آيا نظريه سروش كه حقيقت دين حيرت افكني است با قرآن و اسلام سازگار است

تب‌های اولیه

4 پستها / 0 جدید
آخرین ارسال
آيا نظريه سروش كه حقيقت دين حيرت افكني است با قرآن و اسلام سازگار است

آيا نظريه سروش كه حقيقت دين حيرت افكني است با قرآن و اسلام سازگار است ؟

یکی از دغدغه های فکری در جامعه ما همواره بحث جایگاه دین در توسعه بوده است و اینکه در حرکت جامعه به سوی توسعه، جایگاه دین و ایدئولوژی کجاست؟ با توجه به برداشت های مختلفی که از دین، ایدئولوژی و تعبیر ایدئولوژیک از دین وجود دارد، اهمیت و جایگاه این بحث در عرصه تفکر جامعه ایران چیست؟ با توجه به تفاسیر مختلفی که از دین و ایدئولوژی وجود دارد، آیا تعبیر ایدئولوژیک از دین میسر و ممکن است؟ هدف از این مقاله، این است که نسبت رابطه دو مفهوم دین و ایدئولوژی را مورد پرسش قرار داده و امکان و مطلوبیت تعبیر ایدئولوژیک را از دین، بررسی نموده و دیدگاه های مختلف را در این زمینه مورد کنکاش قرار دهد . عقلانی/غیر عقلانی شدن دین، سیاسی/غیر سیاسی شدن دین و ایدئولوژیک/غیر ایدئولوژیک شدن دین از مهم ترین موضوعاتی است که جایگاه بسیار ویژه ای در عرصه تفکر جامعه ایران دارد . ایدئولوژیک شدن دین، دینی شدن ایدولوژی، عرفی شدن، عرف گرایی و چهره دینی و فرایند عرفی شدن در ایران، از موضوعاتی که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد . ابتدا بایستی به خود مفهوم ایدئولوژی، دین و تعبیر ایدئولوژیک از دین پرداخت و سپس به پارادوکس ایدئولوژیک/غیر ایدئولوژیک شدن دین و دیدگاه های مختلف در این زمینه اشاره نمود .
دانشواژه ایدئولوژی که در عصر ما رواج زیادی پیدا کرده، پدیده ای است مربوط به دوران جدید . این واژه برای اولین بار در دهه های آخر قرن هیجدهم توسط دوستوت دوتراسی (1) از پیشگامان فرانسوی پوزیتیویسم به کار برده شد . او ایدئولوژی را به معنی دانش آراء و عقاید (2) یا به عبارت دیگر، تحقیق و بررسی در منشا تحول و تکامل اندیشه ها، (3) اعم از اندیشه های مذهبی، فلسفی، سیاسی و اجتماعی به کار برد . با گذشت زمان ایدئولوژی دستخوش تغییراتی از لحاظ معنی گردید و به جای اینکه معنای داشتن آراء و عقاید را بدهد، معنای آراء و عقاید و اندیشه هایی درباره انسان، جامعه و جهان را به خود گرفت که این خود به دو معنا به کار برده می شود:
اول به معنای محدود مفهوم ایدئولوژی (4) که فقط شامل آراء و اندیشه های افراطی است; یعنی ناسیونال سوسیالیسم و فاشیسم و آراء و عقاید افراطی چپ، یعنی کمونیسم می گردد . دوم به معنای وسیع و گسترده مفهوم ایدئولوژی (5) که شامل هر نوع نظریه جهت دار یا هر نوع تلاشی برای نزدیک کردن علم و سیاست به یک سیستمی از عقاید باشد و یا به تعبیری دیگر شامل دو گونه مکتب سیاسی خواه افراطی مانند کمونیسم و فاشیسم یا میانه رو مانند لیبرالیسم و محافظه کاری و انواع دیگر اندیشه های سوسیالیستی می گردد . مارکس این واژه را در کتاب «فقر فلسفه » ، «ایدئولوژی آلمانی » و «نقدی بر اقتصاد سیاسی » و دیگر آثار خود به کار برد . او در کتاب «فقر فلسفه » در سال 1847 نوشت: همان کسانی که بر حسب قدرت تولید مادی خود، روابط اجتماعی را برقرار می کنند، اصول و افکار و مقوله های روشنفکری را هم