جمع بندی جمعبندی
تبهای اولیه
سؤال:
آیا در قرآن کریم، اختلاف و تناقضی وجود دارد؟
پاسخ:
خداوند در وصف قرآن میفرماید: «افلا یتدبرون القران و لو کان من...» (نساء 82)؛ آیا در قرآن نمیاندیشید که اگر جز از نزد خدا بود، هر اینه اختلاف و تناقض در ان فراوان می یافتند!
این یکی از ویژگیهای خاص قرآن است که هرگز در آن تناقضی راه ندارد؛ چراکه ساخته خداوند قادر و حکیم است. البته در طول تاریخ نیز بودهاند کسانی که این بحث را مطرح میکردهاند. ابن بابویه روایت دارد که: فردی به امام علی (علیه السلام) عرض کرد: یا امر المؤمنین! گاهی در کتاب خدا تردیدی برایم رخ میدهد. حضرت فرمود: چگونه؟ گفت فکر میکنم که قرآن، گاه دچار تناقض شده در جائی مطلبی میگوید که در جای دیگر ان را تکذیب میکند پس چگونه شک نکنم؟
حضرت: هر آینه جای جای کتاب خدا، جایهای دیگر را تصدیق میکند و هرگز خود را تکذیب نمیکند. این تو هستی که تدبر عمیق نداشته و گمان اختلاف و تناقض میبری. (1) پس بحث از تناقضات قرآن در همان زمانها نیز مطرح بوده همان گونه که ابن اسحاق کندی در نیمه قرن سوم در دوران امام حسن عسکری (علیه السلام) میخواست رساله ای در این باب بنویسد که امام عسکری (علیه السلام) او را از این کار بازداشت: ابوالقاسم کوفی در تفسیر خود می نویسد: ابن اسحاق برای مدتی به کنج خانه نشست و به جمعآوری تناقضات قرآن پرداخت و.... حضرت به یکی از شاگردان خود فرمود: به او (کندی) بگو آیا ممکن است صاحب این کلام (قرآن) به تو بگوید: آیا میشود که مراد من از این کلام، جز آن چه تو برداشت کرده و گمان بردهای، باشد؟ او به تو خواهد گفت: آری امکان دارد چنین بگوید. آن گاه به وی بگو فرض کن که چنین میگوید، چه پاسخی داری؟ و آیا احتمال نمیدهی که این برداشتهای توست که تناقض به وجود آورده، نه کلام وی!
شاگرد امام عسکری این پیام را به کندی رساند. کندی به او گفت: تو را قسم میدهم که بگوئی این مطلب را چه کسی گفته است؟ گفت: از امام ابو محمد حسن بن علی عسکری! کندی به او گفت تو رسالت خود را به خوبی انجام دادی و این مطلب جز از او (امام عسکری) از کس دیگری صادر نشده و این چنین مطلبی شایسته چنین بیت رفیعی است. انگاه اتشی خواست و تمامی آن چه نوشته بود را سوزاند.
امروزه نیز از برخی چنین شبهاتی پیرامون قرآن کریم ارائه میشود که بنده فقط در صدد هستم آنها را به این چند منبع ارجاع دهم:
تأویل مشکل القرآن، نگاشته ابن قتیبه دینوری
حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، نگاشته سید رضی موسوی بغدادی
الخرائج و الجرائح، نگارش قطب راوندی
الاتقان، نگارش جلال الدین سیوطی، جلد 89، ص 141 و جلد 90، ص 1037 ـ 1111.
اضواء علی متشابهات القرآن از استاد خلیل یاسین
و برخی کتابهای فارسی مثل کتابی که علامه جعفر سبحانی راجع به آیات مشکه قرآن نوشته است و نیز کتابهای مرحوم آیت الله محمد هادی معرفت و ...
منبع:
1. صدوق، محمد، التوحید، ص 255 ح 5؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، 90 / 127 ـ 142؛ طبرسی، احمد، الإحتجاج، 1/ 358 ـ 359؛ سیوطی، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، 3/ 83.