کتاب آنلاین باور مهدوي در كلام رضوي

تب‌های اولیه

11 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال

[="blue"][="darkgreen"].. مشخصات کتاب:[/]
عنوان و نام پديدآور: باور مهدوي در كلام رضوي‏/ شفيعي سروستاني‏، ابراهيم‏
‏منشا مقاله: ، موعود، ش ۴۷، (مهر ۱۳۸۳): ص ۳۲ - ۳۶.
توصيفگر: انتظار منجي‏
توصيفگر: محمد بن حسن (عج‏)، امام دوازدهم‏
توصيفگر: علي بن موسي (ع‏)، امام هشتم‏
توصيفگر: احاديث
توصيفگر: ظهور منجي‏
شماره كتابشناسي ملي: ايران ‭۸۳-۴۹۴۷۵[/]

[="red"] مقدمه[/]
[="blue"]مژده به ظهور امام مهدي (ع) از همان سالهاي آغازين ظهور اسلام آغاز شد و پيامبر گرامي اسلام (ص) در هر فرصت و مناسبتي كه پيش مي‏آمد مردم را به ظهور عدالت‏گستر موعود در آخرالزمان بشارت مي‏دادند و آنها را از نسل و تبار، تولد وغيبت، ويژگيهاي ظاهري، نشانه‏هاي ظهور، شاخصه‏هاي قيام رهايي بخش و مولفه‏هاي حكومت جهاني آن حضرت آگاه مي‏ساختند. تا آنجا كه امروز ما با صدها روايت كه از طريق شيعه و اهل سنت از آن حضرت نقل شده مواجهه ايم. [1].
اين سير پس از رحلت نبي مكرم اسلام (ص) در ميان اهل بيت طاهرين او (ع) استمرار يافت و هر يك از ايشان نيز در عصر خود تلاش كردند كه باور مهدوي و فرهنگ انتظار را در ميان امت اسلامي زنده و پويا نگهدارند و بدين طريق پيروان خود را در برابر هجوم مصايب، رنجها، دردها و بلاهاي گوناگوني كه از سوي حاكمان جور بر آنها روا داشته مي‏شد، صبر و پايداري بخشند.
حركت رو به گسترش معارف مهدوي در زمان امام باقر و امام صادق (ع) به اوج خود رسيد و آن دو امام بزرگوار ضمن تبيين، تشريح، پالايش و پيرايش آموزه‏هاي اسلامي در زمينه‏هاي مختلف اعتقادي، اخلاقي و فقهي و تحكيم پايه‏هاي ايماني پيروان خود، تلاش فراواني براي توسعه و تعميق انديشه مهدوي و فرهنگ انتظار در ميان شيعيان نمودند و با به جا گذاردن صدها روايت در اين زمينه، اين انديشه و فرهنگ را تازگي و طراوت بيشتري بخشيدند. [2].
پس از اين دو امام و پيش از امام حسن عسكري (ع) امامي كه بيش از همه بر مواريث شيعي در زمينه باور مهدوي و فرهنگ انتظار افزود و گنجينه‏هاي گرانبهايي براي امت اسلام به يادگار گذاشت امام رضا (ع) است.
براساس پژوهش مولف محترم مسند الامام رضا (ع) [3] و تتبع پژوهشگران ارجمند مجموعه ارزشمند معجم احاديث الامام المهدي (ع) [4] افزون بر 30 روايت از امام رضا (ع) در زمينه باور مهدوي و فرهنگ انتظار نقل شده كه هر يك از آنها ما را با بعدي از ابعاد بيكران شخصيت امام مهدي (ع) و قيام رهايي بخش و عدالت‏گستر آن حضرت آگاه مي‏سازد.[/]