بر همان اساس به وجود می آوردند . او در کتاب «نقدی بر اقتصاد سیاسی » نیز می نویسد: «ایدئولوژی می تواند صورتهای حقوقی، سیاسی، مذهبی و هنری و فلسفی به خود بگیرد و به طور خلاصه ایدئولوژی از دید مارکس می تواند تمامی تجلیات و آثار تمدن را شامل شود . برداشتی که مارکس از ایدئولوژی داشت، تاثیر بسیار زیادی بر تفکر سیاسی جدید بر جای گذاشت و باعث شد این واژه به طور وسیع در ادبیات سیاسی وارد شود . کارل مانهایم در کتاب «ایدئولوژی و یوتوپیا» (6) معتقد است که ایدئولوژی فرآورده طبقات حاکمه است و وضع موجود را توجیه می کند و ممکن است به صورت جهان بینی یک عصر درآید . در مقابل یوتوپیا بیانگر آمال و آرزوهای طبقات زیر سلطه و فاقد قدرت است . ایدئولوژی عامل ایجاد ثبات سیاسی است; در حالی که یوتوپیا زمینه فکری شورش و جنبش را فراهم می نماید . هانا آرنت معتقد است که ایدئولوژی ها، پدیده های تازه ای هستند که در گذشته نقش کمی در زندگی سیاسی به عهده داشتند و پیش از هیتلر و استالین، توانایی بالقوه آنها هنوز کشف نشده بود . به نظر او ایدئولوژی هر چند ظاهری علمی دارد، ولی در اصل علم کاذب است و می نویسد ایدئولوژی هم علمی است کاذب و هم فلسفه ای است دروغین . (7)
برخی از نویسندگان ایدئولوژی را نوعی شبه علم تلقی می نمایند . از جمله ژان لاپیر (8) می گوید: در حالی که دانشمند، به ویژه به تجربه و آزمایش که می تواند فرضیه او را باطل کند، علاقه مند است ایدئولوژی با تجربه و آزمایش که خط تکذیب و ابطال فرم های آن را دارد، سر و کاری ندارد .
ساموئل هانتینگتون (9) نیز ایدئولوژی را چنین تعریف می کند:
«ایدئولوژی عبارت است از دستگاه عقیده ها که به توزیع ارزش های سیاسی و اجتماعی پرداخته و یک گروه مهم آنها را به خود اختصاص می دهد .» (10) یورگن هابر مارس معتقد است ایدئولوژی به کمک ساختارهای سلطه یا قدرت باعث ایجاد موانع و محدودیت بر سر راه فرایندهای اجتماعی مفاهیم می گردد . او ایدئولوژی و دموکراسی را به عنوان مقولاتی مغایر مطرح می نماید و می نویسد: «دموکراسی به فرایند نهادینه شدن مفاهیم و مفاهیم نهادینه شده در یک جامعه باز می گردد که اعضای جامعه از طریق آن به طور عمومی به تامل و اندیشه ورزی پرداخته و به تصمیمات جمعی الزام آور می رسند .» (11)
تفکیک دین و ایدئولوژی

در رابطه با پیوند میان دین و ایدئولوژی دیدگاه های مختلفی بیان شده است . عده ای معتقدند نمی توان تعبیر ایدئولوژیک از دین داشت و عده ای دیگر معتقدند می توان تعبیر ایدئولوژیک از دین داشت و به پیوند بین دین و ایدئولوژیک قائل هستند . ژان بشلر، دانیل بل و سروش از کسانی هستند که قائل به تفکیک میان دین و ایدئولوژی هستند . این جریان با نگاهی که به ایدئولوژی های تاریخ دارد و نیر با ادیان موجود، به این نتیجه می رسد که نباید این دو را یکی پنداشت . ژان بشلر در کتاب «ایدئولوژی چیست؟» معتقد است برای آنکه ایدئولوژی جای مذهب را بگیرد، مشکلات زیادی وجود دارد که میزان آن به نسبت متعالی بودن ایدئولوژی، تغییر می کند . از جهت دنیوی، ایدئولوژی کاملا می تواند جای مذهب را بگیرد . . . (12) آنچه مذهب و ایدئولوژی را از هم متمایز می کند، اصالت غیر قابل انکار مذهب در ارائه پاسخ به پرسش های غایی است . مذهب برداشت رضایت بخش از مرگ ارائه می دهد; در حالی که ایدئولوژی درباره مرگ و هستی به طور کلی اظهار نظر نمی کند . . . (13) با اطمینان می توان گفت که ایدئولوژی هرگز نمی تواند جای مذهب را بگیرد . . . او در ادامه می افزاید: جذب اخلاق به وسیله ایدئولوژی غیر ممکن است و اگر هم انجام گیرد، به فساد اخلاق منجر می شود . در واقع ایدئولوژی فاقد اخلاق است . . .» (14)
