جمع بندی عصمت و اختیار
تبهای اولیه
معصومیت معصومین علیهم السلام از کمالات معنوی و روحی آنان سرچشمه می گیرد.
آنان از نیروی ایمان فوق العاده و علم و دانش خاص الهی بهره مندند و این علم، «یعنی ملکه عصمت، در عین اینکه از اثرش تخلف ندارد
و اثرش قطعی و دائمی است، در عین حال طبیعت انسانی را - که همان مختار بودن در افعال ارادی خویش است - تغییر نداده، او را مجبور و مضطر به عصمت نمیکند؟
و چگونه میتواند چنین باشد با اینکه علم، خود یکی از مبادی اختیار است و مجرد قوی بودن علم باعث نمیشود مگر قوی شدن اراده را.
مثلا کسی که طالب سلامت است وقتی یقین کند که فلان چیز سم کشنده آنی است، هر قدر هم که یقینش قوی باشد، او را مجبور به اجتناب از سم نمیکند،
بلکه وادارش میکند به اینکه با اختیار خود از شرب آن مایع سمی خودداری کند
و تنها وقتی عاملی انسان را مجبور به عمل و یا ترک عملی میکند که امکان یکی از دو طرف فعل و یا ترک آن را مبدل به امتناع بسازد.
شاهد این مدعا -سوره انعام آیه 87 و 88 *وَ مِنْ آبائِهِمْ وَ ذُرِّیّاتِهِمْ وَ إِخْوانِهِمْ وَ اجْتَبَیْناهُمْ وَ هَدَیْناهُمْ إِلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ * ذلِکَ هُدَی اللّهِ یَهْدی بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ لَوْ أَشْرَکُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ ما کانُوا یَعْمَلُونَ
و از پدران و فرزندان و برادران آنها (افرادی را برتری دادیم) و برگزیدیم و به راه راست، هدایت نمودیم *
این، هدایت خداست؛ که هر کس از بندگان خود را بخواهد با آن راهنمایی میکند! و اگر آنها مشرک شوند، اعمال (نیکی) که انجام دادهاند، نابود میگردد (و نتیجهای از آن نمیگیرند).
است که دلالت میکند بر اینکه شرک برای انبیاء با اینکه خداوند برگزیده و هدایتشان کرده ممکن است و اجتباء و هدایت الهی مجبور به ایمانشان نکرده .
و این معنا راسوره مائد آیه 67 * یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النّاسِ إِنَّ اللّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ *
ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به مردم) برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام ندادهای!
خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم، نگاه میدارد؛ و خداوند، جمعیّت کافران (لجوج) را هدایت نمیکند.
نیز آیاتی دیگر میرساند .
پس معصومین (ع) به اراده و اختیار خودشان از معصیت منصرف میشوند و اگر انصرافشان را به عصمتشان نسبت دهیم، مانند انصراف غیر معصومین است که به توفیق خدایی نسبت میدهیم.»(1)
پی نوشت:
(1)- تفسیر المیزان ج11 ص 163 و ترجمه تفسیر المیزان ج : 11 ص : 222