چرا در قرآن كريم به طور واضح از غدير خم مطلبي نقل نشده است؟
تب‌های اولیه
چرا در قرآن كريم به طور واضح از غدير خم مطلبي نقل نشده است؟
به نظر ميرسد كه منظور از عبارت به طور واضح اين باشد كه آنچه در غدير خم رخ داده در قرآن نقل نشده است و ميبايست تمامي واقعه غدير خم در قرآن به وضوح و به طور روشن و لفظ به لفظ بيان ميشد
و مبحث خلافت در آياتي از قرآن گنجانده ميشد. اما بايد دانست كه شيوه و روش كلام الهي در بيان بسياري از مطالب طرح پياپي و پيوسته مباحث است به گونهاي كه بدون توجه به شأن نزول بسياري از آيات نميتوان
به مقصود و هدف اصلي بيان آنها پي برد. شأن نزول در واقع علت، سبب و يا رويدادهايي است كه متناسب با آنها آياتي نازل شده و در بسياري از موارد آياتي كه در پي هم در يك سوره وجود دارد در برگيرنده مباحث گوناگون است و بدينسان علوم قرآن خود دامنهاي ژرف و گستره از دانش را تشكيل ميدهد.
و مبحث خلافت در آياتي از قرآن گنجانده ميشد. اما بايد دانست كه شيوه و روش كلام الهي در بيان بسياري از مطالب طرح پياپي و پيوسته مباحث است به گونهاي كه بدون توجه به شأن نزول بسياري از آيات نميتوان
به مقصود و هدف اصلي بيان آنها پي برد. شأن نزول در واقع علت، سبب و يا رويدادهايي است كه متناسب با آنها آياتي نازل شده و در بسياري از موارد آياتي كه در پي هم در يك سوره وجود دارد در برگيرنده مباحث گوناگون است و بدينسان علوم قرآن خود دامنهاي ژرف و گستره از دانش را تشكيل ميدهد.
در مورد واقعه غدير خم نيز تمامي مفسران شيعه و سني اتفاق نظر دارند كه در آيه از كلام اللَّه مجيد مربوط به اين رخداد ميباشد. اما در مورد اين كه چرا اين رويداد به مانند بسياري از قصص قرآن به طور كامل عنوان نگرديده
شايد دليل آن احاله ابلاغ جانشيني علي(ع) به پيامبر بوده است. البته براي عدم ذكر اين واقعه دلايل ديگري نيز ارايه گرديده است.
به طور مثال برخي يكي از عوامل مصون ماندن قرآن از تحريف را عدم تصريح به نام جانشين پيامبر(ص) ميدانند چنان كه خود قرآن ميفرمايد
كه به حضرت عيسي(ع) نام و نشان جانشين وي ابلاغ گرديد و جانشين پيامبر پس از مسيح در ميان مطالب انجيل گنجانيده شد اما در متن انجيل كه اكنون در دست مسيحيان است نشاني از اين مطلب نميتوان يافت و اين بخش از انجيل تحريف شده است.
چرا كه امكان داشت برخي از حكمرانان و فرمانرواياني كه در طول تاريخ اسلام به نام اسلام حكومت نامشروع داشتهاند براي توجيه حكمراني خود دست به تحريف آيات قرآن ميزدند.
شايد دليل آن احاله ابلاغ جانشيني علي(ع) به پيامبر بوده است. البته براي عدم ذكر اين واقعه دلايل ديگري نيز ارايه گرديده است.
به طور مثال برخي يكي از عوامل مصون ماندن قرآن از تحريف را عدم تصريح به نام جانشين پيامبر(ص) ميدانند چنان كه خود قرآن ميفرمايد
كه به حضرت عيسي(ع) نام و نشان جانشين وي ابلاغ گرديد و جانشين پيامبر پس از مسيح در ميان مطالب انجيل گنجانيده شد اما در متن انجيل كه اكنون در دست مسيحيان است نشاني از اين مطلب نميتوان يافت و اين بخش از انجيل تحريف شده است.
چرا كه امكان داشت برخي از حكمرانان و فرمانرواياني كه در طول تاريخ اسلام به نام اسلام حكومت نامشروع داشتهاند براي توجيه حكمراني خود دست به تحريف آيات قرآن ميزدند.
گروهي ديگر نيز با تمسك به اين كه تمامي مسلمانان قول و نقل پيامبر و اوامر و نواهي آن حضرت را معادل قرآن ميدانند،
اقدام پيامبر در مورد معرفي امير مؤمنان به جانشيني را براي اتمام حق اين مطلب كافي دانستهاند؛ چرا كه بسياري از مطالب وجود دارد
كه در قرآن به آن اشاره نشده اما مسلمانان با تمسك به سنت نبوي به آنها عمل مينمايند مانند مبحث نماز چنان كه در قرآن تنها به خواندن نماز اشاره شده و تعداد ركعتها و شيوه انجام آن از سنت نبوي اخذ شده است.
