مرجع چیست" نیز آورده است: هرکس از گفته مراجع تقلید اطمینان به حلول شوال پیدا کند، طبق آن عمل کند.

همچنین در پاسخ به سئوال دیگری هم آورده اند که "رؤیت هلال حکم شرعی نیست تا نیاز به تقلید داشته باشد بلکه تشخیص موضوعی است که باید برای مکلف ثابت شود و از قول هرکسی برای شما ثابت شد می توانید طبق آن عمل کنید".

آیت الله مکارم شیرازی در پاسخ به سئوالی که سال گذشته با این مضمون از وی شده است که "لطفا بفرمایید در صورتی که تعدادی از مراجع به عنوان فرد عادل روز عید را سه شنبه اعلام نموده اند نبایست آقای خامنه ای به عنوان ولی فقیه عید را همان روز اعلام نمایند ؟ لطفا نظر خود را نیز در مورد اختلاف نظرها اعلام نموده و ایجاد تفرقه ای که ممکن است بین افراد جامعه در برخورد با چنین مسائلی ایجاد شود بیان نمایید"

چنین مرقوم کرده اند:

بعضی از مراجع که سه شنبه را عید اعلام کردند خودشان هلال را ندیده بودند تا مصداق شهادت شهود شود، بلکه از طریق گفته بعضی از مردم علم برای آنها حاصل شده بود و همان مدارک برای ما و رهبری قانع کننده نبود بنابراین اعلام عید از این طریق امکان پذیر نبود و شواهد و قرائن بعدی نیز ثابت کرد که روز چهارشنبه عید بوده است، هرچند کسانی که روز سه شنبه را عید گرفته بودند، معذور هستند.

3- آیت الله صافی گلپایگانی:

ایشان اثبات اول ماه را به پنج راه می داند که عبارتند از:

اول، خود انسان ماه را ببیند.
دوم، آن کـه عـده اى کـه از گـفـته آنان یقین یا اطمینان حاصل مى شود بگویند ماه را دیده ایم و همچنین است هر چیزى که بواسطه آن یقین پیدا شود.
سوم آنکه دو مرد عادل بگویند در شب ماه را دیده ایم، به شرط این که صفت ماه را بر خلاف یـکـدیـگر نگویند و قول آنها قابل تصدیق باشد، پس اگر برخلاف هم صفت ماه را بگویند یا هوا ابر باشد و یا اگر آسمان صاف باشد، هیچ کس غیر از دو نفر نبیند کفایت نمى کند.
چـهـارم، آنکـه سـى روز از اول ماه شعبان بگذرد که بواسطه آن اول ماه رمضان ثابت مى شود وسى روز از اول رمضان بگذرد که بواسطه آن اول ماه شوال ثابت مى شود.
و بالاخره پنجم، آنکه حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.

در ادامه این راهها در مسئله دیگری آورده اند که اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است کسى هم که تقلید او را نمى کند، باید به حکم او عمل نماید ولى کسى که مى داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمى تواند به حکم او عمل نماید.

این مرجع تقلید معتقد است که اول ماه با پیشگویى منجمین ثابت نمى شود ولى اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا کند باید به آن عمل نماید و نیز بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن دلیل نمى شود که شب پیش شب اول ماه بوده است.

4- آیت الله موسوی اردبیلی:

ایشان نیز نظرش در خصوص اثبات اوّل ماه، پنج روش است:

اوّل، آنکه خود انسان ماه را ببیند.
دوم، عدّه اى که از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا مى شود، بگویند: «ماه را دیده ایم» و همچنین است هر طریقى که به واسطه آن یقین یا اطمینان به اوّل ماه پیدا شود.
سوم، دو مرد عادل بگویند: «در شب ماه را دیده ایم» ولى اگر صفت ماه را برخلاف یکدیگر بگویند یا شهادت آنان خلاف واقع باشد، مثل این که بگویند: «داخل دایره ماه طرف افق بوده»، اوّل ماه ثابت نمى شود؛ امّا اگر در تشخیص بعضى از خصوصیّات اختلاف داشته باشند، مثل آن که یکى بگوید: «ماه بلند بود» و دیگرى بگوید: «بلند نبود»، با گفته آنان اوّل ماه ثابت مى شود.
چهارم، سى روز از اوّل ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اوّل ماه رمضان ثابت مى شود و سى روز از اوّل رمضان بگذرد که به واسطه آن، اوّل ماه شوّال ثابت مى شود.
پنجم، حاکم شرع حکم کند که اوّل ماه است.

