آل بويه و فرهنگ عزاداری
تب‌های اولیه
پس از روي كار آمدن آل بويه (334 ـ 447 ق) كه به مذهب اهل البيت(ع) گرايش داشتند تشيع به ويژه مراسم عزاداري امام حسين(ع) وارد مرحلهي نويني شد
و شيعيان و هواداران اهلبيت(ع) كه بيشتر در محله «كرخ» بغداد ساكن بودند مراسم عزاداري را به صورت گسترده
و علني با خروج از مساجد و تكايا و راهپيمايي در خيابانها و ميادين شهر انجام ميدادند.
اين مسأله كه با ابراز احساسات شديد و گاهي ابراز تنفر از دشمنان خاندان اهل بيت(ع) و لعن آنهاو خلفا همراه بود موجب تنش اجتماعي و تحرك اهل سنت بغداد ميگرديد،
(علي اصغر فقيهي، آل بويه؛ نخستين سلسله قدرتمند شيعه...، پترچلكووسكي، تعزيه هنر بومي پيشرو ايران، ترجمه داوود حاتمي، ، ص 10 و 139، رسول جعفريان، تاريخ تشيع در ايران، ت، ج 1، ص 361 و...)
همزمان آن در شرق جهان اسلام كه مراسم عزاداري اهل بيت(ع) بيشتر رنگ سياسي
و صبغهي مخالفت با دستگاه جابر و متعصب اموي و دست نشاندگان شان را با خود حمل ميكرد به شيعيان منحصر نميشد.
شهرهاي گوناگون خراسان آن روز چون بلخ، بخارا، غور، سبزوار، قم و كاشان را ميتوان از كانونهاي اصلي تشيع شمرد اما عزاداري حسيني بدين شهرها اختصاص نداشت
و مناطق گوناگون ديگر اعم از شيعه نشين و سنينشين را پوشش ميداد. عزاداري در خراسان و ايران آن روز نسبت به بغداد و اطراف آن با تولاي بيشتر و تبراي كمتر صورت ميگرفت
نميتوانست علامت تشيع اعتقادي باشد و در واقع در بسياري موارد و نه تنها واكنش منفي اهل سنت را برميانگيخت
بلكه موجب جذب اهل سنت به تولاي خالص اهل بيت سپس تشيع سياسي و اعتقادي آنها ميگرديد،
(عبدالمجيد ناصري داوودي، تشيع در خراسان، عميد تيموريان، ص 8 ـ 120؛ ديدگاهها (كنگره بينالمللي امام خميني(ره) و فرهنگ عاشورا، ت ، ص 9 ـ ؛ رسول جعفريان، تاريخ تشيع در ايران، ، ج 1، ص 84 ـ 19 وج 2، ص 692).
پر واضح است كه مطالب فوق به مفهوم نبودن فشارهاي گوناگون دستگاههاي حاكم چون غزنويان، سلجوقيان سپس مغولان بر شيعيان نميباشد
اما روند رو به رشد سوگواري امام حسين(ع) و زنده نگهداشتن حادثه عاشورا هرچند گاهي به كندي گراييد
اما مشعل هدايت و محبت حسيني هرگز خاموش نشده بلكه با كوچيدن و يا كم شدن ابرهاي سياه تعصب و تكفير روند صعودي خود را باز يافته گامهاي استوار در بعد كمي و كيفي به جلو برداشت،
(همان، ج2، ص 693 ـ 689).
پس از سيل ويرانگر چنگيز و اخلافش چنان كه تشيع به تدريج قد راست نمود در صحنههاي ديني، اجتماعي و سياسي ظاهر شد
شعاير آن از جمله سوگواري اهل بيت بويژه عزاداري امام حسين(ع) و يارانش نيز به تدريج روي صحنه اجتماع آمد