پزشك ابابكر را چه كسى به قتل رسانيد؟

ترور حارث بن كلده سبب بروز كينه فرزندانش نسبت به افراد حزب قريشى شد و در پى انتقام برآمدند.
افرادى كه فرزندان حارث به شمار مى رفتند و فرزندان سميّه بودند:
1 ـ ابوبكره: وى كسى است كه در محاصره طائف، وقتى رسول خدا(صلى الله عليه وآله وسلم)فرمود: «هر غلامى كه نزد من آيد آزادش مى كنم»، ابوبكره (كه نامش نُفَيع بود و غلام حارث به شمار مى رفت) نزد آن حضرت آمد.
2 ـ وقتى نافع نيز خواست نزد پيغمبر برود حارث گفت: تو پسر من هستى، بدين ترتيب اينها به حارث منسوب شدند; مادرشان نيز سميّه مادر زياد بن ابيه بود. ازده نيز دختر حارث به شمار مى آمد; وى همسر عتبة بن غزوان بود و پس از آن كه عتبه فرمان دار بصره شد ازده را نيز با خود برد و برادرش نافع، نُفَيع و زياد نيز به همراهش گسيل شدند.(1)
نافع، نُفيع و زياد از قبيله ثقيف بودند و مغيرة بن شعبه از غلامان اين قبيله بود. مغيره با اشتياق مسلمان نشد بلكه منظورش نيرنگ به اربابانش بود كه آنان را كشت و اموالشان را به غارت برد.(2)
ازدواج عتبة بن غزوان با ازده دختر حارث بن كلده و فتح جنوب عراق و بصره به دست او نقش مهمى در ترورش داشته است.
زيرا عمر و مغيرة بن شعبه قرار گذاشتند او را به مدينه دعوت كنند و مغيره را به جاى او فرماندار بصره گردانند. عمر او را به مدينه فرا خواند، و پس از رسيدنش به مدينه مغيرة بن شعبه را به جاى او منصوب كرد، و در مدينه بين ايشان و عمر دعوا شد.
و بعد ازاينكه ايشان از ولايت طرد شد عمر ايشان را به زور به بصره فرستاد. عتبه نفهميد كه چه نقشه اى برايش كشيده اند و پس از روانه شدن به طرف بصره ، در ميانه راه او را ترور كردند و نتوانست به بصره بازگردد.
وى نيز به دست حزب قريشى كشته شد، چنان كه پدر زنش حارث بن كلده نيز همين سرانجام را داشت.
عتبة بن غزوان از هواداران عمر نبود و سعد بن ابى وقاص از طرف داران عمر به حساب مى رفت عتبه فرماندار بصره بود و سعد بن ابى وقاص از كارگزاران او بود.(3)
به خاطر كارهايى كه سردمداران سلطنت و هواداران ابابكر مى كردند، درگيرى هاى شديدى بين دو گروه به وجود آمد عمر، به دليل آن كه اصل و نسب سعد از قريش بود جانب او را گرفت، و عتبة بن غزوان بر عمر اشكال كرد و بيان داشت كه او نيز از قريش است. (4)
در حقيقت سعد بن ابى وقاص و عتبة بن غزوان غير قريشى بودند(5); زيرا سعد از بنى عذره و عتبه از بنى قيس عيلان، هم پيمان قريش بودند،(6)
ليكن سياست اقتضا مى كرد كه عمر آن سخن را بگويد. بهانه حقيقى عمر اين نبود كه عتبه قريشى نيست.
زيرا مغيرة بن شعبه و ابوموسى اشعرى نيز غير قريشى بوده اند; بلكه سياست ايجاب مى كرد كه سركردگان سياست «مصلحت» انديشى سببهاى كارهاى خود را پنهان دارند. پس از آن كه عتبه بر كنار شد، مغيرة بن شعبه به جاى او نشست و فرماندار بصره گشت.
فرزند خواندگان حارث بن كلده، يعنى نافع و نُفيع و زياد تصميم گرفتند از مغيرة بن شعبه كه به نيرنگ بازى شهرت داشت و دوبار آنان را هدف توطئة هاى خويش قرار داده بود، انتقام بگيرند.
مغيره كسى بود كه گروهى از مردان قبيله ثقيف را در سفر قتل و غارت كرد، و از دست آنان فرار كرده به پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) پناه آورده بود; پس از آن نيز به توطئه بر ضد عتبه بن غزوان دست زد و در قتل او شركت جست. پس از توطئه اى كه مغيره كرد و اربابان خود را كشت و غارت نمود، ثقفيان و ديگر اعراب او را به مكّارى و توطئه چينى مى شناختند.
ظاهر آن است كه وى نقش بسيار مهم در كشتن مخالفان عمر و مخالفان بنى اميه داشته است.