این مرجع تقلید معتقد است:

اگر حاکم شرع حکم کند که اوّل ماه است، کسى که از او تقلید نمى کند نیز باید به حکم او عمل نماید؛ ولى کسى که مى داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمى تواند به حکم او عمل نماید و نیز اوّل ماه با پیشگویى منجّمین ثابت نمى شود، ولى اگر انسان از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا کند، باید به آن عمل نماید یا بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمى شود که شب پیش از آن، شب اوّل ماه بوده است.

آیت الله موسوی اردبیلی همچنین معتقد است که براى ثابت شدن اوّل ماه لازم نیست با چشم معمولى ماه دیده شود و دیدن ماه با وسایلى مثل دوربین، تلسکوپ و مانند آنها نیز کفایت مى کند؛ بلکه از هر راهى یقین یا اطمینان پیدا کند که ماه پس از غروب آفتاب در افق منطقه وجود دارد، کافى است.

وی در پاسخ به این پرسش که" اگر بین مراجع برای عید فطر اختلاف افتاد شخصی که مرجعش آن روز را عید اعلام کرده آیا می‎تواند فقط به گفته مرجع تقلیدش اکتفا بکند و آن روز را روزه نگیرد؟" نیز آورده است: اگر مجتهدی حکم به عید کند بر همه لازم است که از او تبعیت کنند هر چند مقلد وی نباشند ولی اگر حکم نکند و فقط خبر از ثبوت ماه در نزد خودش بدهد چنانچه از ثبوت نزد او برای دیگری اطمینان حاصل شود بر طبق آن عمل می‎کند.

این مرجع تقلید در پاسخ به این پرسش که "اگر مرجع تقلیدى فتوا به اول ماه بودن دهد آیا مقلد مى تواند به علت عدم اعلام عده کثیرى از مراجع مبنى بر ثبوت هلال، برخلاف نظر مرجع خود عمل نماید؟"

مرقوم کرده است که:

ثبوت و عدم ثبوت هلال، یک موضوع خارجى است و تشخیص آن، مربوط به خود مکلف است نه مرجع تقلید. و مکلف به هر طریقى اطمینان یا حجت شرعى نسبت به هلال نفیاً و اثباتاً پیدا کند باید بر طبق آن عمل نماید. اثبات و عدم اثبات در نظر مرجع تقلید و سایر بزرگان و یا کارشناسان فن، براى حصول اطمینان مؤثّر است.

وی تاکید می کند که در مسئله‎ رؤیت هلال و اوّل ماه، از دو جهت اختلاف پیدا مى‎شود:

1ـ حکم
2ـ موضوع.

از جهت حکم و مبنا مانند این که آیا وجود هلال در افق منطقه کافى است، یا باید قابل رؤیت باشد، و این رؤیت، باید با چشم عادى باشد یا چشم مسلّح کفایت مى‎کند، و امثال این گونه اختلاف‎هاى مبنایی. مکلّف مقلّد از جهت اول باید تابع نظر مرجع خویش باشد، ولى از جهت دوم (موضوع) و ثبوت و عدم ثبوت هلال از هر راهى که اطمینان یا حجت شرعى پیدا کند، باید بر طبق آن عمل نماید.

5- آیت الله جعفر سبحانی:

ایشان نیز یکی دیگر از مراجع تقلید معتقد است که اول ماه به پنج راه ثابت مى شود:

اول، آنکه خود انسان ماه را ببیند.
دوم، عده اى که از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا مى شود، بگویند ماه را دیده ایم. و همچنین است هر چیزى که به واسطه آن یقین یا اطمینان پیدا شود.
سوم، دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم و در خصوصیات ماه اختلاف نداشه باشند، اما اگر در تشخیص بعضى خصوصیات اختلاف داشته باشند مثل آنکه یکى بگوید ماه بلند بود و دیگرى بگوید نبود، به گفته آنان اوّل ماه ثابت مى شود.
چهارم، سى روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت مى شود و سى روز از اول رمضان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه شوّال ثابت مى شود.
پنجم، حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.

آیت الله سبحانی آورده است که اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است، کسى هم که از او تقلید نمى کند، باید به حکم او عمل نماید. ولى کسى که مى داند حاکم شرع اشتباه کرده، نمى تواند به حکم او عمل نماید ولی اول ماه با محاسبات نجومى ثابت نمى شود. ولى اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا کند، باید به آن عمل نماید و اگر با محاسبات علمى امکان رؤیت هلال را نفى کنند ثبوت هلال با شهادت دو نفر عادل مشکل مى باشد. و احادیث مربوط به عدم حجیت قول منجم و... مربوط به محاسبات ظنى آن روز بوده و ارتباطى به محاسبات علمى امروز ندارد همچنین بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمى شود که شب پیش، شب اول ماه بوده است.

