تفسیر آیه 72 احزاب

آيا توصيف انسان به اين دو وصف كه ظاهر آن نكوهش و مذمت او است بخاطر پذيرش اين امانت بوده؟!

مسلما پاسخ اين سؤال منفى است، چرا كه پذيرش اين امانت بزرگترين افتخار و امتياز انسان است، چگونه ممكن است بخاطر قبول چنين مقام بلندى او را مذمت كرد؟
يا اينكه اين توصيفها به خاطر فراموش كارى غالب انسانها و ظلم كردن بر خودشان و عدم آگاهى از قدر و منزلت آدمى است، همان كارى كه از آغاز در نسل آدم به وسيله" قابيل" و خط قابيليان شروع شد و هم اكنون نيز ادامه دارد.
انسانى كه او را از" كنگره عرش مى‏زنند صفير"، بنى آدمى كه تاج" كرمنا" بر سرشان نهاده شده، انسانهايى كه به مقتضاى إِنِّي جاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً نماينده خدا در زمين هستند، بشرى كه معلم فرشتگان بود و مسجود ملائك آسمان شد، چقدر بايد" ظلوم" و" جهول" باشد كه اين ارزشهاى بزرگ و والا را به دست فراموشى بسپارد، و خود را در اين خاكدان اسير سازد، و در صف شياطين قرار گيرد، و به اسفل السافلين سقوط كند؟! آرى پذيرش اين خط انحرافى كه متاسفانه رهروان بسيارى از آغاز داشته و دارد بهترين دليل بر ظلوم و جهول بودن انسان است، و لذا حتى خود آدم كه در آغاز اين سلسله قرار داشت و از مقام عصمت برخوردار بود اعتراف مى‏كند كه بر خويشتن ستم كرده است رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ (سوره اعراف آيه 23).
در حقيقت همان ترك اولى كه از او سر زد ناشى از فراموش كردن گوشه‏اى از عظمت اين امانت بزرگ بود! و به هر حال بايد اعتراف كرد كه انسان به ظاهر كوچك و ضعيف اعجوبه جهان خلقت است كه توانسته است بار امانتى را بر دوش كشد كه آسمانها و زمين‏ها از حمل آن عاجز شده‏اند، اگر مقام خود را فراموش نكند

با سلام

دو كلمه" ظلوم" و" جهول" دو وصف از ظلم و جهلند، و كسى را ظلوم و جهول گويند كه ظلم و جهل در او امكان داشته باشد، هم چنان كه به قول فخر رازى اسب چموش، و چارپاى چموش، و آب طهور، اوصافى هستند، براى حيوانى كه امكان چموشى، و آبى كه امكان طهور بودن را داشته باشد، و به همين جهت به سنگ و كلوخ، چموش نمى‏گويند .
ممكن هم هست- به قول بعضى ديگر-" دو كلمه مورد بحث به معناى مبالغه در ظلم و جهل را افاده كنند"( ترجمه الميزان، ج‏16، ص: 528)

ظلوم و جهول بودن انسان، هر چند كه به وجهى عيب و ملاك ملامت و عتاب، و خرده گيرى است، و ليكن، عين همين ظلم و جهل انسان مصحح حمل امانت و ولايت الهى است، براى اينكه كسى متصف به ظلم و جهل مى‏شود كه شانش اين است كه متصف به عدل و علم باشد، و گر نه چرا به كوه ظالم و جاهل نمى‏گويند، چون متصف به عدالت و علم نمى‏شود، و همچنين آسمانها و زمين جهل و ظلم را حمل نمى‏كنند، به خاطر اينكه متصف به عدل و علم نمى‏شوند، به خلاف انسان كه به خاطر اينكه شان و استعداد علم و عدالت را دارد، ظلوم و جهول نيز هست.

و امانت مذكور در آيه که عبارت است از ولايت الهى و كمال صفت عبوديت، وقتى حاصل مى‏شود كه حامل آن، علم و ايمان به خدا داشته، و نيز عمل صالح را كه عبارت ديگر عدالت است، داشته باشد، و كسى كه متصف به اين دو صفت بشود، يعنى ممكن باشد كه به او بگوييم عالم و عادل، قهرا ممكن هم هست گفته شود، جاهل و ظالم، و چون علم و عدالت انسان موهبتى است كه خدا به او داده، و اما خود او فى حد نفسه جاهل و ظالم است، پس همين اتصاف ذاتى‏اش به ظلم و جهل، مجوز اين شده كه امانت الهى را حمل كند، و در حقش گفته شود: انسان بار اين امانت را به دوش كشيد، چون ظلوم و جهول بود(المیزان)

به عبارت ديگر حمل اين امانت الهي يعني اراده و اختيار بر انسان در صورتي صحيح و صادق مي باشد كه اين انسان شأنيت اتّصاف به ظلم و جهل را داشته باشد. و الّا اگر انسان اين شأنيت و استعداد اتّصاف به اين صفات را نداشت با ديگر موجودات «آسمانها و زمين» هيچ فرقي نداشت و از اين جهت حمل اين امانت بزرگ الهي نيز بر او صحيح نبود و آسمانها و زمين به اين دليل نتوانستند حامل اين امانت بزرگ الهي شوند كه استعداد اتّصاف به صفات ظلم و جهل را نداشتند, ولي انسان چون شأنيت اتصاف به ظلم و جهل را في حد نفسه داشت توانايي و استعداد جدا شدن از آن دو و متصف شدن به علم و عدل را نيز داشت و چنين انسان عالم و عادلي مشمول عنايات و رحمت خاصه و رحمت گسترده خداوند خواهد بود. پس ظلوم و جهول بودن في حد نفسه بودن انسان باعث شد كه توانايي حمل را پيدا كند و از ظلمت جهل و ظلم رهايي يابد پس خداوند به او لطف كرده تا بتواند ازچنين ظلمتهايي رهايي يابد.

«منظور از ظلوم و جهول، شأنيت و زمينه ظلم و جهل است نظير فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها الشمس/ 8، معنى آيه چنين مى‏شود: انسان امانت را حمل كرد زيرا كه شأنا ظلوم و جهول بود و مى‏توانست به عدل و علم راه يابد».( تفسير أحسن الحديث، ج‏8، ص: 402)