[="blue"].. [="red"]خالی نبودن زمین از حجتهای الهی[/]
امام رضا (ع) در مواضع متعددي با تاكيد بر اينكه زمين هيچگاه از حجت الهي و امام به حق خالي نمي‏ماند به طور غير مستقيم موضوع امامت را تثبيت مي‏كردند.
از جمله آن حضرت در پاسخ «سليمان الجعفري» يا «سليمان بن جعفر الحميري» كه مي‏پرسد:
تخلو الارض من حجه الله‏؟
آيا زمين از حجت خدا خالي مي‏ماند؟
مي‏فرمايد:
لو خلت الارض طرفه عين من حجه لساخت باهلها. [5].
اگر زمين [به اندازه] يك چشم برهم زدن از حجت خالي بماند، ساكنانش را در خود مي‏برد.
مضمون اين روايت از سوي تعدادي ديگر از راويان با تغييرات جزيي در عبارت، نقل شده است. [6].
براساس اين روايت تا آستانه قيامت زمين از امامي كه حجت خداست خالي نخواهد ماند، هر چند كه در مقاطعي از تاريخ اين حجت الهي بنابر ضرورتهايي در غيبت به سر برد.[/]

[="blue"][="red"]نام و نسب امام مهدی:[/]
با توجه به لزوم شناخت امام دوازدهم و لزوم جلوگيري از حيرت و سرگرداني شيعه در شناسايي منجي موعود، امام رضا (ع) در احاديث متعددي، گاه به نقل از پدران و اجداد طاهرينش تا رسول گرامي اسلام (ص) و گاه بدون نقل از ايشان به معرفي سلسله نسب آن امام مي‏پرداختند.
از جمله در يكي از روايتهايي كه امام رضا (ع) به واسطه پدران بزرگوار خود از رسول گرام اسلام (ص) نقل مي‏كنند، چنين آمده است:
انا سيد من خلق الله‏، عزوجل، وانا خير من جبرييل و ميكاييل و اسرافيل و حمله العرش و جميع ملايكه الله المقربين و انبياء الله المرسلين، و انا صاحب الشفاعه والحوض الشريف و انا و علي ابوا هذه الامه من عرفنا فقد عرف الله عزوجل و من انكرنا فقد انكر الله‏، عزوجل، و من علي سبطا امتي و سيدا شباب اهل الجنه، الحسن والحسين و من ولد الحسين تسعه ايمه، طاعتهم طاعتي و معصيتهم معصيتي، تاسعهم قايمهم و مهديهم. [7].
من سرور آفريده‏هاي خداي عزوجل هستم؛ من از جبرييل، ميكاييل، اسرافيل، حاملان عرش، همه فرشتگان مقرب خدا، و پيامبران مرسل خدا برترم؛ من صاحب شفاعت و حوض شريف [كوثر]هستم. من و علي دو پدر اين امتيم؛ هر كس كه ما را شناخت خداي عزوجل را شناخته است و هر كه ما را انكار كند، خداي عزوجل را منكر شده است. دو سبط اين امت و دو سيد جوانان اهل بهشت، حسن و حسين، از [فرزندان] علي‏اند و از نسل حسين نه امامند كه پيروي از آنان پيروي از من و نافرماني از آنها نافرماني از من است. نهمين نفر از اين امامان، قايم (برپا دارنده) و مهدي آنان است.
آن حضرت در روايت ديگري مي‏فرمايد:
الخلف الصالح من ولد ابي محمد الحسن بن علي و هو صاحب الزمان و هو المهدي. [8].
آن جانشين صالح از فرزان ابومحمد حسن بن علي است و او صاحب الزمان و مهدي است.
در روايت ديگري امام رضا (ع) پس از آنكه «دعبل» در پيشگاه آن حضرت قصيده معروف خود را در وصف اهل بيت مي‏خواند و در آن از قيام آخرين امام ياد مي‏كند، مي‏فرمايد:
يا دعبل الامام بعدي محمد ابني و بعد محمد ابنه علي و بعد علي ابنه الحسن و بعدالحسن ابنه الحجه القايم المنتظر في غيبته، المطاع في ظهوره لولم يبق من الدنيا الا يوم واحد لطول الله عزوجل ذلك اليوم حتي يخرج فيملاء الارض عدلا كما مليت جورا. [9].
اي دعبل! امام پس از من فرزندم محمد و پس از محمد فرزندش علي و پس از علي فرزندش حسن و پس از حسن فرزندش حجت قايم است. همو كه در غيبتش انتظار كشيده مي‏شود و در ظهورش اطاعت مي‏گردد. اگر از [عمر] دنيا يك روز بيشتر باقي نمانده باشد خداوند عزوجل آن روز را آن قدر طولاني مي‏كند تا او قيام كند و زمين را از عدل و داد پر كند همچنانكه از جور و ستم پر شده بود.
در اين زمينه احاديث ديگري نيز از آن حضرت نقل شده كه در اين مجال فرصت پرداختن به همه آنها نيست. [10].[/]