6- آیت الله حسین نوری همدانی:

ایشان نیز اثبات اول ماه را به پنج را ذکر می کند:

اول، آنکه خود انسان ماه را ببیند .
دوم، عده ای که از گفته آنان یقین پیدا می شود، بگویند ماه را دیده ایم و همچنین است هر چیزی که به واسطه آن یقین پیدا شود .
سوم، دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم، ولی اگر صفت ماه را برخلاف یکدیگر بگویند و یا آسمان صاف باشد و جمعیت زیادی با دقت تمام برای دیدن ماه اجتماع کنند و نبینند در این صورت که احتمال عقلانی برای اشتباه آن دو نفر هست بگویند، اول ماه ثابت نمی شود . اما اگر در تشخیص بعض خصوصیات اختلاف داشته باشند مثل آنکه یکی بگویدماه بلند بود و دیگری بگوید نبود به گفته آنان اول ماه ثابت می شود .
چهارم، سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن، اول ماه رمضان ثابت می شود و سی روز از اول رمضان بگذرد که به واسطه آن ، اول ماه شوال ثابت می شود.
پنجم، حاکم شرع حکم کند که اول ماه است.

آیت الله نوری همدانی در ادامه این مسئله آورده است که اگر حاکم شرع حکم کند که اول ماه است ، کسی هم که تقلید او را نمی کند ، باید به حکم او عمل نماید . ولی کسی که می داند حاکم شرع اشتباه کرده ، نمی تواند به حکم او عمل نماید.

وی معتقد است که اول ماه با پیشگویی منجمین ثابت نمی شود . ولی اگر انسان از گفته آنان یقین پیدا کند، باید به آن عمل نماید ولی بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن ، دلیل نمی شود که شب پیش شب اول ماه بوده است.

[/SPOILER]
- دسته دوم:

مراجع محترم تقلیدی که فقط چهار راه اول را قبول دارند و حکم حاکم را در این مورد نافذ و لازم الاجرا نمی دانند.

1- آیت الله سید علی سیستانی
2- آیت الله وحید خراسانی

فعلا فقط نظرات این مراجع بررسی شد که تفصیل آن به شرح زیر است:

(اگر متن پنهان زیر برای شما باز نشد، یکبار صفحه را رفرش کرده و مجددا روی متن پنهان کلیک بفرمایید.)

[SPOILER]

1- آیت الله سید علی سیستانی:

ایشان نیز در خصوص راه ثابت شدن اول ماه آورده است که اول ماه با چهار چیز ثابت مى شود:

اول آن که خود انسان ماه را ببیند.
دوم عـده اى کـه از گـفته آنان یقین یا اطمینان پیدا مى شود , بگویند ماه را دیده ایم و همچنین است هر چیزى که به واسطه آن یقین یا اطمینان حاصل شود.
سـوم، دو مـرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم , ولى اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند , اول مـاه ثابت نمى شود , و هم چنین است اگر شهادت آنان مبتلا به معارض - یا در حکم معارض - باشد مثلا اگـر گروه زیادى از مردم شهر استهلال نمایند , ولى بیش از دو نفر عادل کسى دیگر ادعاى رؤیت ماه را نـکـنـد , یا آن که گروهى استهلال کنند , و دو نفر عادل از میان آنان ادعاى رؤیت کنند , و دیگران رؤیت نـکنند , حال آن که دو نفر عادل دیگر در میان آنها باشد که در دانستن جاى هلال و در تیزبینى و در دیگر خصوصیات مانند آن دو عادل اول باشند , در این چنین موارد اول ماه به شهادت دو عادل ثابت نمى شود.
چـهـارم، سى روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن اول ماه رمضان ثابت مى شود , و سى روز از اول رمضان بگذرد که به واسطه آن , اول ماه شوال ثابت مى شود.

این مرجع تقلید معتقد است که اول ماه به حکم حاکم شرع ثابت نمى شود و رعایت احتیاط اولى است همچنین اول مـاه بـا پیشگویى منجمین ثابت نمى شود ، ولى اگر انسان از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا کند باید به آن عمل نماید و یا حتی بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن دلیل نمى شود که شب پیش ، شب اول ماه بوده است و همچنین اگر ماه طوق داشته باشد ، دلیل نمى شود مال شب سابق بوده است.