نظریه پردازان تز پایان ایدئولوژی نیز قایل به نوعی تفکیک میان دین و ایدئولوژی می باشند و معتقدند که عصر ایدئولوژی و دین ایدئولوژیک به پایان رسیده است . اصطلاح پایان ایدئولوژی را برای اولین بار ادوارد شیلز در سال 1955 به کار برد . پس از او دانیل بل در اوایل دهه 60 با انتشار کتابی به همین نام یعنی «پایان ایدئولوژی » (15) موجب گسترش آن گردید و بعد از آن طی دو دهه در کانون توجه صاحب نظران لیبرال و محافظه کار همچون هانا آرنت، کارل پوپر، ریمون آرون و مارتین سیمور لیپست قرار گرفت .
دانیل بل ایدئولوژی را همانند جزمیت گرایی، توتالیتاریسم، تعبدزدگی و . . . می داند و آن را در فاشیسم، کمونیسم و نازیسم و . . . متجلی می بیند و با چنین توجیهی این نتیجه را می گیرد که چون به لحاظ تاریخی زمان توتالیتاریسم به سر آمده، دوران ایدئولوژی نیز به پایان رسیده است .
در نیمه قرن بیستم متعاقب فروپاشی اردوگاه افراطی چپ در سال 1989، شاهد ظهور نظریه پایان تاریخ (16) توسط فرانسیس فوکویاما می باشیم . او بر این اعتقاد است که آنچه را امروزه شاهد هستیم، تنها پایان جنگ سرد و یا گذشت مرحله خاصی از تاریخ بعد از جنگ نیست; بلکه پایان خود تاریخ است . نظریه پایان تاریخ فوکویاما توسط اندیشمندان مختلف مورد نقد و بررسی قرار گرفت .
آلن دوبنوا ضمن ایرادات در خور توجه به فوکویاما، می گوید:
«فوکویاما قادر نیست درک کند که لیبرالیسم فقط شکلی از اشکال نوگرایی است که به نظر می رسد بر اشکال دیگر پیروز شده . در صورتی که خود تجدد در حال خالی کردن میدان برای شکل دیگر از جهان بینی است که آن را مابعد مدرن می توان نامید . فوکویاما ناتوان از درک این نکته است که ما به هیچ وجه شاهد پایان تاریخ نیستیم، فقط ناظر پایان روایت های تاریخ گرایانه و بحران شدید ایدئولوژی پیشرفت هستیم » (17) با فروپاشی کمونیسم ما در انتظار آن نخواهیم بود که اقوامی که تا دیروز در زیر سلطه شوروی به سر می بردند، به آرمان بی محتوای جامعه غربی روی آورند; جامعه ای که خود در اثر روابط اجتماعی آشفته و سلطه مطلق کمیت، از خود بیگانه شده است; بلکه خواستار چیزی هستیم فراسوی نظام های فرسوده شرق و غرب . (18)
رژی دبره نیز در سال 1989 نظریه بازگشت تاریخ را مطرح می کند و معتقد است که فوکویاما در حقیقت پایان یک چرخه را مشاهده کرده، نه پایان تاریخ را . او در ادامه می افزاید: «سرمایه داری دمکراتیک صاحب بلامنازع میدان شده است، اما در اشتباه است اگر فکر کند که می تواند آن را کنترل کند و با پیروزیش تاریخ متوقف خواهد شد . پیروزی انکارناپذیر سرمایه داری در حال حاضر در بطن خویش و در دراز مدت شکست خود را پرورش خواهد داد . . . هر چند ما از دوران جنگ سرد خارج شده ایم، ولی جهان در حال تغییر و دگرگونی است . آری تاریخ باز می گردد .