[="blue"][="red"]صفات و ویژگیهای امام مهدی علیه السلام[/]
امام هشتم شيعيان (ع) در موارد متعددي به توصيف ويژگيهاي ظاهري و جسمي امام مهدي (ع) پرداخته‏اند تا باب هرگونه شبهه و اشتباه را بر مردم ببندند.
از جمله آن حضرت در پاسخ «ريان بن صلت» كه مي‏پرسد:
انت صاحب هذا الامر؟
آيا صاحب اين امر [حكومت اهل بيت (ع)] شماييد؟
مي‏فرمايد:
انا صاحب هذا الامر ولكني لست بالذي املوها عدلا كما مليت جورا، و كيف اكون ذلك علي ماتري من ضعف بدني و ان القايم هوالذي اذا خرج كان من سن الشيوخ و منظر الشبان، قويا في بدنه حتي لومد يده الي اعظم شجره علي وجه الارض لقلعها ولو صاح بين الجبال لتدكدكت صخورها يكون معه عصا موسي و خاتم سليمان عليهماالسلام، ذاك الرابع من ولدي يغيبه الله في ستره ما شاء، ثم يظهره فيملوء [به] الارض قسطا و عدلا. كما مليت جورا و ظلما. [11].
من صاحب اين امر هستم، اما آنكه زمين را پر از عدل مي‏كند همچنانكه پر از جور شده بود، من نيستم. و چگونه من با اين ناتواني جسمي كه مي‏بيني مي‏توانم او باشم. به درستي كه قايم كسي است كه به هنگام قيامش در سن پيرمردان و با چهره جوانان ظاهر مي‏شود. او از چنان قوت بدني برخوردار است كه اگر دستش را به سمت بزرگ‏ترين درختي كه بر وي وجود دارد دراز كند آن را از ريشه بر مي‏كند و اگر در بين كوهها فرياد كشد، صخره‏ها متلاشي مي‏شوند. عصاي موسي و خاتم سليمان، كه بر آنها درود باد، با اوست و او چهارمين فرزند من است. خداوند او را تا زماني كه بخواهد در پوشش خود غايب مي‏سازد، سپس او را آشكار مي‏سازد تا زمين را به وسيله او از قسط و عدل آكنده سازد آنچنانكه [پيش از آن] از جور و ستم پر شده بود.
همچنين آن حضرت در پاسخ «ابي صلت هروي» كه مي‏پرسد:
ما علامات القايم منكم اذا خرج؟
نشانه‏هاي قايم شما به هنگام ظهور چيست؟
مي‏فرمايد:
علامته ان يكون شيخ السن، شاب المنظر، حتي ان الناظر اليه ليحسبه ابن اربعين سنه او دونها و ان من علاماته ان لايهرم بمرور الايام و الليالي، حتي يايته اجله. [12].
نشانه او اين است كه سن پيران و چهره جوانان دارد، تا آنجا كه وقتي كسي او را مشاهده مي‏كند گمان مي‏برد كه چهل سال يا كمتر سن دارد. به درستي كه از نشانه‏هاي او اين است كه گذر شب و روز او را پير و سالخورده نمي‏سازد تا زماني كه اجل او فرا رسد.
آن حضرت در روايت ديگري به توصيف جمال نوراني امام دوازدهم پرداخته، مي‏فرمايد:
بابي و امي سمي جدي، صلي‏الله عليه و آله، و شبيهي و شبيه موسي بن عمران، عليه‏السلام، عليه جيوب النور يتوقد من شعاع ضياء القدس. [13].
پدر و مادرم به فداي او كه همنام جدم، شبيه من و شبيه موسي بن عمران است. بر او نوارهاي نوراني است كه از پرتو نور قدس روشنايي مي‏گيرد[/]

