اصلاح الگوی مصرف از منظر روایات

مقام معظم رهبری در پیام نوروزی سال 1388بر اساس تدبیری حکیمانه فرمودند : «من امسال را سال حرکت مردم ومسئولین به سوی اصلاح الگوی مصرف می دانم و امیدواریم همه ما بتوانیم بر طبق این شعار مهم و حیاتی و اساسی برای کشور عمل کنیم »
همچنین فرمودند: مصرف نه فقط از نظر اسلام بلکه از نظر همه عقلای عالم چیزی است که باید تحت کنترل عقل قرار بگیرد ما بایستی الگوی مصرف را اصلاح کنیم ما بایستی به سمت اصلاح الگوی مصرف حرکت کنیم .
ایشان همچنین در سخنان خویش در اولین روز فروردین در حرم رضوی با تاکید بر پرهیز از اسراف واجتناب از تجمل گرایی، چشم و همچشمی ، هوسرانی افراد خانواده و خریدن چیزهای غیر لازم فرمودند: اسراف در اموال و اقتصاد این است که انسان مال را مصرف کند بدون اینکه این مصرف اثر و کارائی داشته باشد . ایشان اسراف را بیماری جامعه دانستند که نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه از لحاظ فرهنگی هم بر جامعه تاثیرهای منفی میگذارد.
یکی از مهمترین گامها در جهت بهبودی وضع اقتصادی کشور و اصلاح الگوی مصرف، صرفه جویی است، فرهنگ صرفه جویی باید در بین مردم نهادینه شود چراکه از دستورات مهم شرع اسلام است ، یکی از راههای فرهنگ سازی در این زمینه بیان سیره و احادیث معصومین در این باره است .
روایات فراوانی از معصومین در باب صرفه جویی و میانه روی در زندگی صادر شده است که به تعدادی از آنها اشاره می کنیم .
رسول خدا صلی الله و علیه و آله می فرمایند:« الاقتصاد فی النفقه نصف المعیشه» میانه روی در خرج کردن نصف معیشت و زندگی است .
همچنین فرمودند :« من اقتصد اغناه الله» هر کس در زندگی میانه روی کند خداوند او را بی نیاز میگرداند.
صرفه جویی در زندگی خود باعث رشد اقتصادی و جلوگیری از به هدر رفتن سرمایه و اموال می شود.
امیر المومنین علیه السلام در این باره می فرمایند :« الاقتصاد ینمی القلیل الاسراف یفنی الجزیل» میانه روی مال اندک را زیاد میکند و اسراف مال زیاد را نابود می کند.
امام صادق علیه السلام در پاسخ شخصی که به ایشان عرض کرد شنیده ام میانه روی و تدبیر در زندگی نیمی از در آمد است آیا این صحیح است؟ حضرت فرمود : «بل هو (الاقتصاد) الکسب کله ومن الدین التدبیر فی المعیشه» بلکه همه کسب و درآمد در صرفه جویی و تدبیر است و تدبیر در زندگی بخشی از دین است.
حضرت صادق علیه السلام در حدیثی دیگر می فرمایند : « فانّ من فناء الاسلام والمسلمین ان تصیر الاموال فی ایدی من لا یعرف فیها الحق ولا یصنع فیها المعروف» یکی از راههای نابودی اسلام ومسلمین این است که اموال در دست کسانی قرار بگیرد که حق اموال را نشناسند و آنرا صحیح مصرف نکنند .
رسول خدا صلی الله و علیه و آله می فرمودند :« ما من نفقة احب الی الله من نفقة القصد» نفقه ومخارجی که بر پایه صرفه جویی و میانه روی باشد محبوبترین نفقه در نزد خداست .
در روایتی امام صادق علیه السلام به یکی از اصحابش فرمودند: «المال مال الله جعله ودائع عند خلقه و امرهم ان یاکلوا منه قصدا و یشربوا منه قصدا ویلبسوا منه قصدا و ینکحوا منه قصدا و یرکبوا منه قصدا و یعودوا بما سوی ذلک علی فقراء المومنین فمن تعدّی ذلک کان ما اکله حراما و ما شرب منه حراما و ما لبسه منه حراما و ما نکحه منه حراما و ما رکبه منه حراما» همه اموال از آن خداست که آنها را نزد بندگانش به امانت گذاشته است وامر کرده به اندازه نیاز و با رعایت میانه روی و صرفه جویی ازآن برای خوردن ، آشامیدن ،پوشاک ، ازدواج و مرکب استفاده کنند و آنچه باقی می ماند به فقراء رسیدگی شود و هر کس از حد میانه تجاوز کند آنچه انجام می دهد حرام است .
امام حسین علیه السلام یکی ازغلامانش را به خاطر خوردن خرده نان دور ریخته شده آزاد کرد و ازجدش رسول خدا صلی الله و علیه و آله این روایت را نقل فرمودند : « من وجد لقمة فمسح منها او غسل منها ثم اکلها لم تستقر فی جوفه الا اعتقه الله من النار» هر کس لقمه نانی را بیابد سپس آنرا پاک کند یا بشوید و بخورد قبل ازآن که درشکمش قرار بگیرد خدا او را از آتش جهنم آزاد می کند.
امام صادق علیه السلام :«ادنی الاسراف هراقة فضل الاناء و ابتذال ثوب الصون و القاء النوی» کمترین حد اسراف آن است که ته مانده ظرف آب و غذا را دور بریزی و اینکه از لباس بیرون به عنوان لباس خانه و دم دستی استفاده کنی و اینکه حتی هسته میوه ای را دور بیندازی .
باز از امام صادق علیه السلام روایت شده که:« ان القصد امر یحبه الله عزوجل و ان السرف امر یبغضه الله حتی طرحک النواة فانها تصلح و حتی صبک فضل شرابک » خداوند میانه روی و صرفه جویی را دوست دارد و اسراف را دشمن می دارد حتی اسراف به اندازه دور انداختن هسته ای که شایستگی استفاده را دارد و حتی ریختن باقیمانده آبی که نوشیده می شود.
از آثار اسراف این است که مانع استجابت دعا می شود چنانکه روایت شده است :« اربعة لا یستجاب لهم ؛ احدهم کان له مال فافسده فیقول یا رب ارزقنی فیقول الله عزوجل اَلم آمرک بالاقتصاد» دعای چهار گروه مستجاب نمی شود یکی از آنها کسی است که دارای مال و ثروت بوده اما به خاطر اسراف آنر تباه کرده سپس از خداوند می خواهد که او را روزی دهد پس خداوند به او میفرماید آیا تو را به میانه روی و صرفه جویی دستور ندادم .
وچه زیبا و زیبنده است این دعای دلنشین امام زین العابدین علیه السلام در صحیفه سجادیه برای سال اصلاح الگوی مصرف «اللهم صل علی محمد وآل محمد واحجبنی عن السرف و الازدیاد و قومنی بالبذل و الاقتصاد و علمنی حسن التقدیر و اقبضنی بلطفک عن التبذیر و اَجر من اسباب الحلال رزقی »