شرح صد كلمه قصار از امام على عليه السلام!!
تب‌های اولیه
بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالمين بارى الخلائق اجمعين والصلوة على من ارسل رحمة للعالمين و بعث لتتميم مكارم اخلاق المومنين و على اهل بيته الطاهرين الطيبين.
و بعد، چنين گويد اين فقير بىبضاعت عباس بن محمد رضا القمى ختم الله لهما بالحسنى و السعادة: كه شكى نيست كه بهترين جواهرات كه آدمى آنرا در خزانه دل پنهان و در گوش خود آن را معلق و آويزان نمايد كلمه جامعه و حكم بالغه و در رباهره و جواهر فاخره كه از معدن بلاغت و مشرع فصاحت اكبر آيات الهى و باب مدينه علم جناب رسالت پناهى سيدنا و مولانا الأمام اميرالمؤمنين عليه من التسليمات و التحيات عدداً لا يتناهى أخذ و التقاط شده باشد لأن كلامة عليه السلام الكلام الذى عليه مسحة من العلم الألهى و فيه عبقة من الكلام النبوى صلى الله عليه و اله1
و من در چند سال قبل بيشتر كلمات قصار آنحضرت را كه در باب آخر نهجالبلاغه است جمع كردم بترتيب حروف تهجى و مختصر شرحى باندازه بضاعت خود بر آن نوشتم تا در اين ايام كه بفيض زيارت يكى از دوستان قديمى خود نائل شدم بخاطرم رسيد كه صد كلمه از آن كلمات شريفه انتخاب كنم و آنرا هديه آنجناب نمايم.
فقد روى عن النبى صلى الله عليه و آله ما اهدى المسلم لا خيه هدية افضل من كلمة حكمة تزيده هدى او ترده عن ردى2
لاجرم اين صد كلمه را جمع نمودم و به فارسى مختصر شرحى بر آن نمودم و غالباً در ذيل كلمات يكى دو كلام از كلمات حكميه نافعه كه غالب آنها از خود آن حضرت است ذكر نمودم و هر جا بمناسبتى يكى دو سه شعر از اشعار عربيه يا فارسيه نگاشتم تا همه كس از آن انتفاع ببرد اميد كه فيضش عام و ذخيره اين مجرم كثيرالآثام گردد.3
فخذها فانها حكمة بالغة و ماة كلمة جامعة و ما توفيقى الا بالله عليه توكلت و اليه انيب.
قال صلوات الله عليه
متن حديث :
آلة الرياسة سعة الصدر4
ترجمه :
آلت رياست گشادگى سينه است.
بدانكه رئيس محتاج است به چند امر: يكى جود، ديگرى شجاعت و سيم كه اهم امور است سعه صدر است و آن فضيلتى است مندرج در تحت شجاعت كه آن قوه تجلد و متوحش نشدن نزد ورود احداث مهمه و شدايد عظيمه باشد.
ادامه دارد...!!
متن حديث :
احبب حبيبك هوناً ما عسى ان يكون بغيضك يوماً ما و ابغض بغيضك هوناً ما عسى ان يكون حبيبك يوماً ما.5
ترجمه :
دوستدار دوست خود را دوست داشتنى بنرمى و مدارا - مراد آنكه افراط در محبت او مكن و او را بر جميع اسرار خود مطلع مگردان - شايد آنكه گردد دشمن تو روزى از روزها و دشمنى كن با دشمن خود دشمنى به رفق و ملايمت - حاصل آنكه جاى صلح باقى بگذار نه آنكه انواع دشمنى را با او بكار برى و از هر گونه فحش و بدگوئى بميان آورى - شايد كه او بگردد دوست تو روزى از روزها و آن موجب شرمندگى و ندامت تو شود؛ پس در حب و بغض از حد اعتدال بيرون مرو، و از جاده خير الأمور اوسطها پاى بيرون منه.
