بنای بر قبور در گذر قرون
تب‌های اولیه
قبور صحابه
نویسنده: سلیم هلالی
وهابیت بسیار اصرار دارد که نشان دهد اهتمام به قبور بزرگان، از جمله ساخت بنا و بارگاه بر آن، رفتن به زیارت صاحب قبر و نیز توسل به او اعمالی شرک آمیز است.
در ردّ این ادعای وهابیت هم می توان حلی بحث کرد و هم نقضی. ما می توانیم آیاتی از قرآن یا روایاتی از کتب حدیث بیاوریم که می توان از آن ها جواز هر سه عمل فوق را استخراج کرد. با این وجود می توان به نحو دیگری نیز به این مساله پرداخت. به این ترتیب که ببینیم در طول قرن های متمادی، سیره و روش مسلمین در این خصوص چه بوده است.
ما در این سری مقالات به بررسی یکی از این موارد یعنی بنای بر قبور می پردازیم، و نشان می دهیم که در طول قرون متمادی، بنای بر قبور و نیز ساختن مسجد کنار آن امری شایع میان همه ی مسلمین بوده است. اگرچه از زمان ظهور وهابیت در عربستان، بسیاری از ابنیه و قبه ها به بهانه ی واهی شرک تخریب و نابود گردید.
توجه نمائید که برای اتمام حجت بر وهابیان، به قبر حتی یک نفر از اهل بیت یا خاندان رسالت اشاره ای نمی کنیم. زیرا می ترسیم که بگویند قبور آن ها در اختیار شیعه بوده و بنای بر قبور از سوی شیعیان، حجّتی برای ما نیست. (اگرچه خود همین مساله نشان دهنده ی مشایعت همیشگی شیعه با اهل بیت و خاندان رسالت، و دوری اهل سنت از ایشان است!!)
در این مقاله تعدادی از صحابه را نام می بریم که بر قبورشان بنا و بارگاه ساخته شده است. توجه کنید که صرف معلوم بودن قبر یا مورد زیارت قرار گرفتن آن ملاک ما نیست، بلکه ما فقط اصحابی را ذکر می کنیم که بر ساخت بنا و گنبد یا مسجد بر مزارشان تصریح شده است.
1- ابو ایوب انصاری (رحمه الله)
خطیب بغدادی به سند خود از ولید بن مسلم (195هـ) نقل می کند که می گوید: شیخی از فلسطین برایم نقل کرد که بنائی سفید پائین حصار قسطنطنیه دیده که می گفتند قبر ابو ایوب انصاری صحابی رسول خداست. لذا من نزد آن بنا رفتم و قبرش را در آنجا دیدم در حالی که چراغی با زنجیر بر آن آویزان بود.
حدثنا الوليد ... فحدثني شيخ من أهل فلسطين أنه رأى بنية بيضاء دون حائط بالقسطنطينية فقالوا هذا قبر أبي أيوب الأنصاري صاحب النبي صلى الله عليه و سلم فأتيت تلك البنية فرأيت قبره في تلك البنية وعليه قنديل معلق بسلسلة .
تاريخ بغداد، الخطيب البغدادي (463 هـ)، ج 1 ص 154
تاريخ مدينة دمشق، ابن عساكر (571هـ)، ج 16 ص 62
بغية الطلب في تاريخ حلب، ابن العديم (660هـ)، ج 7 ص 3034
ابن کثیر (774هـ) می نویسد: گفته شده ابو ایوب در دیواره ی قسطنطنیه مدفون است، و بر قبر او مزار و مسجدی است و آن را بزرگ می دارند.
وقيل : إنه مدفون في حائط القسطنطينية وعلى قبره مزار ومسجد وهم يعظمونه .
البداية والنهاية، ابن كثير (774هـ)، ج 8 ص 65
2- سلمان فارسی (رحمه الله)
خطیب بغدادی (463 هـ) می گوید: قبر سلمان هم اکنون آشکار و معروف است. و در نزدیکی ایوان کسری قرار دارد. بر آن بنائی است و آنجا خادمی مقیم دارد که از آن موضع و ساختمانش محافظت می کند و در نیکوداشت آنجا نظر می کند. و من آن موضع را دیده و چندین بار زیارت کرده ام.