2- آیت الله وحید خراسانی:

ایشان نیز اثبات اول ماه را به چهار روش می داند:

اول، آنکه خود انسان ماه را ببیند.
دوم، عده ای که از گفته آنها یقین حاصل می شود، بگویند ماه را دیده ایم، و همچنین است هرچیزی که به واسطه آن یقین و اطمینان حاصل شود.
سوم، دو مرد عادل بگویند که در یک شب ماه را دیده ایم، ولی اگر صفت ماه را برخلاف آن بگویند، اول ماه ثابت نمی شود، و همچنین اگر قابل تصدیق نباشد ، مثل اینکه آسمان صاف باشد و تعداد استهلال کنندگان زیاد باشند و غیر از این دو هر چه دیگران دقت کنند نبینند.
چهارم، سی روز کامل از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطه آن اول ماه رمضان ثابت می شود و سی روز از اول ماه رمضان بگذرد که به واسطه آن اول ماه شوال ثابت می شود.

این مرجع تقلید معتقد است که ثبوت اول ماه به حکم حاکم شرع محل اشکال است.

[/SPOILER]
نکته مهم:

البته مقلدین مراجع دسته دوم هم اگر از راه های قبلی به یقین نرسیدند و از حکم حاکم به یقین رسیدند، برایشان حجت هست.


- بخش 6: سخنرانی رهبر معظم انقلاب در رابطه با لزوم استهلال و راه های اثبات اول ماه:

مقام معظم رهبری در سخنرانی روز 30 ماه رمضان سال 1369 مطالبی فرموده اند که بخشی از آن را که مربوط به استهلال هست اینجا نقل می کنم. کل سخنرانی را می توانید از لینک منبع مشاهده بفرمایید.

(اگر متن پنهان زیر برای شما باز نشد، یکبار صفحه را رفرش کرده و مجددا روی متن پنهان کلیک بفرمایید.)

[SPOILER]
استهلال، يك كار مثبت و لازم

مسأله ى ديگر در مورد هلال ماه شوال است. حساسترين هلالهاى دوازده ماه، همين هلال ماه شوال است. البته اين را برادران وخواهران بدانند كه در جستجوى هلال برآمدن و اول ماه را معلوم كردن، در همه ى ماهها و در همه ى شرايط، يك كار مثبت، بلكه لازم است؛ چون همه ى محاسبات شرعى و اسلامى ما، بر اساس همين محاسبه ى ماههاى قمرى است.فرض بفرماييد، اگر شما بخواهيد فضيلت ايام متبرك اول رجب، سيزدهم رجب، بيست وهفتم رجب و نيمه ى شعبان را - كه هر كدام اعمال مستحبه يى دارد - درك كنيد، بايد آن روز را بشناسيد؛ آن هم نمى شود، مگر با دانستن هلال آن ماه. از طرف ديگر، اعمال واجبى مثل همين روزه ى ماه رمضان، ايام حج، روز عرفه، روز قربان و واجبات متعدد ديگرى وجود دارد كه متوقف بر اين است كه شما ماه را بشناسيد.

اما مسأله ى ماه شوال، از اين جهت بيش از ماههاى ديگر اهميت دارد كه امر داير بين وجوب و حرمت است؛ يعنى اگر شما ديشب هلال را ديده بوديد، روزه ى امروز حرام بود؛ حالا كه نديده ايد، روزه ى امروز واجب است. پس، دوران امر در روز عيد فطر، بين وجوب و حرمت است. بنابراين، استهلال - يعنى در جستجوى هلال برآمدن و تلاش كردن براى ديدن ماه شب اول - واجب است؛ مگر اين كه شما بدانيد ديگرانى هستند كه مى بينند.

در حال حاضر، متأسفانه خيلى كم معمول است كه استهلال كنند؛ سابق بيشتر بود. بخصوص من در مشهد مى ديدم كه استهلال خيلى رايج بود. معمول بود كه در شب مظنون به اول شوال، مردم دسته دسته در گذرها، در خيابانها، سر بازارها، روى پشت بامها، مخصوصاً پشت بام مساجد جمع مى شدند، تا ماه را ببينند. پس، يادتان باشد كه بايد اين عادت را در خودمان به وجود بياوريم كه همه ى ماهها، بخصوص اين ماههاى حساس - مثل ماه شوال، ماه رمضان و ماه ذيحجه - را مواظب باشيم و اول ماه را به دست بياوريم.