[="blue"][="red"]غیبت و نهان زیستی امام مهدی علیه السلام:[/]
امام رضا (ع) نيز چون ديگر اجداد طاهرينش موضوع غيبت آخرين حجت حق را پيش‏بيني و شيعيان را براي برخورد با اين پديده آماده نموده است. در يكي از رواياتي كه «حسن بن علي بن فضال» از آن حضرت نقل كرده، در اين زمينه چنين مي‏خوانيم:
كاني بالشيعه عند فقدهم الثالث من ولدي كالنعم يطلبون المرعي فلا يجدونه. قلت له: ولم ذاك يا ابن رسول الله‏؟ قال:
لان امامهم يغيب عنهم، فقلت: ولم؟ قال:
ليلا يكون لاحد في عنقه بيعه اذا قام بالسيف. [14].
گويا شيعيان را مي‏بينم كه به هنگام فقدان سومين فرزند من، [15] مانند گوسفنداني كه به دنبال چوپان خود مي‏گردند سرگردانند و او را نمي‏يابند. گفتم: چرا اين‏گونه است، اي پسر رسول خدا؟
فرمود:
زيرا امامشان از آنها غايب شده است. پرسيدم: چرا؟
فرمود:
براي اينكه به هنگام قيامش با شمشير، بيعت هيچكس بر گردنش نباشد.
آن حضرت در روايت ديگري به نقل از رسول گرامي اسلام (ص) مي‏فرمايند:
بابي ابن خيره الاماء ابن النوبيه الطيبه الفم، المنتجبه الرحم … و هوالطريد الشريد الموتور بابيه و جده، صاحب الغيبه يقال مات اوهلك، اي واد سلك؟ [16].
پدرم به فداي فرزند بهترين كنيزان، فرزند آن [كنيز] اهل نوبه [17] كه دهاني خوشبو و رحمي نيك نژاد دارد. او رانده شده (دور افتاده)، بي‏خانمان و كسي است كه انتقام خون پدر و جدش گرفته نشده و صاحب غيبت است. گفته مي‏شود: او مرده يا هلاك شده است، در چه سرزميني سير مي‏كند؟
همچنين امام هشتم شيعيان (ع) در زمينه غيبت آخرين امام، به نقل از پدران بزرگوار خود از رسول اكرم (ص) چنين روايت مي‏كند:
والذي بعثني بالحق بشيرا ليغيبن القايم من ولدي بعهد معهود اليه مني حتي يقول اكثر الناس: ما لله في آل محمد حاجه، و يشك آخرون في ولادته. فمن ادرك زمانه فليتمسك بدينه ولا يجعل للشيطان اليه سبيلا بشكه فيزيله عن ملتي و يخرجه عن ديني، فقد اخرج ابويكم من الجنه من قبل، و ان الله عزوجل جعل الشياطين اولياء الذين لايومنون. [18].
سوگند به آنكه مرا به حق به عنوان بشارت دهنده برگزيد، [امام] قايم از فرزندان من، براساس پيماني كه از جانب من برعهده اوست، از ديده‏ها پنهان مي‏شود تا آنجا كه بيش‏تر مردم مي‏گويند: خدا نيازي به خاندان محمد ندارد. و گروهي ديگر در ولادت او شك مي‏كنند. پس هر كس زمان او را دريابد بايستي به دين او درآويزد و به واسطه شك خود براي شيطان راهي به سوي خود باز نسازد، تا شيطان او را از آيين من زايل و از دين من بيرون نكند. همچنانكه پيش از اين پدر و مادر شما را از بهشت بيرون كرد. به درستي كه خداوند عزوجل شيطان را سرپرست (ولي) كساني كه ايمان ندارند، قرار داده است.[/]