از آنجا که پایان ایدئولوژی مدت زمان کوتاهی پس از اعلام آن توسط دانیل بل، ادوارد شیلز و ریمون آرون و . . . خود به پایان رسید، لذا نمی توان برای پایان تاریخ چیزی جدا از همتای پیشین خود تصور کرد . پایان تاریخ و پایان ایدئولوژی در حقیقت چیزی بیش از انعکاس سیاسی و روشنفکری، شکوفایی سرمایه داری و شکست فاشیسم و پس از 1945 در دوره اول و پس از شکست کمونیسم در دوره دوم نبوده است و این دو مقطع خود دو دوره ایدئولوژیک بوده و به قول ا . اچ کار «تقبیح ایدئولوژی ها» به طور کلی خود نوعی ایدئولوژی است . (19) به تعبیر «روبرت هابر» پایان ایدئولوژی خود به مثابه یک ایدئولوژی است (20) یا به تعبیر یورگن هابرماس: علم و تکنولوژی در مقام ایدئولوژی است که معتقد است . با افول ایدئولوژی در دنیای فراصنعتی، این وظیفه به تکنولوژی و دانش فنی محول گردیده است . (21) رونالد چیلکوت معتقد است که تصور آنکه بتوان سیاستی فارغ از ایدئولوژی داشت، تصوری افسانه ای است که در جهان واقعیت امکان تحصیل آن وجود ندارد . او بر خلاف اندیشه گرایی همچون دانیل بل که شعار پایان ایدئولوژی را سر داده است، معتقد است تنها نوع ایدئولوژی های حاکم تغییر کرده و از شکل سنتی به صورت مدرن در آمده است . به عبارت دیگر ایدئولوژی ماهیتی فراگیر دارد که نه در گذشته، بلکه در حال حاضر نیر حضور دارد و چنین به نظر می رسد که آینده ما نیر متاثر از ایدئولوژی باشد . علاوه بر پایان تاریخ و پایان ایدئولوژی، عده ای از پایان فضیلت، (22) پایان جهان، (23) پایان علم، (24) پایان زمین (25) و پایان سیاست و . . . سخن گفته اند . جان هورگان در کتاب «پایان علم » ادعا می کند که علوم جدید در تمام زمینه های معرفتی به بن بست معرفتی رسیده اند و دیگر چیزی برای گفتن ندارند . نظریه پردازان پایان دموکراسی نیز معتقدند که دموکراسی به معنای متعارف آن، که نوعی پیوند میان جامعه و شهروند ایجاد می کند، در حال از بین رفتن است و تصمیم های واقعی و راهبردی در جوامع امروزی عمدتا به وسیله گروه های ذی نفوذ و دور از انظار عمومی اتخاذ می گردد . عده ای دیگر نیز با طرح نظریه پایان سیاست معتقدند در آغاز قرن 21 و دوران به اصطلاح پست مدرن سرنوشتی بر سر سیاست می آید که البته سخن گفتن از آن چندان کار آسانی نیست . (26)
در بین نویسندگان ایرانی نیز می توان به داریوش شایگان و دکتر سروش اشاره نمود که معتقدند دین اگر تبدیل به ایدئولوژی شود، به مرگ خود حکم داده است و به توتالیتاریسم تبدیل خواهد شد . شایگان معتقد است: «از لحاظ تاریخی عصر دین به عنوان نظم سیاسی به سر آمده است . . . هر گونه تلاشی برای واقعیت بخشیدن به دین، آن را تا سطح ایدئولوژی های کل گرا پایین خواهد برد .» (27)
سروش نیر بر آن است که دین اگر بخواهد ایدئولوژی شود، در واقع فتوا به موقت بودن خودش داده و دست از جاودانگی خود کشیده است و دین یک مخزن پایان ناپذیری است که برای همیشه می تواند معلم زندگی و راهنمای عمل انسان ها باشد . از نظر او محور دین در این بیان خلاصه می شود که دین آمده تا جلو خدایی کردن انسان را بگیرد; در حالی که در ایدئولوژی انسان، خدا می شود . دین مرامنامه ای است که به ما می آموزد که ما خدا نیستیم; انسانی که خودش را خدا نمی داند