البته من پارسال اين نكته را گفتم و امسال هم بحمداللَّه تاحدود زيادى عمل شد؛ ليكن كافى نيست. ما دستگاهى لازم داريم، براى اين كه در همه ى ماهها، آدمهاى متخصص، با دستگاههاى فنى و چشمهاى مسلح، در مظان پيدا كردن هلال بروند جستجو كنند و پيدا نمايند و به ما بگويند؛ ما هم به مردم بگوييم كه اول ماه، كدام روز است.

تكليف شرعى، بر اساس ماههاى قمرى است. يعنى دختر، وقتى كه نه سال قمريش تمام شد، مكلف است. پسر هم وقتى كه پانزده سال قمريش تمام شد، مكلف است. بعضيها سن شرعى فرزندان خود را به حساب ماههاى شمسى حساب مى كنند. شهريور به دنيا آمده، محاسبه مى كنند كه تا شهريورِ نه سال يا پانزده سال بعد، فرزندشان به سن تكليف مى رسد. نه، بايد ببينيد كه در كدام روز از كدام ماه قمرى به دنيا آمده است؛ آن را مبدأ قرار بدهيد و حساب كنيد، تا معلوم بشود.

راههاى اثبات اول ماه

غرض، استهلال چيز مهمى است. اول ماه، براى انسان چگونه ثابت مى شود؟ در اين خصوص، چند راه ذكر كرده اند: يكى رؤيت است. البته به شرط اين كه جاى ماه را بدانيد و وارد باشيد؛ يك مقدار آشنايى لازم دارد.

يكى از علماى تهران - كه خداوند رحمتش كند - مى گفت: روى پشت بام مدرسه ى بزرگ آخوند در نجف، روز آخر ماه رمضان طلبه ها استهلال مى كردند. مرد مسنى هم نشسته بود و بساط افطارش را پهن كرده بود؛ ولى او استهلال نمى كرد. طلبه هاى جوان يك طرف ايستاده بودند و به گوشه يى نگاه مى كردند؛ بعد هم ماه را ديدند و به همديگر نشان دادند. وقتى كه خواستند از پشت بام پايين بروند، از كنار آن مرد مسن عبور كردند. يكى گفت كه - مثلاً - آشيخ محمّد! تو نيامدى استهلال بكنى؟ گفت: شما ماه را ديديد؟ گفتند: بله. گفت: كجا بود؟ گفتند: آن جا. پيرمرد سرى تكان داد و گفت: حالا آن طرف را نگاه كنيد. وقتى كه طلبه ها نگاه كردند، ديدند كه ماه آن جاست! جالب است كه همه نيم ساعت خودشان را سرگرم كرده بودند، چيزى هم ديده بودند، به همديگر هم نشان داده بودند و باورشان هم آمده بود كه ماهِ خيلى بلند و خوب و روشن و بى غبارى را ديده اند!

غرض، يكى رؤيت خود انسان است كه ماه را ببيند و يقين كند كه ماه را ديده است. حتّى اگر حكم حاكم هم برخلاف اين بود، انسان بايستى به علم خودش عمل كند؛ يعنى همان چيزى كه خودش ديده، ملاك است.

دوم اين است كه تواتر يا شياعى باشد كه براى انسان يقين بياورد؛ يعنى معروف شده باشد كه امشب اول ماه است. همه مى گويند، افراد زيادى ديده اند، همه نقل مى كنند، انسان اينها را از هر كسى مى شنود، تا اين كه اطمينان و يقين پيدا مى كند.

سوم اين كه دو نفر شاهد عادل شهادت دهند. مورد وثوق كافى نيست؛ بايد عادل باشد. ديشب كه ما از نقاط مختلف كشور تفحص مى كرديم، بعضى جاها مى گفتند كه يك نفر پيش آقايى آمده و گفته است كه من ديده ام. دو، سه جا چنين چيزى گفته شد؛ ليكن از لحاظ شرعى، هيچكدام معتبر نيست؛ زيرا كه خبر دهندگان، متصف به عدالت نبودند و كسى نمى دانست كه اينها عادلند.

اين، امر كوچكى نيست؛ روز عيد مسلمين است. وقتى كه انسان بخواهد طبق آن عمل بكند، يا حاكم بخواهد حكم بدهد، نمى شود پا را جايى بگذارد كه لغزان و لرزان است و اطمينانى نيست. نه، بايد عادل باشد؛ آن هم نه يك نفر، بلكه دو نفر انسان عادل و البته بااطلاع كه به هيچ وجه دروغ و خلاف نمى گويند. بايد آدمهايى باشند كه ماه را بشناسند و از حرفهايشان بشود فهميد كه اينها درست فهميده اند.