[="blue"][="red"]فضیلت انتظار و چشم به راه بودن امام مهدی علیه السلام:[/]
موضوع ديگري كه در زمينه باور مهدوي در كلام امام رضا (ع) يافت مي‏شود، موضوع «انتظار فرج» يا چشم به راه گشايش بودن است. آن حضرت در روايات متعددي به موضوع فضيلت انتظار فرج اشاره كرده‏اند. از جمله در روايتي خطاب به «حسن بن جهم» كه از ايشان در مورد «فرج» مي‏پرسد، مي‏فرمايد:
اولست تعلم ان انتظار الفرج من الفرج؟ قلت: لا ادري الا ان تعلمني.
فقال:
نعم انتظار الفرج من الفرج. [19].
آيا مي‏داني كه انتظار فرج [جزيي] از فرج است؟
گفتم: نمي‏دانم مگر اينكه شما به من بياموزيد.
فرمود:
آري انتظار فرج، جزيي از فرج است.
در روايت ديگري نيز مي‏فرمايد:
ما احسن الصبر و انتظار الفرج اما سمعت قول العبد الصالح:
«و ارتقبوا اني معكم رقيب» [20] «وا نتظروا اني معكم من المنتظرين» [21] فعليكم بالصبر انما يجي‏ء الفرج علي الياس و قد كان الذين من قبلكم اصبر منكم … [22].
چه نيكوست صبر و انتظار فرج، آيا سخن بنده صالح خدا [شعيب] را نشنيدي كه فرمود:
«و انتظار بريد كه من [هم] با شما منتظرم» و «پس منتظر باشيد كه من [هم] با شما از منتظرانم» ، بر شما باد به صبر و بردباري؛ چرا گشايش بعد از نااميدي فرا مي‏رسد و به تحقيق كساني كه پيش از شما بودند از شما بردبارتر بودند.
و بالاخره در روايت بسيار زيبايي فضيلت انتظار را اين‏گونه بيان مي‏كنند:
… اما يرضي احدكم ان يكون في بيته ينفق علي عياله ينتظر امرنا فان ادركه كان كمن شهد مع رسول الله‏، صلي‏الله عليه و آله، بدرا، و ان لم يدركه كان كمن كان مع قايمنا في فسطاطه … [23].
… آيا هيچيك از شما خوش ندارد كه در خانه خود بماند، نفقه خانواده‏اش را بپردازد و چشم به راه امر ما باشد؟ پس اگر در چنين حالي از دنيا برود مانند كسي است كه به همراه رسول خدا (ص) در [نبرد] بدر به شهادت رسيده است. و اگر هم مرگ به سراغ او نيايد مانند كسي است كه به همراه قايم ما و در خيمه او باشد.[/]