رفتاری دارد، سیاستش سیاست بندگان است، نه سیاست خدایان، حکومتش حکومت بندگان است، نه حکومت خدایان، اخلاقش اخلاق بندگان است، نه اخلاق خدایان و . . . ایدئولوژی مرامنامه انسان معترض است که در همه چیز این جهان می توان به چشم تجدید نظر نگاه کرد و به دلیل اینکه ایدئولوژی معطوف به عمل است و معطوف به مصلحت سیاسی، یک حزب دارد دیگران را بیرونی حساب می کند و در پایان نتیجه می گیرد که دین اصلا ایدئولوژیک شدنی نیست . به نظر سروش از خصوصیات عمده دین، حیرت است که با ساده نگری ایدئولوژی قابل جمع نیست . او در تئوری قبض و بسط شریعت، ماهیت دین را حیرت و ناگویایی و رسالت دین را حیرت زایی می داند . دین هیچ گاه در دسترس نیست و آنچه هست فهم، از دین می باشد و آن هم سیال و متفاوت است . . . باید در دین به حداقل قناعت کرد و میدان را به عقل و تجربه و برنامه های عملی بشری داد . (28) او در ادامه می افزاید:
دین هر کس فهم اوست از شریعت . دین یک امر راز آلود است; حیرت افزاست; پر از محکم و متشابه است; حیرت افکنی در ذات دین است; دین مثل ایدئولوژی نیست که موضع هایش مشخص و معلوم باشد . (29)
پیوند دین و ایدئولوژی

گروه دیگری معتقد به پیوند میان دین و ایدئولوژی هستند . در مطالعه این جریان مراد از ایدئولوژی، معنای لغوی آن نیست و بیشتر به برداشت اصطلاحی از آن اشاره می شود . به همین جهت است که این برداشت در بسیاری از مواقع همسان و همردیف با دین و مذهب و مکتب و شریعت به کار گرفته می شود و نه در برابر آن . این گروه ایدئولوژی را زاییده جهان بینی می دانند . استاد شهید مطهری در کتاب «مقدمه ای بر جهان بینی توحیدی » معتقد است: «جهان بینی مجموعه ای از بینش ها و تفسیرها و تحلیل ها درباره جامعه و جهان و انسان است . ایدئولوژی از نوع حکمت عملی است و جهان بینی از نوع حکمت نظری .» (30)
او در ادامه می نویسد: «انسان از بدو پیدایش، حداقل در دوره ای که رشد و توسعه زندگی اجتماعی منجر به یک سلسله اختلافات شده است، نیازمند به ایدئولوژی و به اصطلاح قرآن و شریعت بوده است . هر چه زمان گذشته و انسان رشد کرده و تکامل یافته است، این نیاز شدیدتر شده است . . . آنچه بشر امروز به طریق اولی بشر فردا را وحدت و جهت می بخشد و آرمان مشترک می دهد و ملاک خیر و شر و باید و نباید برایش می گردد، یک فلسفه زندگی انتخابی آگاهانه آرمان خیز مجهز به منطق و به عبارت دیگر ایدئولوژی جامع و کامل است . . . امروز دیگر جای تردیدی نیست که مکتب و ایدئولوژی از ضروریات حیات اجتماعی است .» (31)
شهید مطهری معتقد است که ایدئولوژی ها دو گونه اند: انسانی و گروهی . مخاطب ایدئولوژی های انسانی نوع انسان است، نه قوم یا نژاد یا طبقه خاص داعیه نجات نوع انسان را دارد، نه نجات و رهایی گروه یا طبقه معین . . . و ایدئولوژی گروهی که مخاطبش گروه یا طبقه یا قشر خاص است و داعیه رهایی و نجات و یا سیادت و برتری همان گروه را دارد . بدون شک ایدئولوژی اسلامی از نوع انسانی است و خاستگاه آن فطرت انسان است و مخاطبش همه گروه های انسانی است .» (32)