پس از تلاش فرزند خواندگان حارث براى انتقام از مغيره، مدركى به دست آوردند كه پرده از يكى از اعمال شنيع و بسيار زشت مغيره بر مى داشت و با افشاى اين مطلب مى خواستند بالاخره او را در ازاى كشتن عتبه يا حارث و يا افرادى كه از بنى ثقيف كشته بود، به قتل برسانند.
فرزند خواندگان حارث توانستند مدركى را كه مى خواستند به دست آورند; نافع، نفيع و زياد و شبل بن معبد با چشم خود ديدند كه مغيره با ام جميل در بصره زنا كرد و اين خبر را بين مردم پخش كردند و از امامت مغيره براى نماز جلوگيرى كردند و در اثر اين كارها وجهه مغيره در بصره بسيار بد شد.
آن چهار نفر شاهد به مدينه رفتند تا در مورد زناى مغيره شهادت بدهند، و مرگ مغيره نزديك شد ولى قاضى آن جلسه عمر بود. به خاطر علاقه شديدى كه بين عمر و مغيره بود، در آن محاكمه عمر در كنار مغيره بود و از او طرفدارى كرد. اين جريان، يك مسأله سياسى شد كه ريشه در ترور ابابكر و حارث داشت و شاخ و برگش نيز كشتن عتبة بن غزوان (فرماندار بصره) بود.
عمر پيش از شروع جلسه دادگاه، شاهدان را متهم كرد; زيرا به نافع (ابوبكره) نگريست و گفت: بارالها! از شرّ خبرى كه آورده است به تو پناه مى برم.(7)
عمر به مغيره ـ كه متّهم رديف اول در آن جلسه بود ـ اجازه داد تا شمشيرى به همراه خود به جلسه دادگاه بياورد و آن را بالاى سر شاهدان گرفت.(8)
هر شخصى كه براى شهادت مى آمد ترس از دست دادن جان خود را احساس مى كرد ولى با اين حال سه تن از آن چهار تن شهادت به زناى مغيره دادند.
وقتى چهارمين شاهد ـ يعنى زياد بن ابيه ـ براى شهادت دادن آمد قاضى ـ يعنى عمر ـ به او گفت: نمى توان يكى از اصحاب رسول خدا را با شهادت اين مرد، رجم كرد. (9)
زياد در بصره بارها بر شهادت خود تأكيد كرده بود و براى اداى شهادت به مدينه آمده بود.
وقتى عمر آن سخن را به او گفت زياد نيز گفت: نفس تند و باصدايى را شنيدم و مغيره را بين دو ران ام جميل مشاهده كردم و ديدم بر بستر ام جميل است اما نمى دانم با او زنا هم كرد يا نه!(10)
به خاطر اين موضع گيرى زياد، عمر او را به عنوان دستيار فرماندار بصره گمارد!(11) قتل عتبة بن غزوان و حارث در ارتباط با قتل ابوبكر بود و يكى از توطئه ها و ترورهاى خطرناك حزب قريشى به شمار مى رود.

[1] المعارف، ابن قتيبه، ص 288.

[2] سير اعلام النبلاء، الذهبى، ج 3، ص 120.

[3] الطبقات الكبرى، ابن سعد، ج 7، ص 5.

[4] همان.

[5] مثالب العرب، من الكلبى، ص 97.

[6] الطبقات الكبرى، ابن سعد، ج 7، ص 5.

[7] مثالب العرب، هشام بن كلبى، ص 164.

[8] همان.

[9] همان.

[10] همان; سنن بيهقى، ج 8، ص 235، الاغانى، اصفهانى، ج 14، ص 147; شرح نهج البلاغه، ج 3، ص 162، فتوح البلدان، 353.

[11] الاصابه، ابن حجر، ج 1، ص 580.