قال مولانا الصادق (ع) لبعض الصحابه لا تطلع صديقك من سرك الا على ما لواطلع عليه عدوك لم يضرك فان الصديق قديكون عدواً يوماًما.6
يعنى حضرت صادق(ع) فرمود ببعض اصحاب خود كه: مطلع مگردان دوست خود را بر سر خود مگر بر آن سرى كه اگر مطلع شود بر آن دشمن تو ضرر نرساند به تو؛ چه آنكه گاه شود كه دوست دشمن گردد روزى؛ و از اينجا اخذ كرده سعدى كه گفته: هر آن سرى كه دارى با دوستان در ميان منه چه دانى كه وقتى دشمن گردند، و هر بدى كه توانى با دشمنان مكن باشد كه روزى دوست گردند.
ادامه دارد...!!
متن حديث :
احسنوا فى عقب غيركم تحفظوا فى عقبكم7
ترجمه :
نيكوئى كنيد در عقب و نسل ديگران تا مراعات شما شود در نسل شما.
بدان اى عزيز من كه اكثر آنچه در دنيا است بعنوان قرض و مكافات چه بسيار مشاهده و عيان شده كه كسانيكه ظلم كردند بمردمان ظلم و ستم كردند به اعقاب ايشان كسى كه خراب كرد خانه هاى مردم را خراب كردند خانه او را و هكذا بعكس. ادامه دارد...!!
متن حديث :
احصد الشر من صدر غيرك بقلعه من صدرك8
ترجمه :
قطع و درو كن شر و بدى را از سينه غير خودت بكندن آن از سينه خودت.
اين كلمه شريفه دو معنى دارد يكى آنكه در دل خود قصد بدى بر مردمان مكن تا آنها نيز براى تو نيت بد نكنند چه آنكه دل به دل راه دارد؛ دوم آنكه اگر خواستى نهى از منكر تو در مردم تأثير كند و دست از شر و عمل بد خود بردارند اول خود را ملاحظه كن اگر آن عمل در تو مىباشد از خود دور كن تا موعظه تو تأثير كند و مردمان كار بد را ترك كنند. فان الموعظه اذا خرجت من القلب فى القلب و اذا من مجرد اللسان لم يتجاوز الاذان:
يعنى همين كه موعظه از دل بيرون شد داخل در دل شود و در آن اثر كند و هر گاه از مجرد زبان باشد از گوشها تجاوز نكند حاصل آنكه:
تا به گفتار خود عمل نكنى****** هيچ در ديگران اثر نكند
ادامه دارد...!!
متن حديث :
اذا ارذل الله عبداً حظر عليه العلم9
ترجمه :
چون رذل و پست سازد خداى تعالى بنده را در ميان خلقان بواسطه عدم سلوك او در طريق فرمان، حرام كند بر او علم را و از اين نعمت عظمى او را محروم فرمايد.10
شكوت الى و كيع سوء حفظى**** و علله بان العلم فضل
فارشدنى الى ترك المعاصى **** و فضل الله لا يؤتاه عاصى
ادامه دارد...!!
متن حديث :
اذا تم العقل نقص الكلام11
ترجمه :
چون تمام و كامل شد عقل مرد نقصمان يافت كلام او زيرا كه كمال عقل به سبب ضبط قواى بدنيه و استعمال آنها است بمقتضى آراء محموده و موزون كردن فعل و قول خود است بميزان اعتبار و چون در اين كار كلفت و شرايط بسيار است لاجرم كلامش كم شود به خلاف آنكه اگر نسجيده سخن گويد،
نظامى گفته:
لاف از سخن چو در توان زد*** آن خشت بود كه پرتوان زد
و لهذا فرمودهاند كه هرگاه ديديد مردى را كه سكوت بسيار كند و از مردم فرار نمايد بسوى او رويد كه تلقى حكمت ميكند.
تأملكنان در خطا و صواب *** به از ژاژ خايان12 حاضر جواب
كمال است در نفس انسان سخن ***تو خود را بگفتار رسوا مكن
كم آواز هرگز نبينى خجل*** جوى مشگ بهتر كه يك توده گل
از حضرت باقرالعلوم (ع) روايتست كه فرمود جز اين نيست كه شيعيان و دوستان ما زبانهاى ايشان لال است13
و فى الحديث: سلامة الأنسان فى حفظ اللسان14 يعنى سلامت آدمى در نگه داشتن زبان او است.
مجال سخن تا نيابى مگوى *** چه ميدان نيابى نگهدار گوى
مگوى و منه تا توانى قدم *** زاندازه بيرون و زاندازه كم
ادامه دارد...!!