گاهى افراد روى پشت بام مى روند و ماه را مى بينند؛ ولى اشتباه مى كنند. من سابق ديده بودم كه آدمهاى خبره، شهود مى خواستند و از افراد مى پرسيدند، ماه را كه ديدى، چگونه بود؟ مثلاً مى گفت، ماه اين گونه بود؛ يعنى دو طرف ماه، طرف پايين بود. معلوم بود كه او ماه را نديده است. ماه شب اول كه اين طورى نيست. در شب اول، دو طرف ماه، به طرف بالاست. پس، اگر كسى عادل هم است، اما آمد و گفت كه من ماه را ديده ام، اين طورى بود - دو طرف هلال را به سمت پايين نشان داد - روشن است كه دروغ نمى گويد؛ اما اشتباه كرده است؛ اين هم مورد قبول نيست. بايد دو شاهد عادلى باشند كه اشتباه نمى كنند.

راه ديگر، حكم حاكم است. وقتى حاكم اسلامى حكم كرد كه امروز اول ماه است، همه ى كسانى كه قضيه برايشان روشن نشده است، ملزمند كه به حكم او عمل كنند؛ مگر كسى كه خودش ديده باشد، يا كسى بداند كه حاكم در اين حكم، به شهادت فلان كس استناد مى كند كه او عادل يا خبره نيست و اشتباه كرده است. اگر كسى اين را بداند، واجب نيست به حكم حاكم عمل بكند؛ اما همه ى مردمى كه در كوچه و بازار راه مى روند و دنبال هلال نرفته اند، يا اطلاعى پيدا نكرده اند و نمى دانند كه اوضاع واحوال چگونه است، يا تفحص هم كرده اند، ولى چيزى براى آنان ثابت نشده است، به مجرد اين كه حاكم حكم كرد كه امشب يا امروز شب يا روز عيد فطر است و يا اول ماه مى باشد، بر همه ى آنها واجب است كه اطاعت كنند؛ فرق هم نمى كند كه مجتهد يا مقلد، عامى يا عالم يا جاهل باشند؛ همه موظفند كه طبق حكم حاكم عمل كنند.

-----------------------------------------------------------------------------
- منبع:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2300

[/SPOILER]

- بخش 7: نظر رهبر معظم انقلاب درباره نحوه اثبات حلول ماه جدید قمری:

بخشی از بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار اقشار مختلف مردم در روز سى ‌ام ماه مبارك رمضان سال 69 هجری شمسی، درباره راه‌ های اثبات حلول ماه جدید قمری بر انسان.

(چکیده سخنرانی قبلی)

(اگر متن پنهان زیر برای شما باز نشد، یکبار صفحه را رفرش کرده و مجددا روی متن پنهان کلیک بفرمایید.)

[SPOILER]
ایشان در اين خصوص، چند راه ذكر كرده‌اند:

یكى: رؤيت است. البته به شرط اين‌كه جاى ماه را بدانيد و وارد باشيد؛ يك مقدار آشنايى لازم دارد.

دوم: اين است كه تواتر يا شياعى باشد كه براى انسان يقين بياورد؛ يعنى معروف شده باشد كه امشب اول ماه است. همه مى‌گويند، افراد زيادى ديده‌اند، همه نقل مى‌كنند، انسان اينها را از هر كسى مى‌شنود، تا اين‌كه اطمينان و يقين پيدا مى‌كند.

سوم: اين‌كه دو نفر شاهد عادل شهادت دهند. مورد وثوق كافى نيست؛ بايد عادل باشد. ديشب كه ما از نقاط مختلف كشور تفحص مى‌كرديم، بعضى جاها مى‌گفتند كه يك نفر پيش آقايى آمده و گفته است كه من ديده‌ام. دو، سه جا چنين چيزى گفته شد؛ ليكن از لحاظ شرعى، هيچكدام معتبر نيست؛ زيرا كه خبر دهندگان، متصف به عدالت نبودند و كسى نمى‌دانست كه اينها عادلند.

چهارم: راه ديگر، حكم حاكم است. وقتى حاكم اسلامى حكم كرد كه امروز اول ماه است، همه‌ى كسانى كه قضيه برايشان روشن نشده است، ملزمند كه به حكم او عمل كنند؛ مگر كسى كه خودش ديده باشد، يا كسى بداند كه حاكم در اين حكم، به شهادت فلان كس استناد مى‌كند كه او عادل يا خبره نيست و اشتباه كرده است.