اقدام پيامبر در مورد معرفي امير مؤمنان به جانشيني را براي اتمام حق اين مطلب كافي دانستهاند؛ چرا كه بسياري از مطالب وجود دارد
كه در قرآن به آن اشاره نشده اما مسلمانان با تمسك به سنت نبوي به آنها عمل مينمايند مانند مبحث نماز چنان كه در قرآن تنها به خواندن نماز اشاره شده و تعداد ركعتها و شيوه انجام آن از سنت نبوي اخذ شده است.
اما در مورد 2 آيهاي كه پيشتر به آن اشاره شد كه تمامي مفسران اتفاق نظر دارند كه اين 2 آيه در مورد واقعه غدير خم نازل شده است اين دو آيه چنين است.
الف) آيه 67 سوره مائده: «يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و اللَّه يعصمك من الناس ان اللَّه لا يهدي القوم الكافرين».
اي پيامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده به طور كامل - به مردم - برسان و اگر اين كار را انجام ندهي رسالت - خداي را - انجام ندادهاي و خداوند تو را - از خطرهاي احتمالي - نگاه ميدارد و خداوند كافران را هدايت نميكند.
در ذيل تفسير آيه فوق روايات بسياري نقل شده كه نظريه انتساب اين آيه به واقعه غدير را قطعي ميكند.
اين روايات را كساني چون زيد بن ارقم، ابو سعيد خدري، ابن عباس، جابر بن عبداللَّه انصاري، ابو هريره و ابن مسعود نقل كردهاند و گفتهاند كه اين آيه درباره واقعه غدير و جانشيني حضرت علي(ع) نازل شده است
تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازي، ج 5، ص 5 - 17.
تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازي، ج 5، ص 5 - 17.
بسياري از دانشمندان اسلامي نيز در كتابهاي خود به اين احاديث تصريح كردهاند كه برخي از آنان عبارتاند از:
1 - حافظ ابو نعيم اصفهاني در كتاب ما نزل من القرآن في علي به نقل از خصائص، ص 29.
2 - ابو الحسن واحدي نيشابوري در كتاب الباب النزول، ص 150.
3 - ابن عساكر شافعي بنا به نقل در المنثور، ج 2، ص 298.
4 - فخر رازي در كتاب تفسير كبير، ج 3، ص 636.
5 - جلال الدين سيوطي در كتاب درالمنثور، ج 2، ص 298.
6 - علامه اميني در كتاب الغدير.
ب) آيه سوم سوره مائده: «... اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتي و رضيت لكم الاسلام دينا».
امروز دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تكميل نمودم و اسلام را به عنوان آيين جاودان شما پذيرفتم مفسران
شيعه معتقداند كه مراد از اليوم در اين آيه روز غدير خم است، روزي كه در آن پيامبر اسلام امير مؤمنان را به طور رسمي براي جانشين خود تعيين نمود.
شيعه معتقداند كه مراد از اليوم در اين آيه روز غدير خم است، روزي كه در آن پيامبر اسلام امير مؤمنان را به طور رسمي براي جانشين خود تعيين نمود.
در رواياتي كه از طريق شيعه و سني نقل شده به صراحت اذعان گرديده است كه اين آيه در روز غدير خم و پس از اعلام پيامبر نازل شده است. برخي از علماي عامه و اهل سنت كه اين مطلب را نقل نمودهاند عبارتاند از:
1 - ابن جرير طبري راوي معروف سني در كتاب ولايت و به نقل از زيد ابن ارقم، صحابي معروف.
2 - حافظ ابو نعيم اصفهاني در كتاب ما نزل من القرآن في علي به نقل از ابو سعيد خدري.
وي مينويسد: «در روز غدير خم پيامبر(ص) علي را به ولايت به مردم معرفي كرد و مردم متفرق نشده بودند زماني كه آيه «اليوم اكملت لكم...»
نازل شده در اين هنگام پيامبر(ص) فرمود: اللَّه اكبر بر تكميل دين و اتمام نعمت پروردگار و خشنودي خداوند از رسالت من و ولايت علي(ع)
پس فرمود: من كنت مولاي فهذا عليٌ مولاه؛ هر كس كه من مولاي اويم پس از اين علي مولاي اوست. خداوندا آن كس كه او را دوست بدارد دوست بدار و آن كس كه او را دشمن بدارد دشمن بدار. هر كس او را ياري كند ياري كن و هر كس دست از يارياش برداشت او را ياري منما{1}.
وي مينويسد: «در روز غدير خم پيامبر(ص) علي را به ولايت به مردم معرفي كرد و مردم متفرق نشده بودند زماني كه آيه «اليوم اكملت لكم...»
