آسمان های هفتگانه
تب‌های اولیه
[="]در قرآن اشاره به آسمانهای هفتگانه شده منظور چیست[/][="]؟[/]
[="]پاسخ: درباره ی « آسمانهای هفتگانه » که در قرآن هم به آن اشاره شده دانشمند اسلامی و مفسّران چند تفسیر ذکر کرده اند:[/]
[="]1- منظور از عدد هفت در اینجا کثیر است؛ یعنی، آسمانهای متعدّد، یعنی کرات فراوانی آفریده است، و بسیار می شود که در زبان عربی و فارسی یا زبانهای دیگر، اعدادی را به عنوان تکثیر ذکر می کنند، یعنی عدد را [/]
[="]می گویند و منظور از آن خصوص مقدار معیّنی نیست، بلکه مقصود از آن بیان زیادی یک موضوع است. [/]
[="]مثلاً: بسیاری می شود که در فارسی می گوییم پنجاه مرتبه این سخن را به تو گفتم، یا ده مرتبه کردم؛ در حالی که نظر خاصّی روی عدد پنجاه و ده نیست، بلکه منظور این است که بسیار آن مطلب را گفته ایم یا از طرف خود مطالبه نموده ایم. قرآن درباره کلمات خدا- معلومات خدا- چنین می فرماید: «[/][="]وَلَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ[/][="]حَكِيمٌ[/][="]﴿۲۷﴾[/][="]و[/][="]اگر[/][="]همه ی درختان روی زمین قلم شود و دریا برای آن مرکّب گردد و هفت دریاچه به آن افزوده شود، اینها همه تمام می شود ولی کلمات خدا پایان نمی گیرد.[="][1][/] بدیهی است عدد هفت در اینجا به منظور بیان کثرت و تعدّد است، و الّا می دانیم اگر ده یا صد دریا هم به آن اضافه شود معلومات بی پایان خداوند را نمی توانند بنویسند. [/]
[="]زیرا اساساً خدا از هر جهت لایتناهی است. همچنین اعداد دیگری مانند سبعین ( هفتاد ) یا مانند آن در قرآن یا سایر کلمات عرب و زبانهای دیگر به منظور تکثیر به کار برده می شود و چنین اعدادی مفهوم عدد خاصّی را نمی رساند، بلکه منظور اشاره به زیادی یک چیز است.[/]
[="]2[/] [="]- منظور[/][="]از آسمانهای هفت گانه، سیّاراتی بود که در موقع نزول قرآن برای مردم آن روز معلوم بوده،[/][="]یا سیّاراتی [/][="]است که اکنون با چشم عادی و غیر مسلّح برای عموم قابل رؤیت است.[/]
[="]3[/] [="]- منظور[/][="]از[/][="]آسمانهای [/][="]هفتگانه همان [/][="]طبقات مختلف [/][="]هوا و[/][="]گازهای[/][="] گوناگونی [/][="]است که [/][="]زمین [/][="]را[/][="]احاطه [/][="]کرده است.[/]
[="]4[/] [="]- اما به عقیده بعضی از دانشمندان بزرگ، کواکب و ستارگان و کهکشانهایی که دیده می شود همه جزء آسمان [/][="]اوّلند و در ماورای آن شش جهان بزرگ دیگر هست.[/]
[="]منظور قرآن از آسمانهای هفتگانه مجموع عوالم هفتگانه است که در جهان هستی وجود دارد، گرچه علم و [/][="]دانش امروز انسان فقط پرده از روی یکی از آنها برداشته ولی هیچ مانعی ندارد که در آینده در اثر تکمیل علم انسان عوالم ششگانه ی عظیم دیگری در پشت این جهان محسوس امروز کشف گردد. طرفداران این عقیده به این آیه ی استشهاد نموده اند: «[/][="]إِنَّا زَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِزِينَةٍ الْكَوَاكِبِ[/][="] ﴿۶﴾[/][="]ما آسمان نزدیک ( پایین ) را با ستارگان آراستیم،[="][2][/] از این آیه استفاده می شود که [/][="]ستارگان همه [/][="]در[/][="]آسمان اوّلند[/][="]( باید توجه داشت که کلمه [/][="]ی[/][="]« دنیا » در لغت عرب به معنی پایین و نزدیک است). به هر حال، ذکر این نکته لازم به نظر می رسد: از آیات و روایاتی که عدد آسمانها را هفت معرفی کرده به هیچ وجه تأیید نظریّه ی هیئت بطلمیوس که آسمانها را به صورت افلاکی مانند طبقات پوست پیاز معرفی می کرد، استفاده نمی شود، ( زیرا مطابق هیئت بطلمیوس عدد افلاک و آسمانها نُه می باشد ).[/]