[="blue"][="red"].. ظهور امام مهدی علیه السلام:[/]
موضوع ديگري كه در روايات رضوي به آن پرداخته شده، موضوع ظهور امام مهدي و آثار و پيامدهاي آن است. از جمله در روايتي كه «حسين بن خالد» آن را نقل مي‏كند آن حضرت در پاسخ اين پرسش كه:
يا ابن رسول الله و من القايم منكم اهل البيت؟
اي فرزند رسول خدا! قايم شما اهل بيت كيست؟
مي‏فرمايد:
قال الرابع من ولدي ابن سيده الاماء، يطهر الله به الارض من كل جور و يقدسها من كل ظلم، [و هو] الذي يشك الناس في ولادته و هو صاحب الغيبه قبل خروجه. فاذا خرج اشرقت الارض بنوره [بنور ربها] و وضع ميزان العدل بين الناس فلا يظلم احد احدا، و هو الذي تطوي له الارض و لا يكون له ظل و هو الذي ينادي مناد من السماء يسمعه جميع اهل الارض بالدعاء اليه يقول: الا ان حجه الله قد ظهر عند بيت الله فاتبعوا فان الحق معه و فيه و هو قول الله عزوجل: «ان نشا ننزل عليهم من السماء آيه فظلت اعناقهم لها خاضعين» [24] [25].
چهارمين از فرزندان من، فرزند سرور كنيزان، كسي است كه خداوند به واسطه وي زمين را از هر ستمي پاك و از هر ظلمي پيراسته مي‏سازد و او كسي است كه مردم در ولادتش شك مي‏كنند و او كسي است كه پيش از خروجش غيبت مي‏كند و آنگاه كه خروج كند زمين به نورش [نور پروردگارش] روشن گردد و در ميان مردم ميزان عدالت را برقرار كند و هيچكس به ديگري ستم نكند واو كسي است كه زمين براي او درهم پيچيده مي‏شود و سايه‏اي براي او نباشد و او كسي است كه از آسمان ندا كننده‏اي او را به نام ندا كند و به وي دعوت نمايد به گونه‏اي كه همه اهل زمين آن ندا را بشنوند، مي‏گويد:
«آگاه باشيد كه حجت خدا در كنار خانه خدا ظهور كرده است پس او را پيروي كنيد كه حق با او و در اوست» و اين همان سخن خداي تعالي است كه فرمود:
«اگر بخواهيم از آسمان برايشان آيتي نازل مي‏كنيم كه در برابر آن به خضوع سر فرود آورند».[/]

[="blue"][="red"]دعا به امام مهدی علیه السلام:[/]
ميان امام رضا (ع) و امام مهدي (ع) آنچنان پيوند قلبي وجود داشته كه آن حضرت از سالها پيش از تولد نسل چهارم خود با بيان هاي متعدد و متفاوت او را دعا كرده و نصرت و ياريش را از خداوند طلب كرده است. در يكي از اين دعاها چنين مي‏خوانيم:
اللهم اصلح عبدك و خليفتك بما اصلحت به انبيايك و رسلك و حفه بملايكتك و ايده بروح القدس من عندك و اسلكه من بين يديه و من خلفه رصدا يحفظونه من كل سوء و ابدله من بعد خوفه امنا يعبدك لا يشرك بك شييا و لا تجعل لاحد من خلقك علي وليك سلطانا وايذن له في جهاد عدوك و عدوه واجعلني من انصاره انك علي كل شي‏ء قدير. [26].
خداوندا! [امور] بنده و جانشين ات را اصلاح كن، آنچنانكه [امور] پيامبران و رسولات را اصلاح كردي؛ او را با فرشتگانت در بر گير و با روح‏القدس از جانب خودت ياري كن؛ در پشت سر و پيش روي نگهباناني قرار ده كه او را از بدي در امان دارند؛ بيم و نگراني او را تبديل به امنيت و آرامش كن تا تنها تو را بپرستد و كسي را براي تو شريك نگيرد؛ هيچيك از آفريدگانت را بر ولي‏ات مسلط مساز؛ اجازه جهاد با دشمنان تو و دشمنان خودش را به او عطا كن و مرا از ياران او قرار ده؛ چرا كه تو بر همه چيز توانايي.[/]