شریعتی نیز بحث های بسیاری را در ارتباط با پیوند مذهب و ایدئولوژی مطرح نموده و میان دو نوع مذهب تفکیک قایل شده است . یکی مذهب سنتی که عبارت است از مجموع عقاید موروثی، احساس های تلقینی و همچنین تقلید از مدها و روابط و شعائر مرسوم اجتماعی و احکام خاص ناخودآگاه علمی . دوم مذهبی که ایدئولوژی است و یک فرد یا یک طبقه با یک ملت آگاهانه انتخاب می کند . (33) شریعتی معتقد است که دین می تواند ایدئولوژیزه شود و همانند شهید مطهری، اسلام را در چهارچوب ایدئولوژی به عنوان یک دین پیشرو معرفی می نماید و انقلابی بودن، خودآگاهی، ترقی، تکامل و . . . را پدیده هایی می داند که در ماهیت ایدئولوژی وجود دارد . شریعتی در مجموعه آثار خود تعاریف مختلفی را از مذهب و ایدئولوژی ارائه می دهد . او در جایی می گوید: «ایدئولوژی عبارت است از عقیده ای که بر اساس جهان بینی و شناخت انسان یا تاریخ یا جامعه مسئولیت اجتماعی فرد را، یک طبقه یا یک ملت و یا یک گروه انسانی را در قبال مسایل زمان خویش، وضع گروهی طبقاتی و ملی خویش و . . . و به طور کلی در قبال سرنوشت خویش تفسیر و تعیین می کند . ایدئولوژی عبارت است از اخلاق، فلسفه زندگی، رسالت مسئولیت فردی و اجتماعی .» (34) او در تعریف مذهب نیز معتقد است: «به نظر من بهترین تعریف از مذهب این است که مذهب یک ایدئولوژی است و بهترین تعریف برای ایدئولوژی این است که ایدئولوژی، ادامه غریزه است .»
مذهب به عنوان ایدئولوژی، عقیده ای است که آگاهانه و بر اساس نیازها و ناهنجاری های موجود و عینی و برای تحقق ایده آل هایی که برای رفتن به طرف آن ایده آل ها این فرد، این گروه و یا این طبقه همواره عشق می ورزیده، انتخاب می شود . او درباره ایدئولوژی و اسلام نیز معتقد است که آنچه در مفهوم ایدئولوژی مطرح است، همان عناصری است که تشکیل دهنده مصداق کامل دین است و . . . ایدئولوژی انسانی با اسلام به عنوان کامل ترین دین الهی با یک زبان حرف می زنند . . . اسلام به عنوان یک رسالت، یک پیام و یک مکتب هدایت و نجات برای مردم از نوع ایدئولوژی است; یک ایدئولوژی راستین و کامل و مردمی که ریشه ای خدایی دارد . . . اسلام به عنوان ایدئولوژی، ابوذر می سازد، اسلام به عنوان فرهنگ، ابوعلی سینا، اسلام به عنوان ایدئولوژی، مجاهد می سازد، اسلام به عنوان فرهنگ مجتهد می سازد، اسلام به عنوان ایدئولوژی روشنفکر می سازد، اسلام به عنوان فرهنگ، عالم می سازد و . . . از دیدگاه دکتر شریعتی (35) انقلاب بر اساس ایدئولوژی به وجود می آید و لذا عده ای شریعتی را به عنوان دومین شخصیت انقلاب و ایدئولوگ انقلاب می دانند . حامد الگار معتقد است که چکیده اندیشه شریعتی این است که پیام مذهب، فلاح و رستگاری در آخرت و مبارزه با قدرت ها و سلطه های موجود در دنیاست . (36)
در ارتباط با نقش مذهب به عنوان یک ایدئولوژی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تقریبا تمام اندیشمندان ایرانی و غیر ایرانی اتفاق نظر دارند و مذهب را به عنوان عامل محور اصلی انقلاب اسلامی در نظر می گیرند . خانم تدا اسکاچپول در این ارتباط می نویسد:
اگر در واقع بتوان گفت که یک انقلاب در دنیا وجود داشته باشد که به طور عمد و آگاهانه توسط یک نهضت اجتماعی توده ای ساخته شده تا نظام پیشین را سر نگون کند، به طور قطع آن انقلاب، انقلاب ایران علیه شاه است . . . مرکزیت تمام حرکت انقلابی حول محور اسلام شیعی دور می زند . انقلاب اسلامی ایران از انقلابهای نادری است که به طور آگاهانه بر اساس ایدئولوژی اسلامی و به ویژه شیعه شکل گرفته است . (37)