[="]اما راجع به زمینهای هفتگانه که در قرآن بطور اشاره و در بعضی احادیث با صراحت ذکر شده است و یا این که اشاره به طبقات مختلف زمین است، یا این که منظور از زمین های هفتگانه، سیّارات عطارد، زهره، زحل، زمین، مریخ، مشتری و ماه می باشد؛ یعنی همان کرات منظومه ی شمسی هستند ولی آنها باچشم عادی قابل رؤیت نیستند. و بنابر این تفسیر، منظور از آسمانهای هفت گانه، همان فضایی است که در بالای هر یک از این کرات هفتگانه قرار دارد.[/]
[="]به عبارت دیگر[/] [="]: خود این کرات هفتگانه، زمین محسوب می شود و « جو » یا فضای اطرافشان، آسمان آنهاست باید توجه داشت که « سماء » در لغت عرب به معنی هر چیزی است که در طرف بالا قرار دارد.[/]
[="]این بود خلاصه [/][="]ی تفسیرهای مختلفی که دانشمندان و مفسّران ما درباره ی آسمانهای هفتگانه و زمینهای هفتگانه[/][="] گفته اند، البته توضیح درباره قرائنی که هر یک از این نظریات را تأیید می کند، مخصوصاً تفسیر اخیر که از همه[/][="] نزدیکتر به نظر می رسد و ذکر شواهد آن نیازمند به شرح بیشتری است.[/][="][="][3][/][/]
[="]موفق باشید.
[/]
---------------------------------------------
[="]1- سوره لقمان، آیه 27[/]
[="]2- سوره صافات، آیه 6[/]
[="]3- پاسخ به پرسشهای مذهبی، ناصر مکارم شیرازی، جعفرسبحانی، ص486[/]
در قرآن كريم، هفت مورد به صراحت و دو مورد به كنايه(1) سخن از آسمانهاي هفتگانه و در يك مورد نيز ظاهراً سخن از زمينهاي هفتگانه(2) آمده است.
اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ(3) «خداوند همان كسي است كه هفت آسمان را آفريد، و از زمين نيز همانند آنها را، فرمان او پيوسته در ميان آنها فرود ميآيد».
قبل از آنكه مقصود از هفت آسمان و زمين روشن شود: لازم است به چند پرسش اساسي پاسخ بگوييم.
1. مقصود از سماء (آسمان):كلمه «سماء» و مشتقات آن كه سيصد و ده بار در قرآن كريم به كار رفته است. داراي مفهوم جامعي است كه مصاديق و معاني متعددي از آن اراده ميشود از جمله.
الف. «سماء» در لغت از ريشه «سمو» به معناي بلندي است،(4) حتي برخي لغويين ادعا كردند هر بالايي نسبت به پايين آن آسمان و هر پاييني نسبت به بالاي آن زمين است.(5)
ب. آسمان در قرآن در دو مفهوم بكار رفته است:
آسمان مادي:1. آسمان به معناي جهت بالا اصلها ثابت و فرعها في السماء «مانند درخت پربركت و پاكيزه كه ريشه آن در زمين ثابت و محكم است و شاخههاي آن به آسمان كشيده شده است». (سورة ابراهيم، آية 24).
2. آسمان به معناي جوّ اطراف زمين: و نزلنا من السماء ماءً مباركاً (ق، آية 9) « و از آسمان آب مباركي را فرو فرستاديم».
3. آسمان به معناي مكان سيارات و ستارگان: تبارك الذي جعل في السماء بروجاً و جعل فيها سراجاً و قمرا منيراً (فرقان، آية 61) «بزرگوار آن خدايي كه در آسمان برجها مقرر داشته و در آن چراغ روشن خورشيد و ماه تابان را روشن ساخت».
آسمان به معناي معنوي:1. آسمان به معناي مقام قرب و مقام حضور كه محل تدبير امور عالم است: يدبّر الامر من السماء الي الارض (سجده، آية 5) «اوست كه امر عالم را از آسمان تا زمين تدبير ميكند».
2. آسمان به معناي موجود عالي و حقيقي:(6) و في السماء رزقكم و ما توعدون (ذاريات، آية 22) «روزيتان و آن چه به شما وعده داده ميشود (كه ظاهراً بهشت منظور است) در آسمان قرار دارد».
2. مقصود از ارض (زمين)كلمه «ارض» در قرآن، 461 بار به كار رفته است و هميشه به صورت مفرد استعمال شده است و داراي معاني و مصاديق مختلف است، از جمله.