سلمان الفارسي ... قبره الآن ظاهر معروف بقرب ايوان كسرى عليه بناء ، وهناك خادم مقيم لحفظ الموضع وعمارته والنظر في أمر مصالحه ، وقد رأيت الموضع وزرته غير مرة .
تاريخ بغداد، الخطيب البغدادي (463 هـ)، ج 1 ص 175
تاريخ مدينة دمشق، ابن عساكر (571هـ)، ج 21 ص 379
حموی (626 هـ) می گوید: در شهر شرقی نزدیک ایوان مدائن، قبر سلمان فارسی قرار دارد که بر آن مشهدی است، و تا امروز زیارت می شود.
وبالمدينة الشرقية قرب الإيوان قبر سلمان الفارسي ، رضي الله عنه ، وعليه مشهد يزار إلى وقتنا هذا .
معجم البلدان، الحموي (626 هـ)، ج 5 ص 75
3- سعد بن عباده انصاری
ابن جبیر اندلسی (614هـ) سه بار به مشرق سفر می کند که یکی از آن ها در فاصله ی سال های 578 تا 581 هجری است. در این سفر است که وی سفرنامه را می نویسد.
وی در سفرنامه ی خود و در معرفی اماکن شهر دمشق می نویسد:
از مشاهد مکرمه، مزار سعد بن عباده رئیس خزرج و صحابی رسول خداست. این مزار در روستائی به نام منیحه در چهار مایلی شرقی شهر قرار دارد. بر سر قبر او مسجد کوچکی است که دارای بنائی نیکوست و قبر در وسط آن قرار دارد. در بالا سر آن نوشته شده: این قبر سعد بن عباده رئیس خزرج و صحابی رسول خداست.
ومن المشاهد المكرمة مشهد سعد بن عبادة رئيس الخزرج، صاحب رسول الله، صلى الله عليه وسلم الله عليه وسلم، وهو بقرية تعرف بالمنيحة شرقي البلد وعلى مقدار أربعة أميال منه. وعلى قبره مسجد صغير حسن البناء، والقبر في وسطه، وعند رأسه مكتوب: هذا قبر سعد بن عبادة رأس الخزرج، صاحب رسول الله، صلى الله عليه وسلم الله عليه وسلم.
رحلة ابن جبير، مدينة دمشق، مشاهده المكرمة وآثره المعظمة
4 و5 و6- طلحه، زبیر و ابو بكره ثقفى
ابن بطوطه (779هـ) در سال 725 هجری جهانگردی خویش را آغاز کرده است. این سفر 27 سال یعنی تا سال 752 هجری ادامه داشته است.
وی در سفرنامه ی خود و در معرفی اماکن شهر بصره می نویسد:
از مشاهد مکرمه، مزار طلحة بن عبد الله یکی از ده نفر [وعده داده شده به بهشت] می باشد. این مزار در داخل شهر قرار دارد و بر آن گنبدی و مسجدی است، و کنجی دارد شامل غذا برای داخل شونده و خارج شونده. اهل بصره این مزار را شدیداً تعظیم می کنند و حق هم دارد.
همین طور مزار زبیر بن عوام صحابی رسول خدا و پسر عمه اش. این مزار در خارج شهر است و گنبدی ندارد، ولی مسجد و کنجی دارد شامل غذا برای در راه ماندگان.
و باز قبر ابو بکر صحابی رسول خدا آنجاست که گنبدی بر آن است.
فمنها مشهد طلحة بن عبد الله أحد العشرة رضي الله عنهم، وهو بداخل المدينة وعليه قبة وجامع وزاوية فيها الطعام للوارد والصادر. وأهل البصرة يعظمونه تعظيماً شديداً وحق له.
ومنها مشهد الزبير بن العوام حواري رسول الله صلى الله عليه وسلم وابن عمته رضي الله عنهما، وهو بخارج البصرة، ولا قبة عليه، وله مسجد وزاوية فيها الطعام لأبناء السبيل.
ومنها قبر أبي بكر صاحب رسول الله صلى الله عليه وسلم. وعليه قبة.
رحلة ابن بطوطة، مدينة البصرة، ذكر المشاهدة المباركة بالبصرة