اگر كسى اين را بداند، واجب نيست به حكم حاكم عمل بكند؛ اما همه‌ى مردمى كه در كوچه و بازار راه مى‌روند و دنبال هلال نرفته‌اند، يا اطلاعى پيدا نكرده‌اند و نمى‌دانند كه اوضاع و احوال چگونه است، يا تفحص هم كرده‌اند، ولى چيزى براى آنان ثابت نشده است، به مجرد اين‌كه حاكم حكم كرد كه امشب يا امروز شب يا روز عيد فطر است و يا اول ماه مى‌باشد، بر همه‌ى آنها واجب است كه اطاعت كنند؛ فرق هم نمى‌كند كه مجتهد يا مقلد، عامى يا عالم يا جاهل باشند؛ همه موظفند كه طبق حكم حاكم عمل كنند.

-----------------------------------------------------------------
منبع:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=10083

[/SPOILER]

- سوال:

علت اختلاف نظر مراجع تقلید، در اعلام اول ماه رمضان و عید فطر چیست؟ آیا در گذشته این اختلاف بوده است؟

- پاسخ:

اختلاف نظر مراجع تقلید در ثبوت اول ماه، امری نیست كه تازه به وجود آمده باشد؛ بلكه در گذشته نیز این مسئله، در نزد ایشان مورد فكر و نظر بوده است.

عوامل متعددی باعث اختلاف نظر گردیده است كه موارد ذیل را می توان از مهم ترین آنها دانست:

1. اعتبار اتحاد افق:

الف): عده ای بر این باورند كه اگر هلال ماه، در نقطه ای از كره زمین دیده شود (كه افق در آنجا با جاهای دیگر تفاوت داشته باشد ولی در شب مشترک باشند) اول ماه در آن مكان ها ثابت می شود.

به عبارت دیگر:

اگر هلال ماه در نقطه ای از کره زمین دیده شود که افق در آنجا با جاهای دیگر تفاوت داشته باشد ولی در شب مشترک باشند، اول ماه آن مکان در آن مکان نیز ثابت می شود.

ب): در مقابل این نظریه، فقهایی هستند كه اتحاد در افق را معتبر می دانند و معتقدند: اگر هلال ماه در شهری دیده شود كه افق آن، با شهر یا كشور دیگر اختلاف داشته باشد، اول ماه از نظر شرعی برای شهر دوم ثابت نمی شود.

به عبارت دیگر:

اگر هلال ماه در شهری دیده شود، تنها در صورتی اول ماه از نظر شرعی برای شهر یا کشور دیگری ثابت می شود که افق هر دو شهر یا کشور با هم متحد و هم زمان باشد.

(بدیهی است طبق نظر اول به طور معمول، اول ماه یک روز زودتر ثابت می شود.)

2. اعتبار حكم حاكم شرع: حجیت و نفوذ حكم حاكم میان فقیهان، نظری مشهور است؛ ولی برخی از آنان، حكم حاكم را در رؤیت هلال ماه معتبر نمی دانند. (که بحث آن در پست های پیشین مفصل گذشت.)

3-اعتبار چشم مسلح: عده ای از مراجع معتقدند که رؤیت حتما باید از طریق چشم به طور مستقیم و بدون استفاده از هیچ ابزاری باشد (مگر اینکه از این راه برای شخص اطمینان پیدا شود که اول ماه است) ولی برخی دیگر رؤیت بوسیله چشم مسلح و تلسکوپ و وسایل نجومی را معتبر می دانند.

4. شهادت بیّنه نزد حاكم: گاه مجتهد جامع شرایط، از شهادت كسانی كه ماه را دیده اند، اطمینان پیدا کرده و بر این اساس ثبوت اول ماه را اعلام می کند. چه بسا ممكن است به جهت فقدان برخی شرایط، برای مجتهد دیگری این اطمینان حاصل نشده باشد.

- نکته مهم:

اختلاف فقیهان در امور یاد شده، به دلیل اختلاف در یك سری از مبانی نظری و اصول فكری است كه باعث تعدد آرا می شود. درواقع نظریه پردازی مختلف در ادبیات و اصول فقه، برداشت متفاوت از آیات و روایات و اختلاف نظر در سند احادیث و شناخت راویان، به طور طبیعی موجب تفاوت در بعضی از فتاوا می شود.

و این یک امر طبیعی است که در هر رشته علمی متخصصان آن علم نظریاتشان کاملا با هم منطبق نمی باشد و ممکن است هر یک به نتایج متفاوت برسند.