الف. ارض در لغت به معناي كره خاكي مي باشد كه انسان بر روي آن زندگي ميكند.(7)
ب. در قرآن كريم، ارض به چند معنا به كار رفته است. مانند:
1. ارض به معناي كره زمين در مقابل آسمان، (80 بار در قرآن آمده است) (فاطر، آية 41).
2. ارض به معناي قطعات زمين و آبادي: (110 بار در قرآن آمده است) (مائده، آية 33).
3. ارض به معناي عالم طبيعت و پهناي زمين (260 بار در قرآن آمده است) (نساء، آية 101).
3. مقصود از سبع (هفت) چيست؟كلمه سبع (هفت) در عربي به دو صورت به كار ميرود.
الف. هفت به معناي عدد مشخص و معين كه در رياضيات به كار ميرود.
ب. هفت به معناي نماد كثرت. چرا كه گاهي در عرب كلمه «هفت» به كار ميرود و معناي كنائي آن (تعداد زياد و كثير) مراد است. (لقمان، آية 27).
4. مقصود قرآن از واژة «هفت آسمان»مفسرين دربارة واژة «هفت آسمان» چندين احتمال دادهاند.
الف: هفت به معناي عدد حقيقي باشد كه در اين صورت اين احتمالات متصور است.
1. هفت آسمان پر از ستاره و سياره مثل هفت كره خاكي زمين.(8) احتمال وجود هفت جهان مشابه كه هنوز كشف نشده است، وجود دارد.
2. هفت مقام قرب و حضور و موجود عالي معنوي (هفت آسمان) در مقابل هفت مرتبه پست وجودي طبيعت (هفت زمين).(9)
ب. اگر هفت، به معناي كثرت باشد در اين صورت احتمالات زير متصور است:
1. خداوند آسمانهاي زيادي (مجموعه كرات و سيارات و...) خلق كرد. و زمينهاي زيادي (كرههاي خاكي مشابه زمين) خلق كرد. كه همه آنها در فضا شناور و معلق هستند.
2. تعداد زيادي از طبقات جوّ آسمان را خلق كرد و تعداد زيادي از طبقات داخلي زمين يا قطعات زمين و اقليمها را خلق كرد.
3. مراتب معنوي و مقامات قرب و حضور و موجودات عالي بسياري خلق كرد و مراتب پست طبيعت را كه بسيار است، خلق كرد.
درباره زمينهاي هفتگانه. همان احتمالات را كه درباره آسمان هفت گانه گفته شده. آورده اند.
با توجه به ابهامي كه در معناي هفت آسمان در قرآن وجود دارد و با توجه به ابهاماتي كه در مورد آسمان و كهكشانها از نظر علمي وجود دارد. نميتوان درباره آن نظر قطعي داد و همه نظريات به صورت احتمال و گمان مطرح ميشود.(10) امّا نبايد از اين نكته غافل شويم كه هدف قرآن هدايت معنوي و تربيتي بشر است و اشاره قرآن به مواردي از قبيل هفت آسمان و زمين، حركت خورشيد و زمين و... علاوه بر حقانيت آنها، نشان از قدرت لايزال او و هموار نمودن راه خداشناسي و آماده كردن زمينه تفكر و تدبر در آفرينش است. هم چنين بعضي از مطالب علمي قرآن نيازمند به زمان و اثبات علم تجربي مي‌باشد اگر علوم در مسائل علمي قرآني نظريه‌اي نداد، دليل بر باطل بودن نظريه قرآن نيست.
پاورقی:
1. بقره:29، اسراء:44، مؤمنون:86، فصلت.:12، ملك:3، نوح:15، طلاق:12.
2. طلاق:12.
3. همان.
4. مصطفوي، حسن، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول، 1371ش، ج 5، ص 254.
5. راغب اصفهاني، مفردات، تهران، المكتبه الرضويه، 1332 ش، ماده سماء.
6. ر.ك: مصباح يزدي، محمدتقي، معارف قرآن، قم، انتشارات در راه حق، 1367 ش، ص 234. و ر.ك: رضايي اصفهاني، محمد علي، پژوهش در اعجاز علمي قرآن، رشت، انتشارات مبين، چاپ اول، 1380، ج 1، ص 134.
7. التحقيق في كلمات القرآن الكريم، همان، ج 1، ص 56. مفردات راغب، ماده ارض.
8. همان، ج 1، ص 165.
9. ر.ك: طباطبايي، محمد حسين، الميزان، قم، انتشارات اسراء، ج 16، ص 247 و ج 19، ص 327.
10. ر.ك: تفسير الجواهر، طنطاوي جوهري، دار الفكر، بيتا، ج 1، ص 46. ر.ك: رضايي اصفهاني، محمد علي، پژوهش در اعجاز قرآن، همان، ج 1، ص 126 ـ 142.