امر به معروف و نهي از منكر در حكومت اسلامي
تبهای اولیه
پس از نيروي ايمان، نيروي اجرايي حكومت است كه اسباب عمل كردن به احكام شريعت را در جامعه تسهيل كرده و موانع را برطرف ميكند،
چنانچه در جامعهاي اين دو عامل موجود باشد، باز هم امكان عدم اجراي قوانين و تخلف از آن وجود دارد
بنابراين، اسلام مرحله سوم را هم كه نظارت عمومي است و مكمل راههاي اجراي اوامر و نواهي الهي ميباشد، درنظر گرفته است
[/]امر به معروف، عمل خيرخواهانه و مفيد به حال فرد و جامعه است و از نظر عقلي، بسيار پسنديده است.
قرآن مجيد يكي از امتيازات امت اسلامي بر ديگر امتها را اجراي همين اصل ميداند؛ زيرا اين نوعي نظارت و احساس مسؤوليت همگاني در جهت سعادت فرد و جامعه در تمام سطوح ميباشد.
جالب اين است كه يكي از ابزارهاي مهم كنترل قدرت و نظارت عمومي بر رهبران، اجراي همين اصل است.
از همينرو پيامبر اكرم(ص) فرمودند: «اگر امر به معروف ترك شود، بدترين افراد بر جامعه مسلط ميشوند». بنابراين؛ اين مهم، فوايد بيشماري دارد
نهی از منکر هم نکته مقایل امر به معروف است یعنی نهی کردن فرد یا افرادی از منکری که به هر دلیل انجام می دهند که البته هر کدام از اوامر و نواهی دارای شرایطی است
. اول، مرحله قلبي است؛ بدين معنا كه ما بايد نسبت به كارهاي ديگران اگر مصداق معروف است،
رضايت قلبي داشته و اگر مصداق منكر است، ناراضي باشيم كه اين خود دليل بر سلامت قلب انسان است.
دوم، مرحله زباني است؛ يعني با زبان به تبليغ خوبيها پرداخته و بر بديها معترض شويم.
سوم، مرحله عملي است؛ يعني چنان چه مرحل قبلي مؤثر نيفتاد نوبت اين مرحله فرا ميرسد
كه در اين صورت بايد براي اجراي اوامر الهي به گونهاي عملي كوشيد و جلوي مفاسد و منكرات را گرفت
دو وظيفه بزرگ "امر به معروف و نهي از منكر" از نظر قرآن داراي اهميت فوق العادهاي است تا جايي كه اين كتاب انسان ساز الهي، رمز برتري امت اسلامي بر امتهاي گذشته را عمل به امر به معروف و نهي از منكر دانسته است:
"شما بهترين امتي بوديد كه به سود انسان آفريده شديد (چه اين كه) امر به معروف و نهي از منكر ميكنيد، و به خدا ايمان داريد".(1)
در منطق قرآن نه تنها وظيفه هر فرد، انجام امر به معروف و نهي از منكر است، بلكه لازم است گروهي هم به عنوان آمران به معروف مسئوليت پاك سازي محيط زيست را از آلودگي به گناه و فساد به عهده گيرند.
در جاي ديگر فرمود: "بايد از ميان شما جمعي دعوت به نيكي كنند و امر به معروف و نهي از منكر نمايند و آنهإ؛ّّ رستگارانند".(2)
در اين آيه آمران به معروف و ناهيان از منكر به عنوان رستگاران معرفي شدهاند، و در آيه ديگر عمل به اين دو تكليف، نشانه ايمان شمرده شده است:
"هر مردان و زنان با ايمان، يا روياروي يكديگرند؛ امر به معروف و نهي از منكر ميكنند".(3)
علاوه بر آيات فراوان، احاديث زيادي در منابع معتبر اسلامي درباره اهميت اين دو تكليف بزرگ اجتماعي وارد شده است كه نشان ميدهد ترك اين دو وظيفه موجب خطرات و عواقب شومي در جامه ميشود.
امام باقر(ع) فرمود: "امر به معروف و نهي از منكر دو وظيفه بزرگ الهي است كه بقيه فرائض با آنها بر پا ميشود،
و به وسيله اين دو راهها امن ميگردد،
و كسب و كار مردم حلال ميشود؛
حقوق افراد تأمين ميگردد،
و در سايه آنها زمينها آباد ميگردد،
از دشمنان انتقام گرفته ميشود،
و در پرتو آن همه كارها روبه راه ميشود".(4)
از ديد كتاب و سنت، امروز در جامعه اسلامي مانند همه دورانها وظيفه همه است كه به اين تكليف مهم عمل نمايند
و نگذارند با تعطيل اين نظارت عمومي، جامعه اسلامي در ورطه سقوط اخلاقي ومفاسد اجتماعي قرار گيرد،
زيرا كه امر به معروف و نهي از منكر در حقيقت ضامن اجراي بقيه وظايف فردي و اجتماعي است و در حكم روح و جان آنها محسوب ميشود،
و با تعطيل آنها تمام احكام و اصول اخلاقي ارزش خود را از دست خواهد داد.
پي نوشتها:
1 - آل عمران ، آيه 110.
2 - آل عمران ، آيه 104.
3 - توبه ، آيه 71.
4 - وسائل الشيعه، ج 11، ص 395، حديث 6.
ميدانيد كه در امر و نهي شرايط ويژهاي حاكم است كه بايد رعايت گردد
وچقدر به جا است كه کسانی که امر به معروف ونهی از منکر می کنند آگاهی کامل نسبت به شرایط وفواید و موانع وشیوه ها و...امر و نهی داشته باشند
به نظر می رسد امر ونهی کردن از پیچیده ترین و مهمترین مسائل و احکام الهی است که هزار نکته باریکتر ازمو در خود دارد که باید بدان توجه کرد
در عين حال به برخي از شرايط اشاره ميكنيم:
1- نسبت به حرمت موضوعي كه در نظر داريد يقين داشته باشيد،
2- تذكر و يادآوري بايد به تدريج و با مقدمات باشد،
3- حتي الامكان از صراحت اجتناب نموده و با كنايه واشاره گوشزد كنيد،
4- گاهي مطلب را به صورت سؤال درآورده و در لباس شاگردي به تنبّه ايشان بپردازيد،
5- خودتان در پيرامون موضوع مايه مطالعاتي داشته باشيد كه به مناسبت بتوانيد از بازده شوم آن گناه سخن بگوييد،
6- از تندي و خشونت به شدت پرهيز كنيد و با حفظ احترام در اين رهگذر ملايمت را شعار خود سازيد،
7- اگر اهل مطالعه هستند كتابي مربوط به حرمت آن موضوع و آثار شوم گناه را در دسترس ايشان قرار دهيد،
8- مطمئن باشيد كه يادآوري و تذكر بيتأثير نخواهد بود. «و ذكر فان الذكري تنفع المؤمنين» ، (ذاريات، آيه 55). ازاينرو تا آنجا كه احتمال تأثير ميدهيد از وظيفه خود دست نكشيد و مأيوس نباشيد،
9- و در نهايت اگر به فرض نتيجه نگرفتيد، شما وظيفه خويش را به انجام رساندهايد كه «و ما علي الرسول الا البلاغ المبين ؛ پيامبر وظيفهاي جز ابلاغ آشكار ندارد» ، (نور، آيه 54).