نازل شده در اين هنگام پيامبر(ص) فرمود: اللَّه اكبر بر تكميل دين و اتمام نعمت پروردگار و خشنودي خداوند از رسالت من و ولايت علي(ع)
پس فرمود: من كنت مولاي فهذا عليٌ مولاه؛ هر كس كه من مولاي اويم پس از اين علي مولاي اوست. خداوندا آن كس كه او را دوست بدارد دوست بدار و آن كس كه او را دشمن بدارد دشمن بدار. هر كس او را ياري كند ياري كن و هر كس دست از يارياش برداشت او را ياري منما{1}.
3 - خطيب بغدادي در تاريخ خود از ابو هريره و او از پيامبر(ص) چنين نقل ميكند كه پس از واقعه غدير خم و پيمان ولايت علي(ع) و گفتار عمر بن خطاب: بخ بخٍ يابن ابيطالب اصبحت مولاي و مولا كل مسلم. آيه «اليوم اكملت لكم دينكم...» نازل گرديد{2}.
4 - در تفسير برهان و نور الثقلين ده روايت از طرق مختلف نقل شده كه اين روايت در مورد غدير خم ميباشد{3}.
بنابر آنچه نقل شده بيشتر علماي اهل سنت و تمامي علماي شيعه در مورد انتساب اين آيه بر واقعه غدير خم اتفاق نظر دارند.
و تنها نكته اختلافي معناي واژه مولا ميباشد چنان كه علماي اهل سنت اين واژه را به معناي دوست و ياور دانستهاند.
در توضيح اين مطلب بايد گفت كه تأكيد بر دوستي علي(ع) نياز به آن همه مقدمه چيني و گردآوري مسلمانان و خواندن خطبه در آن بيابان سوزان و نيز گرفتن بيعت از مردم ندارد چرا كه مودت و دوستي مسلمانان با يكديگر بيشتر از اين در اسلام مطرح شده و مورد اتفاق و پذيرش همه مسلمانان بوده است.
اين مطلب چيزي نبوده كه توسط پيامبر ابلاغ نشده باشد و يا پيامبر از ابلاغ آن بيم داشته باشد چنان كه در آيه 67 سوره مائده خداوند به پيامبر اطمينان ميدهد
در توضيح اين مطلب بايد گفت كه تأكيد بر دوستي علي(ع) نياز به آن همه مقدمه چيني و گردآوري مسلمانان و خواندن خطبه در آن بيابان سوزان و نيز گرفتن بيعت از مردم ندارد چرا كه مودت و دوستي مسلمانان با يكديگر بيشتر از اين در اسلام مطرح شده و مورد اتفاق و پذيرش همه مسلمانان بوده است.
اين مطلب چيزي نبوده كه توسط پيامبر ابلاغ نشده باشد و يا پيامبر از ابلاغ آن بيم داشته باشد چنان كه در آيه 67 سوره مائده خداوند به پيامبر اطمينان ميدهد
كه او را از خطرات نگاه خواهد داشت و اين نميتواند تنها براي اعلام يك دوستي ساده با يكي از صحابه مشهور پيامبر كه پسر عموي ايشان نيز بوده و داراي آن سابقه درخشان در اسلام است باشد،
و ديگر اين كه اگر مقصود تنها اعلام دوستي با علي(ع) بوده پس چرا پيامبر بيش از اعلام آن از مردم اقرار ميگيرد كه من نسبت به شما از خود شما سزاوارتر و نيز صاحب اختيار شما هستم!
آيا اين جمله تناسبي با بيان يك دوستي ساده با يكي از صحابه دارد تا جايي كه مردم به علي(ع) تهنيت بگويند و خليفه دوم با جمله اصبحت مولاي و مولا كل مؤمن و مؤمنه، اي علي تو مولاي من و مولاي هر مرد و زن مؤمن هستي،
به آن حضرت تهنيت بگويد آيا اين عبارت مولا به معناي رهبر و جانشين پيامبر نيست{4}؟
آيا اين جمله تناسبي با بيان يك دوستي ساده با يكي از صحابه دارد تا جايي كه مردم به علي(ع) تهنيت بگويند و خليفه دوم با جمله اصبحت مولاي و مولا كل مؤمن و مؤمنه، اي علي تو مولاي من و مولاي هر مرد و زن مؤمن هستي،
به آن حضرت تهنيت بگويد آيا اين عبارت مولا به معناي رهبر و جانشين پيامبر نيست{4}؟
1. همان، ج 4، ص 263 - 267.
2. الغدير، علامه اميني، ج 1، ص 230 - 232.
3. تفسير برهان، ج 1، تفسير نور الثقلين، ج 1، ذيل تفسير سوره مائده، آيه 3.
4. تفسير نمونه، ج 5، ص 16 - 17.