حمید عنایت نیز مذهب را به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی می داند و درباره انقلاب اسلامی ایران معتقد است که وجه ممیزه انقلاب ایران با سایر انقلاب ها جایگاه مذهب و تاثیر آن در فرایند تحولات سال 57 می باشد . انقلاب ایران در جهت توسعه سطح آگاهی مذهبی به وقوع پیوست که عمق وفاداری به مذهب شیعه را نمودار کرد . مذهب شیعه موجب شد تا انقلاب ایران خصوصیاتی را کسب کند که در میان انقلاب های مهم عصرمان جایگاه ویژه ای را پیدا کند . (38)
آنچه گذشت نگاهی گذرا به نظرات مربوط به تعبیر ایدئولوژیک از دین بود و اصلی ترین/مشخصه تعبیر ایدئولوژیک از دین در این مقاله نقش محوری است که مفهوم مبارزه سیاسی و انقلاب در دین ایدئولوژیک دارد و نقشی که مذهب به عنوان یک ایدئولوژی می توانست در فرایند پیروزی انقلاب اسلامی و تحولات بعد از آن داشته باشد . تبدیل دین به ایدئولوژی در ادیان مختلف با یکدیگر متفاوت است و ادیان مختلف بر حسب دارا بودن یا نبودن ظرفیت های ایدئولوژیک با یکدیگر فرق می کنند . برای اسلام با ظرفیت های بالای ایدئولوژی، ایدئولوژیک شدن منجر به عرفی شدن (39) نمی گردد . اما در ادیان دیگر همچون مسیحیت امکان چنین امری متصور است . در غرب مدرنیته یک پدیده فرامذهبی بود و توسعه منجر به سکولاریسم و عرفی شدن شد . اما آنچه مسلم است در جامعه صنعتی غرب، ایدئولوژی نیروی هویت بخش و دگرگون ساز خود را به دلیل غلبه مصرف گرایی، سود جویی و اثر بخشی از دست داده است و لذا نمی توان حکم واحدی در مورد کلیه ادیان صادر کرد . (40)

نمی دانم این نظریه درست است یا خیر ولی حیرت در دین بسیار لذت بخش است !
انسان تجربه ی دین داری واقعی را کسب می کند !
خداوند انسان حیرت گر و پرسش گر را بیشتر از انسان نادان و ترسو دوست دارد !
همین مقدار عرض کنم که حیرت افکنی در دین موجب تحولی بنیادین در انسان می شود .... من تصور می کنم این حیرت عین ایمان است !
همانطور که زنده یاد
حسین پناهی گفت :

نترس ، کافر نمی شوم هرگز .. زیرا به نمی دانم های خود ایمان دارم !!!

ehsan24;80395 نوشت:
نمی دانم این نظریه درست است یا خیر ولی حیرت در دین بسیار لذت بخش است ! انسان تجربه ی دین داری واقعی را کسب می کند ! خداوند انسان حیرت گر و پرسش گر را بیشتر از انسان نادان و ترسو دوست دارد ! همین مقدار عرض کنم که حیرت افکنی در دین موجب تحولی بنیادین در انسان می شود .... من تصور می کنم این حیرت عین ایمان است ! همانطور که زنده یاد حسین پناهی گفت : نترس ، کافر نمی شوم هرگز .. زیرا به نمی دانم های خود ایمان دارم !!!

سلام
حیرت بر دو گونه است
حیرت ناشی از جهل و حیرت ناشی از علم
در تشبیهی می توان ایندو را اینطور توضیح داد که :
یک وقت انسان تشنه ای است در میان برهوت خشک و به دنبال آبی است که نمی داند کجاست
و یک وقت انسان تشنه ای است رسیده به چند چشمه جوشان که نمی داند از کدام بنوشد
مطمئنا حیرت اولی نامطلوب و دومی مطلوب است
اگر آقای سروش منظورش اولی است حرف نادرستی زده است و اگر
منظورش دومی است حرف خوب و قشنگی زده است
موفق در پناه حق
موضوع قفل شده است