[="Blue"].. [="#0000ff"][="Red"]پاورقی:[/][/]
[1] ر.ك: موسسه المعارف الاسلاميه، معجم احاديث الامام المهدي عليه‏السلام، ج 1 و 2. در اين كتاب 560 حديث كه از طريق شيعه و اهل سنت از پيامبر گرامي اسلام (ص) نقل شده جمع‏آوري شده است كه البته اين رقم بدون احتساب احاديث مشابه است.
[2] ر.ك: همان، ج 3 و 4. مجموعه رواياتي كه در اين كتاب از امام باقر و امام صادق (ع) نقل شده، بدون در نظر گرفتن احاديث مشابه، افزون بر 450 روايت است.
[3] ر.ك: عزيزالله العطاردي الخبوشاني، مسند الامام الرضا (ع)، ج 1، ص 228-216.
[4] ر.ك: معجم احاديث الامام المهدي، عليه‏السلام، ج 4، ص 179-153.
[5] ابو جعفر محمد بن الحسن بن فروخ الصفار القمي، بصاير الدرجات، ص 489، ح 8.
[6] ر.ك: همان، ص 489-488، ح 4، 6 و 7؛ محمد بن يعقوب الكليني، الكافي، ج 1، ص 179، ح 11؛ محمد بن علي بن الحسين بن بابويه (شيخ صدوق)، عيون اخبار الرضا، ج 1، ص 272، ح 1.
[7] محمد بن علي بن الحسين بن بابويه (شيخ صدوق)، كمال الدين و تمام النعمه، ج 1، ص 261؛ عزيز الله العطاردي، همان، ص 221، ح 385.
[8] محمدباقر المجلسي، بحارالانوار، ج 51 ص 43، ح 31.
[9] ر.ك: عزيزالله العطاردي، همان، ص 220، ح 384، ص 221، ح 386.
[10] محمد بن علي بن الحسين بن بابويه (شيخ صدوق)، همان، ج 2، ص 372.
[11] همان، ص 376، ح 7.
[12] همان، ص 652، ح 12.
[13] همان، ص 370.
[14] همان، ص 480، ح 4.
[15] ظاهرا در اينجا از سوي راوي يا كساني كه از او نقل كرده‏اند اشتباهي رخ داده است؛ چرا كه امام مهدي (ع) چهارمين فرزند امام رضا (ع) محسوب مي‏شود نه سومين فرزند.
[16] محمد بن يعقوب الكليني، همان، ج 1، ص 323-322، ح 14؛ محمدباقر المجلسي، همان، ج 50، 21، ح 7.
[17] «نوبه» ولايتي از بلاد سودان از اقليم اول، به جنوبي مصر بر كنار رود نيل … هم اكنون نيمي از سرزمين نوبه جزو مملكت مصر و نيم ديگر جزو سودان است (علي اكبر دهخدا، لغتنامه، ج 14، ص 20158-20157). مراد از كنيز اهل نوبه (نوبيه) مادر امام جواد (ع) است.
[18] محمد بن علي بن الحسين (شيخ صدوق)، همان، ج 1، ص 51.
[19] ابو جعفر محمد بن الحسن (شيخ طوسي)، كتاب الغيبه، ص 276؛
محمد باقر المجلسي، همان، ج 52، ص 130، ح 29.
[20] سوره هود (11)، آيه 93.
[21] سوره اعراف (7)، آيه 71.
[22] عبدالله بن جعفر الحميري، قرب الاسناد، ص 224، به نقل از: عزيزالله العطاردي، همان، ص 217، ح 373.
[23] محمد بن يعقوب الكليني، همان، ج 4، ص 260، ح 34.
[24] سوره شعرا (26)، آيه 4.
[25] محمد بن علي بن الحسين (شيخ صدوق)، همان، ج 2، ص 372، ح 5.
[26] ابوجعفر محمد بن الحسن (شيخ طوسي)، مصباح المتهجد، ص 326.
به نقل از:
معجم احاديث الامام المهدي (ع)، ح 4، ص 171.
[/]

[="Purple"]منبع[/]