- سوال:

آیا رؤیت ماه به وسیله چشم مسلح و تلسکپ­ها و وسایل نجومی، اعتبار دارد؟

- پاسخ:

همه مراجع (به جز آیات عظام: بهجت، خامنه ­ای و فاضل):
خیر، مگر آنکه از این راه برای شخص اطمینان پیدا شود که اوّل ماه است.(1)

آیات عظام: بهجت، خامنه­ ای و فاضل: آری، اوّل ماه به وسیله چشم مسلح و تلسکوپ و یا وسایل نجومی، ثابت می­ شود.(2)

نکته 1:

اطمینان از هر طریقی برای مکلّف حاصل شود حجّت است. اما اگر فردی مقلد مرجعی باشد که یکی از راه­های اطمینان به ثبوت اوّل ماه را جایز نداند این اطمینان از اعتبار خود ساقط می­ شود.

به عنوان مثال فردی مقلد مرجعی است که ثبوت اوّل ماه را از طریق چشم مسلح جایز نمی­ داند و این فرد از طریق چشم مسلح ماه را می­ بیند و اطمینان به اوّل ماه پیدا می­ کند، اما این اطمینان او از اعتبار ساقط است زیرا از راهی به این اطمینان رسیده که مرجع او معتبر نمی­ داند.

به عبارت دیگر:

مرجع او ملاک اول ماه را رؤیت با چشم غیر مسلح می داند و لذا رؤیت با چشم مسلح از همان ابتدا شرعا کاشف از موضوع رؤیت نیست.

نکته 2:

اگر فردی مقلد مرجعی باشد که حکم حاکم در ثبوت اوّل ماه را قبول دارد اما ثبوت اوّل ماه را با چشم مسلح خالی از اعتبار می­ داند، در این صورت اگر برای حاکم از طریق چشم مسلح علم به ثبوت اوّل ماه شود و حکم به اوّل ماه کند واجب است بر مقلد چنین مرجعی (که حکم حاکم را قبول دارد ولی دیدن با چشم مسلح را بی اعتبار می­ داند) به حکم حاکم شرع عمل کند.

-----------------------------

1- توضیح المسائل مراجع، احکام رؤیت هلال
2- استفتائات آیات عظام بهجت، خامنه ­ای و فاضل لنکرانی

- سوال:

چرا در ماه مبارک رمضان وقتی در عربستان اعلام اوّل یا آخر ماه می شود، مراجع تقلید باید هلال را رؤیت نمایند؟ مگر در عربستان رؤیت هلال وجود ندارد؟

- پاسخ:

اعلامی كه در كشور عربستان انجام می گیرد، تنها بر اساس دیدن ماه نیست، بلكه معتقدند حتی اگر ماه دیده نشود، اما بر اساس راه هایی متوجه شوند كه ماه تولد یافته است، اوّل ماه را اعلام می كنند.

گاهی نیز بر اساس اعتماد به شخصی كه گفته ماه را دیدم، اوّل ماه را اعلام می كنند، در حالی كه اصلا شاید ماه دیده نشده باشد و فقط به تصور آن شخص ماه دیده شده است.

ممكن است كسی واقعا ماه را ببیند و برای خودش اوّل ماه ثابت شود، ولی به حرف وی اطمینان پیدا نكنیم و برای ما اوّل ماه ثابت نشود، در اینجا لازم نیست كه از آن كشور تبعیت نماییم.

چون اوّل ماه باید از راه های معتبر شرعی (که در پست های پیشین بیان شد) برای خود انسان ثابت شود.

- در این رابطه مطالعه این دو مقاله نیز خالی از لطف نیست:

هلال ماه نو چگونه رؤیت می‌شود؟

http://farsi.khamenei.ir/others-report?id=10074

چگونگی وضعیت رویت هلال ماه در عربستان و ایران

http://farsi.khamenei.ir/others-page?id=10082

- چند لینک مفید:

فیلم مستند «رویت هلال»

(کاری از مرکز تحقیقات دفتر مقام معظم رهبری)

با توجه به پهنای باند اینترنت خود ، می توانید این فایل را با کیفیت های مختلف زیر دریافت نمایید:

کیفیت متوسط و فرمت Wmv و با حجم 46.7 MB

کیفیت پایین و فرمت Flv و با حجم 20.0 MB

- پخش آنلاین فیلم در این لینک:

http://farsi.khamenei.ir/video-content?id=7814

- جدول استهلال ماهانه:

http://www.leader.ir/tree/index.php?catid=44

موضوع قفل شده است